Waarom een collectief als theKEEPERS zo belangrijk is voor hiphop

Met het gloednieuwe internationaal collectief theKEEPERS wil artieste Akua Naru de vaak vergeten, maar talrijke bijdragen van vrouwen in hiphop onder de aandacht brengen. ‘Hiphop is altijd van ons (vrouwen) geweest. We zijn de grondleggers, maar ons nalatenschap werd ons ontnomen en verdoezeld.’

Bijna een halve eeuw geleden ontstond hiphop in een appartementsgebouw in de Bronx. Het Back to School-feestje van broer en zus DJ Kool Herc en Cindy Campbell luidde in 1973 een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van zwarte muziek. Sindsdien veranderde het genre meermaals van gelaat en geluid maar tegelijkertijd bleef het trouw aan zichzelf.

Ondertussen is de geschiedenis van het genre rijkelijk gedocumenteerd in literatuur, films en fotografie. Toch zijn er volgens Akua Naru, die een tijdlang de bijdragen van vrouwen in hiphop onderzocht en in kaart bracht, hiaten in dit verhaal. Om deze vrouwen een hart onder de riem te steken en niet te vergeten bestaat sinds kort The Keepers, een internationaal initiatief dat kunstenaars, academici en activisten samenbrengt met als doel om dit onrecht recht te trekken.

theKEEPERS

The Keepers wil meer zichtbaarheid creëren voor het werk van zwarte vrouwen in hiphop. Daarvoor wil het collectief via crowdfunding The Keepers Archive oprichten, een online archief over de culturele bijdragen van zwarte vrouwen binnen de hiphopcultuur. ‘Dit is slechts een onderdeel’, vertelt Akua Naru. ‘Er is ook een editoriaal luik op komst met artikels en opiniestukken. We willen ook educatieve inhoud aanbieden en leeropportuniteiten aanreiken. Daarnaast komen er ook een podcast en een reeks evenementen.’

‘Hiphop is een globale cultuur, en dus kijken we ook globaal naar de bijdragen van vrouwen. Daarom bestaat ons team uit mensen uit alle windhoeken.’

De ambitie om werkelijk internationaal te zijn, is groot. ‘Het was vanaf het begin belangrijk om dit project ruimer te bekijken dan enkel de VS. Vanaf het begin waren er geweldige mensen aan boord: schrijfster Rachida Aziz in België, journaliste en activiste Jessica Balbino in Brazilië, Poppie Mphuthing in Zuid-Afrika, fotografe Ina Thiam in Senegal en Liyana Pama in het Verenigd Koninkrijk. Hiphop is een globale cultuur, en dus kijken we ook globaal naar de bijdragen van vrouwen. Daarom bestaat ons team uit mensen uit alle windhoeken.’

Akua Naru is zelf al geruime tijd actief als artiest binnen de hiphopscène. Ondanks de moeilijkheden die vrouwelijke artiesten ondervinden, gelooft ze standvastig in de cultuur. ‘Ik geloof in de kracht van kunst en gemeenschap en ben er ook sterker door geworden. Mijn gemeenschap is mijn saving grace’, zegt Akua Naru.

Vergeten pioniers

Dat de geschiedschrijving van hiphop onvolledig is, blijkt ook wanneer vrouwelijke pioniers een podium krijgen om hun verhaal te doen, zoals in God Save the Queens: The Essential History of Women in Hip-Hop (2019). In dit boek gaat journaliste Kathy Ilandoli op zoek naar verhalen van vrouwen die mee aan de grondslag lagen van hiphop. Hun belevenissen bevestigen dat hiphop een mannenbastion is waar vrouwen het niet altijd even gemakkelijk hebben.

De kans is dan ook groot dat artiesten als Debbie D en The Mercedes Ladies je niet veel zeggen. Debbie D was in 1981 één van de eerste vrouwelijke MC solisten in Bronx. Als solist trad ze met een DJ als duo op, en niet met de gebruikelijke meerkoppige crew. Tijdens haar gesprek met Ilandoli toont Debbie D de flyers die in de beginjaren de ronde doen voor de talrijke hiphopfuiven in de buurt. Deze memorabilia die Debbie D vanaf 1978 verzamelde zijn ook de bewijsstukken van haar plek binnen de pioniersgeneratie.

Ook Sherri Sheri, oorspronkelijk lid van The Mercedes Ladies – hiphops eerste volledige vrouwelijke crew – heeft een verhaal te vertellen. Niet met flyers maar met een semi-autobiografie vernoemd naar de groep. Ook voor Baby D – DJ en MC bij Mercedes Ladies van 1978 tot 1983 – is er geen twijfel dat ze een groep pioniers zijn: ‘Wij zijn degenen die zich hebben afgesloofd zodat Roxanne Shanté, Sequence en Salt-N-Peppa hun ding konden doen. Dat is dankzij ons.’

Van stelselmatige documentatie van alles wat er bruiste in de Bronx was er geen sprake. Hierdoor raken vrouwelijke MC’s veel te makkelijk in de vergetelheid.

Maar wat als Debbie D de flyers die haar als groepslid vermelden niet verzameld had of als Sherri Sheri’s boek nooit gepubliceerd was geweest? De kans bestaat dat haar verhaal noch in Ilandoli’s boek of in deze tekst verschenen zouden zijn. Hiphop is eind jaren zeventig immers vooral een beleving voor en door tieners wiens wereld bestaat uit plaatselijke feestjes ‘waar je bij had moeten zijn’. Van stelselmatige documentatie van alles wat er bruiste in de Bronx was er geen sprake. Dit is de achilleshiel van de begindagen en des te meer voor vrouwelijke MC’s die zo veel te gemakkelijk in de vergetelheid dreigen te geraken.

Hegemonische mannelijkheid

Hiphop mocht dan wel revolutionair zijn voor zijn tijd, als tegencultuur slaagde het er niet in om zich te ontdoen van binaire ideeën over gender. Daar heeft het archetype van hypermasculine, agressieve en materialistische rapper iets mee te maken. In werkelijkheid is dit beeld louter een uitvergroting van de gangbare perceptie rond mannelijkheid in Westerse samenlevingen.

Hiphop mocht dan wel revolutionair zijn voor zijn tijd, als tegencultuur slaagde het er niet in om zich te ontdoen van binaire ideeën over gender.

Het omvat daarnaast ook ideeën rond zwarte mannelijkheid. Het archetype van de rapper past binnen wat sociologe Raewyn Connell in Gender and Power ‘hegemonische mannelijkheid’ noemt, een ideaalbeeld van mannelijkheid die de verhouding tussen mannen onderling en met vrouwen bepaalt. Deze mannelijkheid is niet universeel, maar is wel een culturele norm waar je als man het liefst zo dicht mogelijk bij aanleunt.

In Black Sexual Politics: African Americans, Gender and the New Racism bemerkt de Amerikaanse sociologe Patricia Hill Collins dat deze hegemonische mannelijkheid in de VS geconstrueerd wordt door contrasten met vrouwen, jongens, minderbedeelde mensen, de arbeidersklasse (ongeacht het ras of de etniciteit), holebi’s en zwarte mannen. Dit betekent dat het concept vorm krijgt langsheen ideologieën, gender, leeftijd, ras en geaardheid.

Aan de top van de hiphophiërarchie staat de mannelijke heteroseksuele zwarte rapper, die voldoet aan de maatstaven van hegemonische mannelijkheid.

Aan de top van de hiphophiërarchie staat de mannelijke heteroseksuele zwarte rapper, die voldoet aan de maatstaven van hegemonische mannelijkheid – zoals het vermogen om vrouwen van dezelfde etnische en sociale klasse onder de duim te houden. Collins verwijst naar beelden uit media en popcultuur zoals blaxploitation films waarin zwarte mannen de rol van pooiers en gangsters spelen. Deze films suggereren dat de perceptie van de zwakke zwarte man onderuit gehaald kan worden door controle over zwarte vrouwen uit te oefenen. Controle uitoefenen over zwarte vrouwen legitimeert zo de zwarte mannelijkheid.

Radicaal vrouwelijk

Het bestaan van artiesten als Debbie D en andere vrouwelijke rappers heeft dan ook een tegendraads en radicaal karakter. Hun aanwezigheid bieden een tegenwicht voor de dominante hiphopcultuur die vrouwen volledig ontziet. In die tweede helft van de jaren tachtig staan artiesten als Queen Latifah, MC Lyte, Salt-N-Pepa met hun muziek over zelfliefde en onderlinge solidariteit lijnrecht tegenover de opkomende agressieve gangsta rap. Hun afwijzing van de patriarchale norm uit zich in hun imago en de inhoud van hun muziek.

Artiesten als Debbie D bieden een tegenwicht voor de dominante hiphopcultuur die vrouwen volledig ontziet.

Een voorbeeld hiervan is Lyte As Rock, het debuutalbum van Mc Lyte. In de visuals van de single ‘Lyte As Rock’ kijkt een jong zwart meisje doorheen de deuropening van haar slaapkamer naar MC Lyte. Zij verschijnt respectievelijk als een protectieve holbewoner, een koningin in het Oude Egypte, een gangster tijdens de Drooglegging en een lid van de Black Panthers. Doorheen het album positioneert MC Lyte zichzelf schroomloos als een hip hop leader ‘capable of painting a bazillion raps’. Tegelijkertijd omarmt MC Lyte ook haar identiteit en kwetsbaarheid als zeventienjarige in nummers als ‘Paper Thin’:

‘Truly when I get involved I give it my heart / I mean my mind, my soul, my body I mean every part / But if it doesn't work out, yo it just doesn't / It wasn't meant to be you know, it just wasn't / So I treat all of you like I treat all of them / And what you say to me is still paper thin.’

Lyte As Rock is het eerste soloalbum van een vrouwelijke rapper bij een major platenlabel en verschijnt in het scharnierjaar 1988, tussen anderen kleppers als Straight Outta Compton van N.W.A, It Takes A Nation of Millions To Hold Us Back van Public Enemy en Long Live The Kane van Big Daddy Kane.

Ook het nummer ‘Ladies First’ van Queen Latifahs debuut All Hail To The Queen en de bijhorende video zijn schoolvoorbeelden van hiphop die sisterhood en de veelzijdigheid van zwarte vrouwelijkheid omarmt:

‘The ladies will kick it the rhyme that is wicked / Those that don't know how to be pros get evicted / A woman can bear you break you take you / Now it's time to rhyme can you relate to / A sister dope enough to make you holler and scream’.

Latifah’s album toont in 1989 dat de definitie van een rapper niet in steen gebeiteld staat.

In de jaren negentig eigent een nieuwe generatie vrouwelijke rappers zich – onder impuls van de gangsta rap – zich de term video vixen toe, een term die verwijst naar de vrouwelijke modellen in muziekvideo’s van rappers. Lil Kim is dé referentie van deze nieuwe trend. Met haar legendarische debuutalbum Hard Core effende zij de weg voor expliciete expressies van vrouwelijke seksualiteit die los staan van patriarchale verwachtingen van hoe een vrouw zich hoort te gedragen.

In haar muziek paart Lil Kim harde gangsta talk met lyrics die seksuele emancipatie centraal plaatsen. Dit wordt haar niet altijd in dank afgenomen. Tot op heden klinkt het verwijt dat artiesten als Lil Kim gewoonweg de misogynie van mannelijke rappers klakkeloos overnemen. Deze kritiek ontziet compleet het recht op zelfbeschikking van deze artiesten. Het zet daarnaast de nefaste categorisering (queen bitch vs. conscious sista) van vrouwelijke zelfexpressies voort.

Nieuwe lichting

Wie hiphop een warm hart toedraagt, merkte het ongetwijfeld al: de vernieuwers van het genre zijn vrouwen die unapologetically het voortouw nemen. En er is voor alle smaken iets te vinden. Een persoonlijk favoriet is Tierra Whack. Op haar debuut van vorig jaar, Whack World, ontvangt de rapper uit Philadelphia luisteraars in haar kleurrijke innerlijke universum. De reis duurt slechts vijftien minuten (één minuscule minuut per lied) en zindert na als een chaotisch maar prettig telefoongesprek met een dierbare persoon.

Zuidwaarts cementeert Megan Thee Stallion haar naam als force to be reckoned with. Haar charisma, spitsvondige beeldspraak en aanstekelijke southern flow zijn de hoekstenen van haar muziek die schatplichtig is aan de hiphopgeschiedenis van Houston. Het recente nummer ‘WAP’, een samenwerking met Cardi B, deed moraalridders van puriteins Amerika van hun stoel vallen. De controverse is de zoveelste reminder van de dubbele standaard die rond seksuele openheid bestaat.

Dichterbij huis legt de Brusselse Lous and the Yakuza haar ziel bloot in een geslaagde mengeling van hiphop, pop en chanson française, aangelengd met bitterzoete teksten. Sinds haar doorbraak vorig jaar met het nummer ‘Dilèmme’ warmt de Brusselse geleidelijk een breed en internationaal publiek op voor haar debuutalbum Gore.

Vernieuwing

Dankzij schrijvers als Ilandoli, Sherri Sher en initiatieven als theKEEPERS krijgen (vrouwelijke) expressies die vaak naar de marge verstoten worden, een plaats in het middelpunt van de populaire hiphopcultuur. Het gratis interactieve digitale archief is een belangrijke schakel in dit verhaal en moet op termijn gebruikers een volledig historisch overzicht bieden van de verwezenlijkingen van vrouwen in hiphop.

Het discours van theKEEPERS is zo een kans om het revolutionaire karakter van hiphop alsnog te verwezenlijken door de versterking van gemarginaliseerde stemmen. Het internationale karakter mag ook niet onderschat worden. Hiphopcultuur is vandaag grenzeloos. Dit biedt de opportuniteit om een nieuwe benadering, studie en appreciatie van hiphop te stimuleren die ruimer is dan wat machtige platenlabels voorkauwen en verkopen. Besef vooral dat hiphops levensduur en frisheid zich verlengt dankzij deze opvolging van hyperindividuele expressies die in essentie over pijn, vreugde en vrijheid gaan, en dat is absoluut ook de verdienste van zwarte vrouwen.