Weathering With You: verweren in het antropoceen

Nadat Makoto Shinkai met Your Name in 2016 Studio Ghibli’s Spirited Away van de troon stootte als meest succesvolle anime-film, komt de Japanse cineast met een ambitieus anime-sprookje over onmogelijke liefde in tijden van noodweer: Weathering With You. Maar roept Shinkai met zijn film nu op tot klimaatactivisme of is het net een voorbeeld van klimaatpessimisme?

Toen Weathering With You vorig jaar in Japan verscheen, regende het superlatieven. Naast de discussie of deze film van Makoto Shinkai nu al of niet beter was dan zijn succesvolle vorige, woedde nog een ander debat onder de kijkers van dit sprookje. Roept Shinkai met zijn film op tot een groene revolutie of insinueert hij met zijn emotionele animatiefilm net dat elke inspanning te laat komt en we slechts kunnen toekijken hoe alle levensvormen verschralen?

Die spanningen spelen al in de openingsscène waarin Hodaka op een schip reist naar Tokio. De hemel is vlekkeloos, tot ineens een windhoos opsteekt die de tengere knaap net niet van het dek blaast. Donkere wolken troepen samen en een onweer barst los. Terwijl Hodaka schuilt op het dek voor de stormvlagen, vaart de boot de baai van Tokio binnen, de stad waarvan hele wijken onder water staan. De plassen bevatten magische, glimmende luchtbellen die het midden houden tussen vissen, vlinders en vogels. Soms scharen deze druppels zich in één grote waterbubbel of klonteren ze samen tot een gelatine-achtig gedrocht.

Magisch verbond tussen feit en fictie

Hoewel de in magie gedoopte animatie van Shinkai het verhult, komen dit soort stormen en overstromingen ook in onze echte wereld voor. Steeds vaker. Begin dit jaar raasden er drie door ons land: Ciara, Dennis en Jorge. In Japan is de situatie nog erger. Het opwarmen van de oceaan veroorzaakt daar een vochtigere atmosfeer waardoor de orkanen niet vertragen en Tokio steeds frequenter en krachtiger treffen. Het rapport Counting the Cost 2019: A Year of Climate Breakdown van de Europese organisatie ACT Alliance beschouwde de tyfonen Faxai en Hagibis in Tokio samen als de tweede meest desastreuze klimaatramp van 2019.

Temidden zo’n dramatische storm komt Hodaka dus aan in Tokio. Verhongerd en doorweekt belandt hij in een achterbuurt waar hij Hina ontmoet, een meid met bovennatuurlijke krachten die de zon kan oproepen. Op zoek naar een inkomen besluit het tweetal haar ‘zonnediensten’ online aan te bieden. De aanvragen stromen binnen want iedereen smacht naar zon. ‘We zijn blij dat we leven, gewoon omdat de lucht blauw is’, mijmert Hodaka. ‘Ik besef nu pas hoe sterk ons mensenhart verbonden is met de hemel.’

Meermaals worden Hina en Hodaka gewaarschuwd voor hun hoogmoed. ‘Wie met het weer speelt, zal door een tragisch lot getroffen worden’, klinkt het uit de mond van een vriend. Ze geven geen gehoor aan die aanmaningen.

Ook die manipulaties raken aan onze realiteit. Een van de voorstellen om de opwarming van de aarde een halt toe te roepen, is een poging om het weer bij te sturen. Wetenschappers onderzoeken de mogelijkheid om onze stratosfeer met zwaveldeeltjes te besproeien en het zonlicht te weren. Maar door zo’n zwavelkuur bestaat de kans dat we onszelf verplichten te blijven nevelen, omdat de temperatuur zichzelf abrupt zou bijstellen mochten we ermee ophouden. Volgens de voorstanders zullen we op een dag geen andere keuze hebben. Volgens tegenstanders is dat fatalisme deel van het probleem.

De aaibaarheidsfactor van de natuur

Hina en Hodaka bevinden zich in eenzelfde impasse. Omdat ze zonder hun ‘zonnediensten’ niet kunnen overleven, fleuren ze markten, huwelijken of herdenkingen op. Ook dat brengt te weinig op. Noodgedwongen hollen ze van de ene onderbetaalde opdracht naar de andere en slagen er op die manier slechts in hun uitzichtloosheid te verlengen. Intussen ontvouwt de film zich als een portret van Tokio en de regen. Shinkai vat de meest subtiele nuances van wolken, dauw en sneeuw. Voortdurend zit je je als kijker te vergapen aan een regendruppel die een waterplas doet deinen of een wolkendek dat haarfijn, bijna tastbaar aanzwelt. Voor het eerst, zo zei Shinkai in een interview, was de natuur geen achtergrond voor hem, maar een volwaardig personage.

In tegenstelling tot Prinses Mononoke, Studio Ghibli’s meest nadrukkelijk groene film, schetst deze anime-film de natuur niet als een oeroude, ongerepte kracht.

Hieraan zie je nog het best dat hij het keurslijf van Studio Ghibli achterwege liet. In tegenstelling tot Prinses Mononoke (1997), Studio Ghibli’s meest nadrukkelijk groene film, schetst deze anime-film de natuur niet als een oeroude, ongerepte kracht. Ze is geen slachtoffer van de zelfzuchtige mensheid of een bucolische idylle, maar een levensvorm onafscheidelijk van de mens, de geschiedenis en zelfs het internet. Bovendien is de natuur niet in één lichaam samengebald maar verschijnt ze overal.

Daarmee onderscheidt Weathering With You zich van nagenoeg elke ecologisch getinte familiefilm die de natuur opvoert als een wezen met een hoge aaibaarheidsfactor. In Prinses Mononoke bewonen bijvoorbeeld rinkelende bosgeesten het bos. Spirited Away voerde een stoet sympathieke woudwezens op. Recenter fladderde in Frozen II (2019) nog een snoezig draakje rond. In de Jurassic World-reeks (2015, 2018) belichaamde raptor Blue dan weer ‘het ongerepte’. Het dier verscheen al tweemaal net op tijd om de organische orde te herstellen.

Hina’s ontoereikend offer

In Weathering With You wordt de natuur niet vermenselijkt, eerder het omgekeerde. Telkens Hina’s de zon oproept, verkleurt haar lichaam waardoor na enkele weken haar bovenlichaam groen, blauw en purper glinstert. Ook haar vingers en voeten. Het lijkt alsof de natuur haar begint te bewonen. In paniek offert ze zich op ‘voor een laatste zonnige zomer’. Ze verdwijnt in een stapelwolk waar weer-draken en regen-vissen heersen. Hodaka gaat haar achterna. In een omhelzing verstrengeld storten ze op de aarde neer. Intussen breekt een stortbui los. De weer-draken razen over de stad en zetten een derde van Tokio blank.

‘Bid voor jezelf’, fluistert Hina.
‘Voor mij hoeft de zon nooit meer te schijnen’, schreeuwt Hodaka, ‘zolang ik maar bij jou kan zijn.’

Dat Hodaka zijn liefje boven het klimaat verkiest, wordt door bloggers opvallend ideologisch geïnterpreteerd, alsof dit het standpunt van de regisseur is. Op YouTube, waar je de film kan huren, laait de discussie over de boodschap van Weathering With You hoog op. ‘I love how media outlets are trying to act as though this is a climate change pro activism awareness movie’, schertst een bezoeker in de commentsectie, ‘but at the end of the day the main character bloody chose to flood the whole of Tokio.’

Dat Hodaka zijn liefje boven het klimaat verkiest, wordt door bloggers opvallend ideologisch geïnterpreteerd

Maar hoe had een ‘climate change pro activism awareness movie’ er uitgezien? Moest Hina Tokio redden van een zondvloed? Moest een waterdraak, net zoals de raptor uit Jurassic World, zich tot rechter ontpoppen en de slechteriken mores leren? Of moest een oergeest de mensheid straffen, zoals in Prinses Mononoke, om kijkers aan te manen de planeet te verkiezen boven eigenbelang?

Noodkreten interpreteren

Zelfs al had Shinkai ons een geweten geschopt, dan nog was de klimaatcrisis er bezwaarlijk door geholpen. Dat is toch een van de conclusies die filosoof Robert Pfaller in zijn boek Interpassivity: The Aesthetics of Delegated Enjoyment (2017) naar voor schuift. In deze bundeling essays doorlicht Pfaller onder meer films die waarschuwen voor de gevaren van economische groei, massaconsumptie en de achteloze omgang met de poreuze samenhang van verschillende levensvormen.

Er schort ook het een en ander aan de hollywoodiaanse cultus van strijd en triomf als narratieven voor de klimaatverandering. ‘De natuur’ is onze vijand niet, hoezeer ze ons ook bedreigt.

Het meest recente en schrijnende voorbeeld is wellicht de Jurassic World-reeks. ‘How many times do you have to see the evidence?’, klinkt het gekweld in Jurassic World: Fallen Kingdom.(2018) ‘How many times must the point be made? We’re causing our own extinction. Too many red lines have been crossed.’

Wat deze noodkreten volgens Pfaller teweegbrengen is dat hele filmzalen achteroverleunen terwijl de held de nodige offers brengt en alles goedkomt. De films willen misschien activeren, ze zetten vooral aan tot consumeren. Er schort ook het een en ander aan de hollywoodiaanse cultus van strijd en triomf als narratieven voor de klimaatverandering. ‘De natuur’ is onze vijand niet, hoezeer ze ons ook bedreigt. Een vijand vereist kwaadaardigheid. Maar de natuur is niet kwaad, ook niet gekwetst, niet eens onverschillig. Dat maakt haar zo bedreigend. Geen held kan haar neerhalen of op haar inpraten.

Verbeelding in het antropoceen

Bovengenoemde films eindigen allemaal wrang. Prinses Mononoke mondt uit in een bloedbad. Jurassic World 1 & 2 en Frozen 2 toveren dan weer een ongeloofwaardige deus ex machina tevoorschijn. Ook Weathering With You wringt zich in allerlei bochten om Hina’s ontoereikende offer van een hartverwarmende afloop te voorzien.

Na de stortvloed verlaat Hodaka de stad. Hij schrijft zich in voor de studierichting ‘antropoceen’. Drie jaar later keert hij terug naar Tokio. De stad is het voor merendeel overspoeld. Het regent nog steeds. ‘Tokio was ooit deel van de zee, en dat is ze nu opnieuw’, klinkt het gelaten. Op zoek naar een onderbetaald baantje, vindt Hodaka Hina terug. Ze treffen elkaar op een door mos, klimop en schimmel aangevreten brug. Aan de horizon priemen wolkenkrabbers uit een glinsterende zee. Hina plooit haar handen in elkaar. Het is onduidelijk of ze nog magische krachten bezit of niet. ‘Ik weet het zeker,’ huilt Hodaka, ‘Wij redden het.’ De titel verschijnt en de aftiteling stuurt je de zaal uit.

Wil Shinkai dit verhaal nu vertellen opdat we het roer radicaal omgooien, of is het volgens hem tijd te erkennen dat het daarvoor te laat is en de mensheid ten dode opgeschreven? Die vraag legt een fundamenteler vraagstuk bloot. Kunnen we de klimaatcrisis wel vatten in verhalen? Veronderstellen verhalen niet altijd een afstand die er in wezen niet is, één die ons op valse wijze geruststelt? Journalist David Wells denkt dat zo’n ongegronde opluchting onvermijdelijk is. ‘When it's too late to start pretending about climate change, we'll start pretending in it’, stelt hij in zijn onderzoek The Uninhabitable Earth (2019). We hebben de klimaatverandering lang verzwegen. Nu het ons overkomt, houden we angstvallig vast aan oude denkbeelden en verhalen. We hebben troost nodig.

Maar hoeft het zo te zijn? Toont Weathering With You niet juist aan hoe ‘natuur’ op allerlei manieren en vaak op onbegrijpelijke wijze vervlochten zit in een ‘menselijk’ verhaal? Schuilt in Shinkai’s verbeelding – waarin de mens en ecosystemen in en naast elkaar bestaan – vervlochten met weer-draken, smartphones, eeuwenoude mythes en McDonald’s-filialen, niet net een mythologie die toestaat om andere verbindingen tussen mens en wereld te denken? Het is alvast Shinkai’s verdienste dat hij je na het kijken van de film nog dagenlang wolken doet bewonderen. Als zijn sprookje tot iets aanzet, is dat het wel.