We Are The Robots. Over A.I. en popmuziek

Zullen nieuwe technologieën en machines het werk van componisten en muzikanten overnemen in de toekomst? En zijn menselijke popsterren – die ziek kunnen worden op tournee of verzeild geraken in schandalen – eigenlijk nog wel nodig?

Die vraag is op zich al compleet achterhaald. Onder de noemer ‘The Lost Tapes of the 27 Club’ analyseerde een AI-algoritme dit voorjaar het werk van een aantal muzikanten die op 27-jarige leeftijd stierven zoals Kurt Cobain, Jim Morrison, Jimi Hendrix en Amy Winehouse. Vervolgens produceerde het nieuwe muziek in de stijl van deze iconen. Een gelijkaardig experiment werd vorig jaar door het digitale bureau Space150 uitgevoerd met de nog levende rapper Travis Scott. Een computerprogramma bedacht de nieuwe track ‘Jack Park Canny Dope Man’ inclusief teksten, beats en melodie. En in Nederland organiseerde de VPRO in 2020 al het eerste AI-songfestival. Over de kwaliteit van deze songs valt zeker te redetwisten. Maar wie onderstaande songs vergelijkt met de eerste AI-experimenten moet toegeven dat er al grote stappen zijn gezet. Bovendien maken hippe elektro-producers als Holly Herndon of Plastikman vandaag de dag op inventieve wijze gebruik van AI in hun muziek.

The Man Machine

Het idee dat machines muziek kunnen maken, vinden we al terug bij de futuristen. En meer specifiek bij Luigi Russolo die in 1921 de intonarumori bouwde, een experimenteel muziekinstrument dat lawaai kon produceren. De ontwikkeling van kunstmatige muziekintelligentie begint met de informaticus en wiskundige Alan Turing, die in 1951 erin slaagt om een computer muzieknoten tot melodieën te laten combineren. In de populaire muziek wordt pionierswerk verricht door Steve Reich in het midden van de jaren 1960. Hij speelde tape loops van verschillende lengtes tegelijkertijd af en creëerde op die manier een continu veranderend geluidslandschap. Brian Eno zou dit principe kopiëren voor zijn ambient klassieker Music For Airports en bedacht er later de term generatieve muziek voor: muziek die voortdurend wijzigt en bedacht is door een systeem. David Bowie op zijn beurt experimenteerde in 1995 met de Verbalizer: een computerprogramma dat aan de hand van ingevoerde teksten nieuwe lyrics bedenkt.

Platenfirma Warner zorgde in 2019 voor heel wat ophef door een platendeal te sluiten voor 20 albums met het Endel-algoritme.

Maar de man die wellicht de grootste bijdrage leverde aan door AI geproduceerde muziek is hoogleraar musicologie David Cope. Worstelend met een writer’s block, komt hij in de jaren 1990 tot de vaststelling dat de sleutel van muzieksoftware niet ligt in het schrijven van regels maar wel in het invoeren van data. Met zijn EMI (Experiments in Music Intelligence) slaagt hij erin om met behulp van AI nieuwe muziek te schrijven in de stijl van Beethoven en Bach. François Pachet (niet toevallig tegenwoordig werkzaam bij Spotify) bouwt voor Sony verder op zijn principes en ontwikkelt in 2016 het programma Flow Machines. De software creëert op basis van eerder ingevoerde liedjes in 2016 de eerste AI-popsong ‘Daddy's Car’. Al dient er wel bij gezegd te worden dat de output nog gearrangeerd en voorzien van tekst is door Benoit Carré aka Skygge. Ook voor het eerste AI-album Hello World doet Skygge beroep op ‘echte’ muzikanten als Stromae en Kiesza.

Anno 2021 investeren steeds meer grote bedrijven als Google en Sony in AI voor muzikale doeleinden. Vaak gaat het om programma’s die achtergrondmuziek produceren bij bedrijfsfilms, podcasts of games. Platenfirma Warner zorgde in 2019 voor heel wat ophef door een platendeal te sluiten voor 20 albums met het Endel-algoritme. Hoe dat klinkt, kan je hier horen:

Richie Hawtin aka Plastikman, een muzikant de steeds geïnteresseerd is in nieuwe technologische ontwikkelingen, componeerde een nieuwe soundscape en liet die vervolgens door Endel bewerken. Nog creatiever gaat het eraan toe bij hedendaagse knoppendraaiers als Autechre, Actress, Ash Koosha of Holly Herndon. Die laatste creëerde voor haar derde album Spawn, een virtueel extra bandlid dat getraind werd op stemherkenning om eigen vocalen te produceren. Maar ook in de commerciële popmuziek heeft AI ondertussen haar intrede gedaan. YouTube-ster en American Idol-kandidate Taryn Southern deed uit noodzaak beroep op het AI-platform Amper Music en componeerde op die manier het album I Am AI.

Ook voor talentscouting gebruiken labels steeds vaker kunstmatige intelligentie.

Naast het schrijven van muziek wordt AI momenteel nog op andere vlakken aangewend in de muziekindustrie. Streamingdiensten als Spotify en YouTube maken gebruik van logaritmes om gepersonaliseerde aanbevelingen en afspeellijsten te maken. Op marketingvlak biedt het de mogelijkheid om op basis van data nieuwe inzichten te verwerven in de fanbase en om bijvoorbeeld te onderzoeken welke influencers of boodschappen het meeste impact hebben. Geavanceerde platformen zoals softwarebedrijf LANDR bieden muzikanten betaalbare masteringmogelijkheden die voorheen alleen beschikbaar waren voor grote studio’s. En ook voor talentscouting gebruiken labels steeds vaker kunstmatige intelligentie. Zo nam Warner Music Group onlangs de tech start-up Sodatone over, een bedrijf dat algoritmen ontwikkelt voor het spotten van talent en voorspellen van het commercieel potentieel van een liedje.

Virtuele popsterren

Tijdens de voorbije lockdowns was er een duidelijke shift merkbaar in muziekconsumptie van het auditieve naar het visuele wat zich ook op het vlak van AI manifesteerde. Rapper FN Meka scoorde met ‘Speed Demon’ een gigantische hit op TikTok en heeft al meer dan 9 miljoen volgers. Op zich niet zo speciaal ware het niet dat FN Meka een avatar is. De stem is menselijk maar de muziek werd met behulp van AI gemaakt.

Deze robot is de laatste schakel in een reeks pogingen van muzieklabels en 3D-designers om met de computer een idool te scheppen dat evenveel kan als een muzikant van vlees en bloed maar niet kampt met zijn of haar beperkingen. Het onderzoek start in Japan in 1995. Boekingskantoor Horipro creëert dan het virtuele idool Kyoko Date dat weliswaar een gering succes kent. Kyoko krijgt van bij de start een verzonnen biografie mee – ze groeit op in de suburbs, werkt parttime en heeft talen leren en sneakers verzamelen als hobby’s – wat de verbeelding van de consument te veel in de kiem smoort. Bovendien is ze ontworpen om te lijken op bestaande popacts, terwijl fans eerder hopen op iets wat ze nog niet eerder gezien hebben.

In de States ziet in 2016 de vrouwelijke cyborg Lil Miquela het licht, ondertussen goed voor meer dan 3 miljoen volgers op Instagram.

Dat euvel wordt verholpen met de vrouwelijke cyborg Meiko. Zij dankt haar ontstaan aan de Vocaloid-software, ontworpen om een computerstem zo menselijk mogelijk te laten klinken. De eerste drie versies zijn nog beperkt en bestaan enkel uit vrouwelijke of mannelijke lippen op het scherm, maar een jaar later pakt Crypton Future Media uit met een jonge geanimeerde vrouw op de verpakking. Meiko ziet eruit als een Japanse tekenfilmfiguur. Er is nauwelijks achtergrondinfo over haar ‘leven’ te vinden. En nog belangrijker: wat ze zingt en welk muziekgenre wordt bepaald door de gebruikers van de software die zelf tekst en melodieën kunnen invoeren.

Meiko verkoopt maar 3.000 exemplaren maar fungeert wel als blauwdruk voor Hatsune Miku, een digitale popster met meer dan 1,5 miljoen volgers op YouTube. Deze holografische artiest doet alles wat een echte rockster ook doet: ze speelt in uitverkochte zalen, zou op Coachella 2020 optreden, zingt duetten, is te gast in de Late Show with David Letterman en is de vaste support op de artRAVE-wereldtour van Lady Gaga. Ondertussen is de cartoonfiguur met blauw-groen haar de zangeres van minstens 100.000 songs die door fans, hopend op een eigen carrière, werden ingevoerd.

Wie is de eigenaar van door AI geproduceerde muziek? De ontwikkelaars van de software of de machine zelf?

In de States ziet in 2016 de vrouwelijke cyborg Lil Miquela het licht, ondertussen goed voor meer dan 3 miljoen volgers op Instagram. Miquela is maatschappelijk geëngageerd: ze is feminist, steunt vluchtelingenorganisaties en komt op voor Black Lives Matter en de lgbtq-gemeenschap. Dit Gen Z-icoon is actief op Facebook, Twitter en Tumblr en communiceert veelvuldig met haar fans via Direct Message. Ze houdt van mode en voert promo voor Prada, Chanel en Supreme. En ze is een muzikante die samenwerkt met onder anderen Baauer en Kanye West-protégé Teyana Taylor.

Paranoid Android

Voorlopig zijn FN Meka en LIl Miquela nog curiosa maar hun bestaan roept een aantal ethische en juridische vragen op. Wie is de eigenaar van door AI geproduceerde muziek? De ontwikkelaars van de software of de machine zelf? Moeten de soms duizenden nummers en songschrijvers die gebruikt worden om de algoritmes te voeren ook vergoed worden? En hoe zit het met onze privacy wanneer streamingdiensten onze data analyseren om aanbevelingen te kunnen maken? Hoe slimmer de technologie wordt, hoe groter ook de kans op vervalsing en deepfake audio of video. Zo diende managementbureau Roc Nation vorig jaar nog een anonieme klacht in tegen iemand die de stem van Jay-Z had nagebootst om teksten van Shakespeare te declameren.

De angst dat de machine de mens zou vervangen, is een wederkerend fenomeen in de muziekgeschiedenis. Nieuwe uitvindingen als drumcomputers, synths of autocue werden aanvankelijk op afgrijzen onthaald maar hebben wel een essentiële rol gespeeld in het ontstaan van genres als pakweg techno of hiphop. Het is opmerkelijk dat de technologie in dit soort discussies vaak omschreven wordt als koud en emotieloos terwijl we dagelijks gebruik maken van Facebook of WhatsApp om ons diepste zieleroerselen te delen.

De vraag is niet of de machine de mens kan vervangen maar eerder hoe de mens deze tools op een creatieve manier kan gebruiken.

AI bestaat ook enkel bij de gratie van haar ontwerpers. Het hele idee achter AI is immers dat een machine gevoed wordt met zoveel mogelijk menselijke data om vervolgens eigen output te creëren. Tegenstanders stellen dat dit leidt tot meer eenheidsworst (gestoeld op een westers en weinig inclusief wereldbeeld) maar nochtans zijn er parallellen te trekken met de echte wereld. Ook muzikanten absorberen invloeden en laten zich inspireren door hun voorbeelden. En volgens muzikanten als Holly Herndon zullen deze logaritmes net tot verrassende combinaties en nieuwe genres leiden en kunnen ze de menselijke creativiteit versterken. Bovendien maken ze op die manier het musiceren democratischer. Met een app als Humtap kan tegenwoordig iedereen muziek maken. Via je telefoon kan je een melodie neuriën en vervolgens een drumbeat, genre, snelheid, type stem enz. aanduiden en klaar is Kees binnen luttele minuten. De vraag is dan ook niet of de machine de mens kan vervangen maar eerder hoe de mens deze tools op een creatieve manier kan gebruiken en hoe we door het overaanbod nog het bos gaan zien? Gelukkig bestaan daar nog curatoren voor. Menselijke (radio, platenwinkels …) en artificiële (logaritmes).