White Women Are The N*ggers Of The World

De vrouwenemancipatie sneeuwt onder bij alle focus op racisme en etnische diversiteit, zo betoogde Gaea Schoeters onlangs in rekto:verso. Waarom de zaken zo binair tegen elkaar afzetten, en vele andere zaken tegelijk zo met elkaar verwarren? Dekolonisatie is juist de meest brede en inclusieve emancipatie-strijd die er bestaat. Alleen moet je dat wel willen zien.

Beste Gaea Schoeters, in je betoog stelde je met John Lennon dat vrouwen ‘de N*ggers of the world’ zijn. Er is genoeg reden om over zo’n vergelijking te vallen, maar we kunnen het er ook prima over hebben zonder dat woord in de mond te nemen.

Laten we om te beginnen afspreken dat we vanaf nu zullen spreken van gemarginaliseerden, want het lijkt me wat cru om het N*gger-gehalte als de bron en dus de legitimatie van (eender wiens) onderdrukking aan te duiden.

Maar goed, toch fijn dat jij die gouwe ouwe nog eens uit de oude doos hebt gehaald. Jammer dat je daarmee de plank ook totaal misslaat.

Kolonisering en kolonialisme

Dat er iets scheelt aan de dekolonisatie-hype, zoals je aanklaagt, is een feit. De term is hot en wordt op verschillende niveaus ‘toegepast’ om meer kleur in huis te halen: specifiek mensen van Sub-Sahara Afrikaanse komaf en dan nog het liefste mensen van Congolese origine. De dekolonisatiestrijd wordt inderdaad vaak direct gekoppeld aan zwarte lichamen, wat de indruk wekt dat dekolonisatie een strijd is die enkel deze specifieke groep aangaat. Mijns inziens heeft dat te maken met de neiging om kolonisatie/kolonisering en kolonialisme als één en hetzelfde te zien.

Fundament van de rassenleer is het dualisme, het opdelen van de werkelijkheid in binaire tegenstellingen.

Daarom is het belangrijk om even stil te staan bij de definities. Bij kolonisatie hebben we het over het vestigen van een deel van een bevolking in een ander grondgebied. Dat gaat vaak gepaard met geweld tegen de reeds aanwezige bevolking. Als we het hebben over kolonialisme, spreken we daarentegen over de ideologie die gepaard gaat met wat we het koloniale project noemen.

Kolonisatie is niet uniek voor Europa, maar Europese kolonisatie is wel een uniek voorbeeld van zo’n koloniaal project. Onze huidige samenlevingen, wereldwijd, zijn nog altijd doordrenkt van koloniale ideologieën die we hebben overgehouden aan dat hoofdstuk van onze geschiedenis.

Aan de wortel van de Europese kolonisatie lag het verlichtingsdenken en de bijhorende ontwikkeling van de rassenleer. Die gold én geldt als prima legitimering om mensen in specifieke sociale posities te dwingen, uit te buiten en hun land in te pikken. Niet alleen mensen, maar ook niet-menselijke dieren en de natuur zijn destijds producten geworden die in bezit genomen en verhandeld konden worden.

Fundament van die rassenleer is het dualisme, het opdelen van de werkelijkheid in binaire tegenstellingen. Dat begon als een filosofie om de mentale wereld te begrijpen, maar werd algauw de regel om ook de biologische, sociale en politieke wereld in te delen.

Zelden of nooit wordt dekolonisatie in verband gebracht met bijvoorbeeld de Marokkaanse gemeenschap.

Van de tegenstelling geest-lichaam breidde het dualisme zich zo uit tot opposities als mannelijk-vrouwelijk, publiek-privaat, nacht-dag, mens-dier, hemel-aarde, en… je raadt het al: ‘wit’ en ‘zwart’. Het ene werd niet alleen gezien als fundamenteel anders dan ‘het andere’, maar ook als fundamenteel beter.

De dekolonisatiestrijd wil dat binaire denken dat ten grondslag ligt aan hedendaagse structurele ongelijkheden bij de wortel aanpakken, en dus niet enkel de symptomen behandelen.

Antiracisme is niet per se dekoloniaal

Je verwijst in je tekst afwisselend naar dekolonisering en racisme om hetzelfde fenomeen aan te duiden. Ik zie wat je probeert te zeggen, maar je zoekt het probleem in de verkeerde hoek.

Dat dekolonisatie vandaag vaak wordt ingevuld als een diversiteitsoefening die zich specifiek richt op etnische minderheden (want witte etniciteiten bestaan ook!), en dan vooral ‘zwarte’ minderheden, is natuurlijk een feit.

Helaas ligt het probleem daarvan niet in de dekolonisatiestrijd zelf, maar louter in de appropriatie van die strijd door gevestigde instituten, organisaties, bedrijven, culturele centra en dus ook de kunstensector. In België zien we plotseling een opvallend grote belangstelling voor zwarte mensen, specifiek met wortels in Congo en in mindere mate Rwanda en Burundi.

Zelden of nooit wordt dekolonisatie in verband gebracht met bijvoorbeeld de Marokkaanse gemeenschap, terwijl Marokko toch óók in Afrika ligt en ook gekoloniseerd is geweest. In Nederland ligt de focus bij dekolonisatie dan weer vooral op Suriname en de ABC-eilanden. Veel minder op Afrikaanse landen.

Zelfs een overduidelijke aanwezigheid van ‘zwarte’ mensen in instellingen verandert nog niet het discours en de machtsverhoudingen.

Wat dus opvalt, is de neiging om bij ‘dekolonisatie’ de automatische denksprong te maken naar het eigen koloniale verleden. Vervolgens wordt dat ingevuld als een ‘ode’ aan lichamen die men persoonlijk associeert met de voormalige kolonies. Door kolonialisme en dat ‘groot onrecht’ te beperken tot een specifieke historische periode, stellen we onterecht een breuk met het verleden voor. De opvatting in België is: als we maar genoeg zwarte Afrikanen of Congolezen binnenhalen, dan zijn we gedekoloniseerd. Of: Als we wat over het koloniale verleden reppen, dan zijn we goede mensen.

Begrijp me niet verkeerd, die representatie is hard nodig en over het koloniale verleden zijn we nog lang niet uitgesproken. Het probleem is alleen dat dekolonisatie niet geeft om rekenoefeningen: zelfs een overduidelijke aanwezigheid van ‘zwarte’ mensen in instellingen verandert nog niet het discours en de machtsverhoudingen. Sterker nog: dekolonisatie beperken tot een 'rassenkwestie' doet niets af aan de centralisatie van witheid (want het is wit vs. 'de rest'). Op die manier worden zowel het begrip dekolonisatie als niet-witte lichamen opnieuw gekoloniseerd voor persoonlijke en kapitalistische doeleinden.

Daarmee wil ik niet de indruk wekken dat ‘ras’ en anti-racisme geen belangrijk deel uitmaken van de dekolonisatiestrijd, maar de reductie van dekolonisatie tot anti-racisme doet geen recht aan de strijd.

De reductie van dekolonisatie tot anti-racisme doet geen recht aan de strijd.

Dekolonisatie gaat over zinvolle en actieve weerstand en doelt op het omverwerpen van de koloniale structuur in zijn geheel, om de bevrijding van sociaal/politiek/raciaal niet-witte personen te realiseren (Waziyatawin & Yellow Bird, 2013). Voor die bevrijding is het van cruciaal belang om de geest te dekoloniseren (dus het erover te hebben en te reflecteren) én concrete actie te ondernemen die leidt tot een rechtvaardige verdeling van macht en recht (Tuck & Yang, 2012).

Meer dan louter huidskleur

‘Dus het gaat wél om ras?’, zal je misschien denken. Het zou inderdaad absurd zijn als ik zou ontkennen dat dekolonisatie iets met ‘ras’ te maken heeft, maar ‘ras’ – of racialisering, beter gezegd – is genuanceerder dan je misschien denkt. De manier waarop we geracialiseerd worden, is vandaag nog altijd bepalend voor de positie die we in de maatschappij bekleden, of juist niet bekleden.

Daarmee wil ik niet suggereren dat 'witte' mensen per definitie een rooskleurig leven leiden, maar wel dat hun huidskleur geen factor is die bijdraagt aan eender welke vorm van miserie. Witte mensen hebben in dat opzicht dus geen bevrijding nodig.

Toch is dekolonisatie iets dat hen aangaat. Volgens Frantz Fanon (Black Skin White Masks, 1952) zijn er namelijk twee slachtoffers van kolonialisme: de (nakomelingen van) gekoloniseerden die de principes en ideologieën van het koloniale project hebben geïnternaliseerd en die zijn gaan geloven in hun inferioriteit, én de (nakomelingen van) kolonisators die ‘slaaf zijn van hun superioriteit’.

De laatste groep gelooft enkel in zijn ‘volwaardigheid’ in het licht van de raciale binariteit die hij zelf gecreëerd heeft. Ofwel: hij put zijn superioriteitsgevoel uit de ‘inferioriteit’ die hij de Ander heeft opgelegd (Amponsah, 2017).

Witheid is een politieke ideologie die gericht is op het handhaven van macht door overheersing en uitsluiting.

Het probleem reikt echter verder dan huidskleur. In Europa ben ik zwart, in Ghana ben ik wit. Niet omdat mijn huidskleur verandert, maar omwille van mijn sociaal-economische positie (wat ook bepaalt hoe ik praat en hoe ik me kleed). Dat is hoe witheid zich manifesteert: het beweegt zich door verschillende assen en is sociaal-historisch geconstrueerd.

‘Witheid’, zoals Reni Eddo-Lodge (2018) het samenvatte, ‘overstijgt de kleur van iemands huid. Het is een politieke ideologie die gericht is op het handhaven van macht door overheersing en uitsluiting. Iedereen kan het zich eigen maken, net zoals iedereen ervoor kan kiezen om het te betwisten.’ Wat kies jij, Gaea Schoeters?

Witte vrouwen vs Zwarte mannen

Je bent niet de eerste witte vrouw die haar twijfels uitspreekt over de dekolonisatiestrijd, want hoe oneerlijk is het dat alle aandacht nu gevestigd is op al die zwarten? Als je het mij vraagt, zit die angst voor de schijnbare eenzijdigheid van dekolonisatie hem vooral in de gewenning van de eigen geprivilegieerde positie en de angst die kwijt te raken. Allemaal prima, zo heeft ieder van ons z’n angsten.

Maar door feminisme en vrouwenemancipatie door het prisma van witheid te bekijken (die inherent exclusief en discriminerend is) reproduceer je niet alleen de misvattingen die bestaan rond dekolonisatie in relatie tot kolonisering en diversiteit, maar ook de binaire opvatting van gender en ras als twee aparte hokjes. Niet alle vrouwen zijn wit en niet alle ‘zwarten’ zijn mannen. Ooit gehoord van intersectionaliteit?

Het lijkt me wat absurd om te moeten wachten tot ‘jullie’ klaar zijn met jullie strijd voor de ‘volgende’ mag beginnen.

Voor mij, als ‘zwarte vrouw’ is de strijd tegen seksisme net zo belangrijk als de strijd tegen racisme. Toch voel ik me op geen enkel moment aangesproken door jouw betoog, want volgens dat discours besta ik niet. In jouw ogen ben je óf vrouw, óf zwart. En momenteel gaat er te veel aandacht naar die (blijkbaar mannelijke) zwarten, terwijl 'de vorige grote emancipatiebeweging verre van afgerond is'.

Audre Lorde (1983) zei het al eens: er bestaat geen hiërarchie van onderdrukkingen. Het lijkt me dan ook wat absurd om te moeten wachten tot ‘jullie’ klaar zijn met jullie strijd voor de ‘volgende’ mag beginnen. Als we dáárop moeten wachten, kan ik mezelf alvast aan de hoogste boom ophangen. Jullie zijn al sinds de negentiende eeuw bezig…

Gemiste kans?

Persoonlijk ben ik niet zo optimistisch als jij om te denken dat een strijd als dekolonisatie, die voor mij de breedste en meest inclusieve emancipatiestrijd is die er bestaat, ooit een afgewerkt project kan zijn. Vierhonderd jaar kolonisatie en een nog altijd voortdurend kolonialisme – waaronder seksisme, racisme, homofobie, specisme en zo verder – los je niet op in een paar jaar.

Dekolonisatie is daarom een proces waarin we allemaal verbonden zijn, elkaar opnieuw kunnen leren kennen en ons een nieuwe taal en nieuwe omgangsvormen moeten aanleren om, inderdaad, een groot historisch onrecht proberen recht te zetten en deze geglobaliseerde wereld aangenaam te maken voor alles en iedereen.

Dat jij je er niet mee wil vereenzelvigen, zegt meer over jou dan over de zogenaamde onderdrukking van ‘de vrouwenbeweging’. Dát is pas een gemiste kans, als je het mij vraagt.

Vrouwenemancipatie kent geen emancipatie zonder dekolonisatie.

Als je ervoor pleit om deze gelegenheid te grijpen voor een bredere emancipatie, kijk je best eerst in eigen boezem. Vrouwenemancipatie en dekolonisatie zijn geen tegengestelden. Integendeel: ze zijn een onscheidbaar paar. Dekolonisatie zonder vrouwenemancipatie is geen dekolonisatie, net zoals vrouwenemancipatie geen emancipatie kent zonder dekolonisatie.

In plaats van koloniale discoursen te reproduceren om het feminisme terug op de kaart te zetten (dat naar mijn weten nooit van de kaart verdwenen was, maar misschien gewoon een tikkeltje minder wit is dan je misschien gewend bent), zoek je misschien beter bondgenootschappen, opdat we allemaal losbreken van koloniale, patriarchale en binaire ketens. Maar doe voortaan eerst je huiswerk.