Toont de app BeReal de 'echte' wereld zonder vals te spelen?

Je smartphone trilt, je veert op, poseert en post. Het is tijd voor je BeReal: je hebt twee minuten om een foto te trekken, of je nu luiers aan het verversen bent of in je bed ligt. BeReal belooft echtheid − voorbij het gecureerde, voorbij de influencers, voorbij de filters. De auteurs installeerden de app om na te gaan hoe BeReal die belofte vormgeeft. Het verslag van deze zoektocht leest u hier. For real.

BeReal werd in 2020 in Frankrijk gelanceerd en is een relatief jonge speler in het steeds groeiende landschap van de sociale media. De app belooft komaf te maken met de gekunsteldheid van Instagram door de voorkeur te geven aan instant genomen beelden — snapshots van dagdagelijksheid. De app stuurt elke dag op een willekeurig moment een melding dat het tijd is voor ‘je BeReal’. Een ‘BeReal’ bestaat uit twee foto’s: een selfie en een foto van het uitzicht. Beide foto’s worden simultaan getrokken omdat de app gebruik maakt van zowel de voorste als de achterste camera op je smartphone. De foto’s kan je niet bewerken, en followers kunnen zien hoe vaak je een foto hebt proberen maken. In Le Monde werd BeReal lyrisch beschreven als: l’Instagram de la vie moche.

De app telde in januari 2022 al 400.000 gebruikers, 40% meer dan in maart 2021.

BeReal heeft een genese gekend die eigen is aan apps: na de gepatenteerde shower thought van de makers, die resulteerde in een kleine en amateuristische app, groeiden de gebruikersaantallen exponentieel. De app telde in januari 2022 al 400.000 gebruikers, 40% meer dan in maart 2021. Zijn slogan, ‘Your friends, for real’, en hoe die visueel en technologisch is uitgewerkt, slaat aan.

Naast de beeldstrategieën die de app gebruikt, de manier hoe beelden werken bij BeReal dus, is ook het centrale discours errond boeiend. Het promopraatje belooft ‘real life, life without filters’. Natuurlijk gelooft niet elke gebruiker van de app daarin. Maar toch is het interessant na te gaan waarom de app belooft − en waarom wij best wel willen geloven − dat de app authentieke ‘slices of life’ kan vastleggen en delen.

I’ll show you mine if you show me yours

Nadat je de app hebt geïnstalleerd en geroutineerd toegang hebt verleend tot je data, verschijnt er een laadbalk met de melding dat ze ‘verifiëren dat je geen robot bent’. Wanneer BeReal doorheeft dat je weldegelijk mens bent, begint het spel. Want BeReal positioneert zichzelf als sociaal medium, maar de app leeft meer van het spel dat zijn gebruikers spelen dan van de interactie tussen die gebruikers. Na de installatie krijg je duidelijke instructies: ‘Iedereen moet het spel meespelen’. Als je zelf geen BeReal plaatst, kun je niet zien wat je vrienden hebben gepost. I’ll show you mine if you show me yours. Of eerder: I want to see yours, so I will let you see mine.

We betrapten onszelf erop in elke mogelijke situatie na te denken over wat dan een interessante angle, een goed perspectief zou zijn, mocht het BeReal-moment nu komen.

En dat tonen is een expliciet performatieve daad. Want een selfie trekken is een alledaagse choreografie van specifieke bewegingen: tokkelen op de gsm, de arm strekken, poses aannemen, het beeld bekijken, selecteren. En als de selfie je niet bevalt, begint de choreografie opnieuw. Het ‘bevel’ tot die choreografie komt onverwacht, en al snel wordt duidelijk dat je niet in elke sociale situatie een BeReal kan maken. Tijdens een vergadering een selfie maken en online plaatsen? Eerder niet. Ook de omgeving waarin BeReal zich afspeelt heeft haar regels. De app heeft baat bij telewerk, quarantaine, online onderwijs en al die versmeltingen van bureau en ontbijttafel ten gevolge van Covid-19.

Hoewel de foto’s maken op zich weinig tijd vraagt, is de app onrechtstreeks toch best tijdrovend. De auteurs betrapten zich erop in elke mogelijke situatie na te denken over wat dan een interessante angle, een goed perspectief zou zijn, mocht het BeReal-moment nu komen. In de auto. Bij de dokter. Of ook gewoon in de werkkamer. Hoewel BeReal echtheid belooft, zorgt het er indirect voor dat de gebruiker nog actiever gaat nadenken over hoe het alledaagse leven in scène te zetten. Want in tegenstelling tot Instagram stort het concept van BeReal ineen als je geen followers hebt. Je neemt foto’s met de idee dat iemand die zal zien, en de hypothetische blik van die ander is dan ook een impliciete filter. Zo ontsnapt BeReal niet aan de sociale stress (FOMO!) die we kennen van Facebook en Instagram.

BeReal maakt een spektakel van wat saai en doorsnee is en zorgt ervoor dat het luchtig geconsumeerd kan worden.

Voor de generatie die opgroeide met Facebook zijn sociale media een archief van dagdagelijksheid. ‘Waar was je op [voeg een maatschappelijke mijlpaal in]?’ kan nu worden gesteld als ‘Wat heb je gepost toen Barack Obama president werd?’. BeReal bouwt verder op dat elan om het dagdagelijkse vast te leggen. Het maakt een spektakel van wat saai en doorsnee is en zorgt ervoor dat het luchtig geconsumeerd kan worden. Maar ook: het spektakel van het alledaagse als een herinnering dat we bestaan. We zijn mensen, geen robots − dat verifieerde BeReal gelukkig al bij de installatie.

Ogenblikkelijke authenticiteit

BeReal recycleert lustig visuele trucjes uit andere (sociale) media, zoals het principe van ‘geoptimaliseerde ogen’. De app maakt in één klik een foto met de twee camera's. Zo positioneert de app zich tegelijkertijd als spiegel voor de gebruiker en als venster op de wereld. Als spiegel legt BeReal vast wat je zelf nooit ongemedieerd kan zien − je gezicht − en als venster op de wereld wekt de app de illusie te tonen wat je ogen op het moment van de selfie zien.

Er is geen onmiddellijke manier om de wereld af te beelden; elk beeld is per definitie gemedieerd. Toch belooft BeReal het tegendeel.

Met die dubbele mise-en-scène wordt de gefotografeerde radius groter en breder dan het menselijke oog kan zien, en lijkt het beeld dus nog vollediger; nog echter. BeReal ontdubbelt en mechaniseert de blik, en combineert zo het vertrouwen dat we hebben in onze eigen waarneming met de vermeende onmiddellijkheid die aan fotografie toegeschreven wordt.

Die idee van onmiddellijkheid resoneert al lang doorheen de westerse kunstgeschiedenis en manifesteert zich vaak in pogingen om ‘de realiteit’ zo getrouw mogelijk weer te geven. Het bekendste voorbeeld hiervan is het lineaire perspectief, een beeldstrategie die in essentie hetzelfde belooft als BeReal: de waarheidsgetrouwe afbeelding van de werkelijkheid. In die zin recycleert BeReal − waarschijnlijk hyperbewust − visuele topoi die al lang in verbinding staan met authenticiteit en directheid.

De smartphone ademt met ons mee, en als iets onze hartslag kan volgen, moet het wel de ongefilterde realiteit kunnen vatten.

De cultuurwetenschappers Marita Sturken en Lisa Cartwright argumenteren dat het lineair perspectief vanuit een individueel menselijk standpunt lijkt te vertrekken, en dus natuurlijkheid uitstraalt, terwijl het eigenlijk om een conventie gaat, om mathematisch-mechanische berekeningen, die niet vrij van assumpties zijn. Hoewel er tegenwoordig ook andere manieren zijn om de ruimte te visualiseren, blijft het lineair perspectief in de hedendaagse westerse beeldcultuur nog steeds een belangrijke en dus erg invloedrijke beeldstrategie. Zo resoneert het ook in technologische beeldproductie (zij het met een fototoestel of smartphone). Het beeld van een camera is eveneens een vervorming en selectie van wat het netvlies ziet, ook al suggereert het beeld een één-op-één-verhouding met de werkelijkheid. En ook in de positionering van de camera voor de ideale selfie − op ooghoogte − weergalmt de invloed van het lineaire perspectief.

Onmiddellijkheid en het daaraan gekoppelde streven naar authenticiteit zijn dus al lang erg populair in de westerse visuele cultuur. Maar natuurlijk hebben zowel het menselijk oog als het lineair perspectief hun gebreken en grijpen dus naast een volstrekt waarheidsgetrouwe weergave van ‘de realiteit’. En dat kan ook niet anders, want er is geen onmiddellijke manier om de wereld af te beelden; elk beeld is per definitie gemedieerd. Toch belooft BeReal expliciet het tegendeel, namelijk de ongecensureerde, ongecureerde ‘echte’ realiteit. Je followers moeten zich de vlieg in de kamer voelen, maar de bewegingsvrijheid van die vlieg bepaalt de gebruiker deels zelf: door te cureren wat die al dan niet toont of door de keuze van een specifiek perspectief.

Beeld boven woord

Aan het einde van de 19de eeuw deden draagbare fotocamera’s hun intrede. Die nieuwe mobiliteit, zo voert Susan Sontag in The Pain of Others aan, droeg de belofte van ‘directheid’ in zich. Omdat er vanaf dan geen uitgebreide mise-en-scène meer nodig was en fotografen met een druk op de kop de realiteit fotografisch konden documenteren, steeg het vertrouwen in het fotografische beeld. Na de camera ontwikkelden nieuwe dispositifs van fotografie zich razendsnel, en kwamen steeds dichter bij de huid (van mensen die het zich kunnen veroorloven). De smartphone ademt met ons mee, en als iets onze hartslag kan volgen, moet het wel de ongefilterde realiteit kunnen vatten. Deze mythe gebruikt BeReal graag door de aura van directheid die we met mobiele fotografie verbinden actief in te zetten. De mobiliteit van smartphones maakt het aannemelijk dat de foto’s op BeReal ‘in the heat of the moment’ zijn getrokken. Dat gevoel wordt nog versterkt door de specifieke kwaliteit van smartphone-fotografie, die meestal gekenmerkt wordt door een lagere resolutie dan digitale camera’s, valer licht, en een smallere beeldsensor.

Als BeReal het niet doet, is de kans groot dat een andere speler op de kar van het onverzadigd menselijk verlangen naar ‘authenticiteit’ springt.

Die smartphone-beelden dragen bij aan de esthetisering van het alledaagse leven die we kennen van onder meer Instagram. Bij die laatste ligt de nadruk op de narratieve kwaliteiten: gebruikers brengen een verhaal naar voren. Dat verhaal bestaat meestal uit een tekstuele en een visuele laag. BeReal daarentegen zet grotendeels in op het delen van ‘rauw’ visueel materiaal, ontdaan van een tekstuele legende. En dat is geen toeval: we weten ondertussen wat de kracht van woorden en beelden op sociale media teweeg kunnen brengen. Fake news doet ons vertrouwen in het discursieve wankelen. BeReal keert dat discursieve expliciet de rug toe door radicaal te kiezen voor het onbewerkte, filterloze beeld dat als spiegel en venster de realiteit in haar totaliteit poogt af te beelden.

Zoom-moeheid en huidhonger

De app is in volle ontwikkeling en het lijkt een kwestie van tijd voor er nieuwe functies zullen verschijnen, en een ontwikkelder verdienmodel. En als BeReal het niet doet, is de kans groot dat een andere speler op de kar van het onverzadigd menselijk verlangen naar ‘authenticiteit’ springt.

BeReal is een collectieve choreografie waarbij alle gebruikers op ongeveer hetzelfde moment tonen waarmee ze bezig zijn. Dat ritueel schept een gevoel van ‘community’.

BeReal beantwoordt aan het verlangen om gezien te worden. Het gebruikersaantal blijft sinds het begin van de coronacrisis stijgen. Zeker bij de doelgroep, jongeren, zijn gevoelens van eenzaamheid en verwaterde sociale cohesie alomtegenwoordig. Ons sociaal leven heeft zich deels naar online sferen verplaatst, maar er treedt Zoom-moeheid op; en we weten dat een Messenger-gesprek de bruisende toogpraat niet kan vervangen.

De makers van BeReal hebben die moeheid als gevolg van eindeloze Zoom-vergaderingen en urenlange digitale lessen gevat. Als alternatief schuiven ze een collectieve, quasi simultane choreografie naar voren waarbij alle gebruikers op ongeveer hetzelfde moment hun BeReal maken en tonen waarmee ze bezig zijn. Dat dagelijkse ritueel schept een gevoel van ‘community’: alsof je in die twee minuten eventjes samen met je vrienden bent, in alle eerlijkheid, van achter een scherm maar toch for real. Die gemeenschappelijkheid duurt wel maar even; je bent snel door de BeReals van je vrienden gescrold. Op dit moment is de schermtijd dus nog kort, en zal je aan de app geen scherm-moeheid overhouden.

Hoewel BeReal een illusie van intimiteit kan voortbrengen, stilt het de huidhonger niet. Maar in tijden waar je sociale boekhouding voornamelijk digitaal gebeurt, is snelle communicatie welgekomen. Tot we weer zonder enige beperkingen en spontaan tegen elkaar kunnen botsen en elkaar op perrons, tot weerziens, knuffelen.