Tintelingen en blauwe donuts

Al meer dan een decennium maakt ASMR zijn opmars op YouTube, een videofenomeen dat met audioprikkels een tintelend en geruststellend gevoel wil opwekken bij kijkers en luisteraars. In dit script nemen Juliette Billiet en Vincent Focquet het genre onder de loep, compleet in ASMR-stijl.

i get this sensation sometimes. theres no real trigger for it. it just happens randomly. its been happening since i was a kid and i’m 21 now. some examples of what it seems has caused it to happen before are as a child while watching a puppet show and when i was being read a story to. as a teenager when a classmate did me a favor and when a friend drew on the palm of my hand with markers. sometimes it happens for no reason at all that i can tell, though. i’ll just be sitting or whatever doing whatever and it happens. its like in my head and all over my body. if i get an itch when i’m experiencing the sensation i won’t scratch it cause the itch helps intensify it. i also like to trace my fingers along my skin because it feels good when experiencing the sensation. sometimes my eyes will water. when the sensation is over i will sometimes feel nauseous, but not that bad. just a slight hint of nausea. what is it?? i’m not complaining cause i love it, but i’m just wondering what it might be… help.

Met deze post start iemand in 2007, onder de username ‘okaywhatever51838’, een blog genaamd Weird Sensation Feels Good. Deze blogpost over een bizar maar aangenaam gevoel dat ontstaat door bepaalde geluiden en handelingen, wordt het startschot van het wijdverspreide internetfenomeen ASMR, voluit Autonomous Sensory Meridian Response. Rond deze post verzamelt zich een onlinegemeenschap die dezelfde gevoelens ervaart. Het is een kwestie van tijd voor uit die gedeelde ervaringen video’s groeien die een gelijkaardige sensatie proberen op te wekken.

---

Bekijk hier de video

---

Vandaag, dertien jaar na die fameuze blogpost, zijn er meer dan 30 miljoen uiteenlopende ASMR-video’s te vinden op YouTube. Sommige daarvan genereren miljoenen clicks. Maar wat maakt ASMR nu zo fijn voor mensen die het bekijken en beluisteren? Hoe werken de triggers en tingles die leden van de ASMR-community beschrijven? Hoe kunnen we het intieme plezier van ASMR begrijpen binnen een maatschappelijk kader van individualisering?

Het geluid is stereo: Juliette klinkt langs links, Vincent langs rechts

trigger: Ze wrijven langzaam en zacht over de microfoon. Een warm benevelend geluid ontstaat. Juliette wappert ritmisch met het script.

Juliette: Fijn dat je er bent! Welkom bij Tintelingen en blauwe donuts, een ASMR-video waarin we het fenomeen ASMR onderzoeken. Zet je hoofdtelefoon op terwijl wij je zachtjes meenemen. Mijn naam is Juliette Billiet en ik beluister en bekijk sporadisch ASMR-video’s voor ik ga slapen.

Vincent: Ik ben Vincent Focquet en voor we aan deze podcast begonnen had ik nog nooit een volledige ASMR-video bekeken. Samen ontwikkelden we een interesse voor dit populaire genre op YouTube. We onderzochten de geschiedenis, de diverse community vandaag en vroegen ons af bij hoe ASMR getekend wordt door onze tijd en hoe het onze tijd mee vormgeeft. Laat ons daarvoor terugkeren naar die legendarische beginpost.

J: De post van okaywhatever51838 ontketende een hele reeks gelijkaardige reacties. Bij deze persoon ontstond de sensatie toen een vriend op zijn hand schreef, anderen verwezen dan weer naar mensen die traag praten of naar momenten waarop men zich intens focust. Het gevoel zelf werd beschreven als een soort tinteling, ‘a silvery sparkle’, goose bumps of zelfs een head orgasm. Wat al deze beschrijvingen delen is dat mensen een aangenaam, relaxerend en euforisch gevoel ervaren naar aanleiding van bepaalde zintuiglijke prikkels.

Opmerkelijk gegeven: terwijl vandaag deze sensaties bewust worden opgewekt door ASMR-video’s, werden ze eerst toevallig ervaren. Een terugkerend voorbeeld hiervan is de tv-show The Joy of Painting uit de jaren 1980. In die show, die de hedendaagse ASMR-community nog steeds hoog in het vaandel draagt, leert de Amerikaanse televisiester Bob Ross met zachte stem en aanmoedigende woorden hobbyschilders een landschapsschilderij maken.

V: “Don’t worry, we don’t make mistakes, we have happy accidents.”

J: Precies, veel van zijn kijkers was het niet om het schilderen te doen, maar om het relaxerende gevoel dat de tv-show teweegbracht. Voor veel ASMR-adepten is Bob Ross een voorloper van hun beweging. In zijn show zitten immers alle elementen van ASMR reeds vervat. The Joy of Painting is zorgzaam, positief, traag, rustgevend en heeft een grote focus op materialiteit.

trigger: Enkel de vier handen zijn in beeld. Met felgekleurde markers trekken ze traag krullende lijnen over grote vellen papier.

Grassroots onlinewetenschap

V: De zoektocht naar een naam voor het gevoel leverde termen op als Weird Head Sensation (WHS) of Attention Induced Head Orgasm (AIHO). Wanneer Jennifer Allen in 2009 op het forum stuit, neemt de beweging een nieuwe vlucht. Omdat ze al enige tijd op zoek is naar een verklaring voor hetzelfde fenomeen, beslist ze een Facebookgroep te starten. Daarvoor heeft ze een term nodig. ASMR is geboren. De afkorting staat voor Autonomous Sensory Meridian Response en wordt al snel opgepikt door een groeiende community van liefhebbers van het genre.

Studies tonen aan hoe ASMR voor een lager hartritme kan zorgen en de gemoedstoestand positief kan beïnvloeden.

Het feit dat de term door iemand uit de prille ASMR-community werd geïntroduceerd, maar ook een wetenschappelijke aanspraak doet is tekenend voor het genre. Het gros van het onderzoek naar het fenomeen wordt nog steeds op een bottom-up manier door de ASMR-gemeenschap zelf gevoerd en gedeeld op onafhankelijke platformen. De enkele studies die wel uit grote universitaire onderzoeken voortvloeiden, tonen aan hoe ASMR voor een lager hartritme kan zorgen en de gemoedstoestand positief kan beïnvloeden. De effecten worden niet zelden vergeleken met die van mindfulness en zouden kunnen helpen tegen insomnia, depressie en stress. Hoe bepaalde zintuiglijke prikkels deze effecten veroorzaken is tot op heden niet neurologisch of psycho-biologisch verklaard.

trigger: Vincent haalt een toetsenbord en muis boven waarop hij schijnbaar willekeurige tokkelende geluiden maakt. Nu eens in de rechter microfoon, dan weer in de linker klikt hij op de muis.

J: De community schept dus niet alleen een eigen genre, maar ook manieren om de ervaringen die dit genre teweegbrengt te beschrijven, te delen en te ontwikkelen?

V: Ja, noem het grassroots onlinewetenschap voor en door de betrokken gemeenschap. Voor diegenen onder jullie die nieuw zijn in deze wereld, hierbij een klein lexicon:

V klinkt langs links, J langs rechts. V herhaalt de woorden steeds vijf keer, daarna leest J de verklaring

1. ASMRtist: Een ASMRtist is een YouTuber die ASMR-video’s maakt.
2. tingles: Het relaxerende en euforische gevoel dat zich vanuit het achterhoofd uitstrekt over het hele lichaam. ASMR-video’s proberen deze tingles bij de ontvanger te genereren.
3. triggers: De specifieke handelingen en geluiden die deze tingles veroorzaken. Tot de categorie van triggers behoren stimuli als fluisteren, maar ook tokkelen of kauwen op voedsel.
4. tapping: Een klassieker onder de triggers. Een ASMRtist tokkelt zachtjes op een bepaald object of ondergrond.
5. ASMR University: Een online verzamelplaats voor kennis rondom ASMR, opgericht door professor in de biofarmaceutica Craig Richard. Het is een plek waar ASMRtists en hun kijkers-luisteraars informatie delen.

V: Deze en andere termen ontstonden op internetplatformen en sociale media. Zonder internet, geen ASMR. Vandaag is vooral YouTube de online thuishaven van ASMR. Nauwelijks twee jaar na het ontstaan van YouTube in 2005 haakte ASMR in op de snelle groei van het platform en de mogelijkheid om er gratis wereldwijd video’s te publiceren. YouTube zorgde ervoor dat ASMR op 13 jaar tijd een internationale onlinegemeenschap van makers en publiek kon genereren. Vandaag zijn er minstens 13 miljoen YouTube-video’s en duizenden kanalen die het befaamde tintelende gevoel actief proberen op te wekken.

Kinderspeelgoed, een kappersbezoek en kleurrijk voedsel

J: Om dat te doen werd gaandeweg een unieke beeld- en geluidstaal ontwikkeld met steeds terugkerende patronen en categorieën. Zo specialiseert SAS-ASMR, het meest populaire ASMR-kanaal met 8,8 miljoen volgers, zich in video’s waarin specifieke dingen gegeten worden. Een video waarin SAS-ASMR honingraten eet, werd maar liefst 8,8 miljoen keer bekeken. Naast foodvideo’s is ook personal attention een belangrijk subgenre, een waarbij de maker van de video de ontvanger persoonlijke, intieme en bevestigende aandacht geeft. Een veelvoorkomende variant hiervan is het medical exam, waarbij de ontvanger onderworpen wordt aan een denkbeeldig medisch onderzoek en de ASMRtist haar focus stelselmatig van het ene lichaamsdeel van de kijker-luisteraar naar het andere lichaamsdeel verplaatst.

Naast deze sterk theatrale formats zijn er ook meer abstracte video’s, waarbij het enkel draait om de geproduceerde geluiden van objecten als boeken, kussens of plastic speelgoed. Deze video’s proberen stuk voor stuk bewust een tintelend gevoel te generen, maar er zijn ook heel wat kanalen die video’s posten van zogenaamde unintentional ASMR, zoals de reeds vermelde Joy of Painting-video’s van Bob Ross.

V: Wat al deze categorieën delen is de focus op bevredigende geluiden. De meeste kanalen bereiken dit effect door hun publiek al fluisterend aan te spreken. Kijkers worden aangestuurd om een koptelefoon te gebruiken voor de ultieme luisterervaring. Gespecialiseerde high-quality microfoons die vaak stereo opnemen om je beide oren afzonderlijk te stimuleren moeten die ervaring versterken.

Toch blijft het bij ASMR niet alleen bij geluid. Hoewel er zeker ASMR-kanalen in podcast-vorm bestaan, begeeft het gros van de ASMRtists zich op YouTube. In ASMR-video’s waar je de maker aan de slag ziet gaan met objecten, moet ook het beeld een bevredigend gevoel opleveren. Vergelijk het met de razend populaire satisfying video’s op YouTube. Soms wordt in beeld gebracht hoe ASMRtists een tweede persoon aan een massage of medisch onderzoek onderwerpen, maar in de meeste personal attention-video’s staat de maker centraal in beeld en spreekt de kijker-luisteraar rechtstreeks aan, zodat het lijkt alsof jij die behandeling krijgt. Een aangepast kostuum of decor zorgt voor een immersieve en nabije ervaring. Alles wordt van dichtbij gefilmd, zodat je elke kleine handbeweging, elke gezichtsuitdrukking ziet. Zowel geluid als beeld wordt dus ingezet om de kijker-luisteraar een rustgevend en euforisch gevoel te geven.

trigger: Ze gooien kussens over en weer, soms raakt er eentje de camera, waarop gelach ontstaat. Wanneer de ene praat, vleit de ander zich zachtjes op een kussen. We horen hun ademhaling.

Gefluisterde verkooptrucs

J: Veel van de karakteristieken van ASMR-video’s vandaag kennen hun oorsprong in het platform YouTube. Terwijl YouTube – met als tagline Broadcast Yourself – ontstond als een platform waarop mensen hun filmpjes gratis konden delen met de wereld, zorgen advertenties er vandaag voor dat YouTube voor een aantal gelukzakken een miljoenenbusiness is. Omdat flashy en luide advertenties voor en tussen de video’s wel erg contraproductief zouden zijn, gooiden ASMRtists het over een andere boeg om geld te verdienen aan hun werk.

Het kijken van ASMR vereist een vorm van overgave en aandacht, een staat van zijn waar advertenties gretig op kunnen inspelen.

Een van de meest prominente ASMRtists, ASMR Darling, begint haar ASMR Helping You Fall Asleep In Bed (Rain Sounds, Sleepy Triggers) (2020) met een gefluisterde advertentie, waarin ze Helix Mattresses aanprijst bij de intussen 985.000 kijkers van de video. Deze gefluisterde reclame vloeit bijna ongemerkt over in de rest van de video, die mensen in slaap wil wiegen. Het kijken van ASMR vereist een vorm van overgave en aandacht, een staat van zijn waar advertenties gretig op kunnen inspelen. Door dit soort inventieve product placement vindt het verdienmodel van YouTube ingang in het ASMR-genre. De combinatie van het verleidelijke, intieme en therapeutische van ASMR met de marketing van multinationals is bedenkelijk.

V: Jonge meisjes die in je oor fluisteren dat je een nieuwe matras nodig hebt. Da’s raar.

J: En over dat aspect ‘jonge meisjes’ hebben we het later nog.

V: ASMR weet niet alleen het verdienmodel van YouTube zijn esthetiek binnen te loodsen, de subtiele en intieme kwaliteiten van het genre perfectioneren het adverteren misschien zelfs. Dat zou de reden kunnen zijn dat ook adverteerders buiten de community mogelijkheden zien in ASMR. Zo fluistert actrice en muzikante Zoë Kravitz in een Superbowl-spotje – de duurste zendtijd in de wereld, zeg maar – hoe lekker Michelob-bier wel niet schuimt. Ook in een recente IKEA-reclame worden typische ASMR-technieken ingezet om slaapkamermeubilair aan de man te brengen.

Hoewel de beweging zich dus aanpaste aan nieuwe verdienmodellen en die modellen op haar beurt beïnvloedde, blijven de roots van het genre nog duidelijk aanwezig. Het grootste deel van de ASMRtists maakt nog steeds lo-fi video’s zonder advertenties voor een relatief kleine groep kijkers, zoals dat sinds het begin van de beweging gebruikelijk was.

trigger: Juliette en Vincent openen een blikje bier en schenken een glas in. Het merk op het blik is verborgen met een stuk tape. We horen het geluid van bier dat de rand van het glas raakt en onstuimig begint te schuimen. Ze laten de glazen tegen elkaar klinken, nemen een slok en slaken een zucht van verfrissing.

J: Product placement kan natuurlijk ook minder nadrukkelijk zijn. Het gebruik van voorwerpen die louter voor de gelegenheid van één filmpje gekocht worden om dan weer in de vuilbak te verdwijnen, kan niet anders dan gezien worden binnen onze consumer culture en materialistische tijdsgeest. Veel video’s garanderen je een tintelend gevoel met goedkope voorwerpen of kinderspeelgoed gemaakt uit rubber, blubber, plastic, schuim, spons of andere materialen in felle kleuren. Deze video’s moeten de kijker herinneren aan de overgave en de frivoliteit van de eigen kindertijd. De wegwerpmaterialen die voor de camera opduiken getuigen tegelijkertijd echter van een minder romantisch en nostalgisch marktdenken.

Overvloedige consumptie en een wegwerpmentaliteit spelen ook een rol in de talrijke foodvideo’s waarin ASMRtists exuberant grote hoeveelheden voedsel naar binnen werken. Hoe meer, hoe beter lijkt hier de opdracht. En ook hier speelt beeld een rol: eten moet er zo exotisch mogelijk uitzien en liefst heeft het flashy kleuren. Zo wijdt HunniBee ASMR een hele reeks video’s aan eten met één specifieke kleur: van geel tot groen, paars en zelfs ‘galaxie’-kleuren. Dergelijke video’s moeten veel views genereren door zo uitzonderlijk mogelijk en vooral zo veel mogelijk eten voor de camera uit te stallen. Zo ook met eten van fastfoodketens als McDonald’s, Popeyes of Burger King. Of al dat eten werkelijk opgegeten wordt doet er minder toe.

trigger: Juliette haalt een kartonnen doos tevoorschijn en opent die voorzichtig. Ze haalt er een felblauwe donut uit en geeft die aan Vincent. Met zijn mond vlak bij de microfoon zet hij zijn tanden in het glanzende glazuur.

J: Wil jij een hapje van deze blauwe donut, Vincent?
V: Cheers.

Intimiteit op je eentje

V: Al deze min of meer exuberante voorbeelden roepen maar één vraag op: waarom? Zoals de eerder beschreven ontstaansgeschiedenis van ASMR aantoont, groeide het fenomeen rond een specifieke vorm van plezier. Of het nu met blauwe donuts, het rollenspel van een medisch onderzoek of lieve woordjes is, ASMR-video’s moeten mensen een rustgevende vorm van euforie bezorgen.

Via je hoofdtelefoon en je beeldscherm word je een intieme ruimte ingekatapulteerd, waar je één op één lijkt te interageren met de maker van de video.

Om dit te realiseren, speelt het element intimiteit een belangrijke rol. ASMR gedijt op gemedieerde intimiteit. Via je hoofdtelefoon en je beeldscherm word je een intieme ruimte ingekatapulteerd, waar je één op één lijkt te interageren met de maker van de video. Die intieme virtuele ruimte is specifiek gericht op relaxatie en zorg en voelt daarom veilig aan. Het belang van dergelijke intimiteit wordt het duidelijkst in de categorie personal attention, waarin je als kijker-luisteraar als het ware een knipbeurt ontvangt, een doktersbezoek ondergaat of in slaap gesust wordt met bemoedigende en geruststellende woorden.

trigger: Juliette en Vincent fluisteren afwisselend lieve woordjes.

J: Vincent, ik vind dat je super goed bezig bent!
V: Dankje, Juliette. Ik moet ook zeggen, ik vind dat we dat goed doen!
J: (in de camera) Het is ook fantastisch om jullie hier allemaal bij ons te hebben. We zijn over de helft en jullie energie voelt geweldig.
V: Alles komt goed.

J: Niet alleen de gesimuleerde intimiteit van een video zorgt voor een gevoel van connectie maar ook de community die rond het fenomeen ontstond, heeft dat effect. De gemeenschappelijke ervaring van een specifiek gevoel dat anderen niet kunnen of willen voelen, zorgt voor een vorm van thuishoren en verbinding. Wie ASMR kijkt en luistert is daar niet altijd open over naar de buitenwereld. Maar binnen de grenzen van die min of meer afgesloten gemeenschap geldt er een algemeen principe van friendliness. Lees de comments van een willekeurige ASMR-video en je zal merken dat duistere internetfenomenen als trolling en shaming hier plaatsmaken voor lieve gebaren en bemoedigende commentaren.

In een tijdperk van individualisering lijkt het gedeeld plezier van ASMR een antidotum.

V: In een tijdperk van individualisering lijkt het gedeeld plezier van ASMR dus een antidotum. Dat lijkt misschien paradoxaal, omdat je ASMR bij uitstek alleen ervaart. Maar door bepaalde ingrepen bezorgt ASMR de kijker-luisteraar toch een gevoel van verbondenheid. In het beste geval helpt ASMR zelfs bij slaap- of psychologische problemen. Zeker in het laatste geval lijkt het plezier van ASMR verder te gaan dan ontspanning, maar een aantal gebreken op te vangen die eigen zijn aan onze tijd of samenleving. Door met beeld en geluid een zo sterk mogelijk immersieve ervaring op te roepen, wordt intimiteit geënsceneerd en ontspannend plezier gegenereerd.

trigger: Juliette gaat met haar vingers door Vincents haar en begint het te borstelen. De knopen in zijn haar komen een voor een los. Ondertussen spreekt ze de kijkers toe alsof ze hun haar borstelt.

Platonische braingasms

J: Maar is het plezier van ASMR ook seksueel? In 2018 bande China alle ASMR-video’s vanwege hun vermeende vulgaire en pornografische aard. Die claim wordt vaker gemaakt. Dat de gemedieerde intimiteit van ASMR, die zo sterk op een zintuiglijke ervaring gericht is, aan pornografie doet denken, is niet zo gek. Daarnaast is ASMR, net als vele pornosites, gestructureerd volgens specifieke categorieën, die de specifieke voorkeuren van mensen moeten bevredigen. De viscerale aantrekkingskracht van specifieke voorwerpen of bepaalde soorten voedsel in sommige video’s heeft in dat licht ook iets weg van fetisjisme. Toch is het plezier van ASMR niet dat van porno.

Hoewel de ASMR-wereld positieve gevoelens vaak beschrijft als een brain orgasm (of braingasm), doen de meeste ASMR’ers er alles aan om hun genre en video’s te ontdoen van seksuele en pornografische connotaties. Dat zou verklaard kunnen worden door het feit dat YouTube alle seksuele content op het platform verbiedt of door het bredere idee dat seksualiteit (zeker in zijn gefilmde vorm) ‘laag’ is en niet kan overeenstemmen met de relaxerende en therapeutische doelen van ASMR. Maar eigenlijk genereert ASMR ook een alternatieve online ervaring van erotiek die sterk verschilt van seks of pornografie. Misschien is het zelfs omdat we intimiteit en zintuiglijkheid zonder seksualiteit maar zelden ervaren en daarom moeilijk een plek kunnen geven, dat elke vorm van intimiteit onder de noemer seksualiteit geplaatst wordt. De intieme erotische beleving van ASMR bestaat uit de overgave van de kijker-luisteraar aan lieflijke zintuiglijke prikkels. Dat kan, maar hoeft lang niet seksueel te zijn.

ASMR genereert een alternatieve online ervaring van erotiek die sterk verschilt van seks of pornografie.

V: In de meest bekeken ASMR-video’s zijn het jonge, witte vrouwen die voor plezier zorgen. Zo lijkt ASMR seksualiserende en stereotyperende normen te herhalen, die ook in de bredere maatschappij rond vrouwelijke lichamen heersen. Veruit de meeste kanalen ensceneren vrouwen als objects of pleasure. Toch is ASMR niet simpelweg een herhaling van de dominante maatschappelijke normen rond seksualiteit en gender. Het feit dat ASMRtists over het algemeen video’s maken in eigen beheer en dus aan zelfenscenering doen, is hier belangrijk. Bovendien zijn de meeste video’s, zelfs als ze normatieve vrouwelijke genderrollen reproduceren, bijna nooit specifiek gericht op een mannelijke ontvanger. Juist omdat de relatie tussen ASMRtist en kijker-luisteraar zich niet uitsluitend rond seksuele bevrediging vormt, ligt het nog open wie die ontvanger is. Hoe de maker van de video zich ook identificeert, het gender en de seksuele voorkeur van de geadresseerde blijft bijna altijd onbepaald.

Veel meer dan bijvoorbeeld bij klassieke pornografie, waarbij plezier voornamelijk gehaald lijkt te worden uit objectiverende blikken, komt ASMR vooral binnen via de oren. Geluid is geen bijproduct van een handeling die voornamelijk bekeken dient te worden. Wat je bij ASMR in het beeld ziet, zijn handelingen die specifiek gericht zijn op het creëren van specifieke geluiden. De multizintuiglijkheid in combinatie met de expliciete friendliness van ASMR maakt op die manier een digitale ruimte mogelijk waarin erotisch plezier zorgt voor verbinding en intimiteit.

Tussen zachte droomwereld en bittere realiteit

J: Wie, misschien wel net zoals jij, voor het eerst in de wereld van ASMR belandt, komt terecht in een complex, divers en uiterst verwarrend kluwen. Wat alle uithoeken van het genre met elkaar verbindt, is het voortdurende schipperen tussen het herhalen van sociale trends en normen en het creëren van een perifere ruimte die daar net van afwijkt. Op die manier bevindt het plezier van ASMR zich steeds ergens tussen de polen van een gewelddadige realiteit en een gedroomde buitenruimte.

J: Dit was Tintelingen en Blauwe Donuts.
V: Leuk dat je bij ons was. We zetten de conversatie graag verder in de comments-sectie. Graag tot een volgende keer.
J: Liefs, Juliette
V: en Vincent

trigger: Juliette maakt geluiden door haar lippen op elkaar te persen en dan lucht te laten ontsnappen. Vincent geeft ondertussen handkusjes en blaast ze naar de kijker. De geluiden gaan geleidelijk in elkaar over. Samen met het beeld verdwijnen de geluiden tot het helemaal stil wordt.