Little Women verzamelt de woede van generaties vrouwen

‘Bijna iedere dag van mijn leven ben ik boos.’ In haar coming-of-ageroman Little Women wond Louisa May Alcott er geen doekjes om. Die honderdvijftig jaar oude frustratie klinkt ook luid in Greta Gerwigs frivole verfilming ervan, die afgelopen zondag schromelijk over het hoofd werd gezien tijdens de Oscaruitreiking.

Al meer dan 150 jaar spreekt Little Women tot de verbeeldingen van vooral jonge Amerikaanse lezers. Deze verplichte schoollectuur volgt het leven van de vier gezusters March – Meg, Beth, Amy en Jo – die samen met hun moeder Marmee in Orchard House opgroeien terwijl hun vader in de Amerikaanse burgeroorlog vecht. Voor deze roman putte de in Philadelphia opgegroeide auteur Louisa May Alcott rijkelijk uit haar eigen kindertijd en kneedde de schrijvende zus Jo zelfs naar haar eigen beeld.

Ook op het grote scherm waren de March-zussen bijzonder populair en inspireerden ze verschillende verfilmingen waarin de thema’s uit Alcotts klassieker steeds uitgewerkt, opgefrist en gemoderniseerd werden. Zo leverde de filmadaptie uit 1933 met Katharine Hepburn commentaar op de Grote Depressie terwijl de millennial-favoriet uit 1994 met Winona Ryder en Kirsten Dunst focuste op de financiële emancipatie van haar hoofdpersonage.

Greta Gerwig gaat in haar herwerking verder dan alleen maar het bronmateriaal naar vandaag vertalen.

Ook de laatste herwerking van deze coming-of-ageroman uit 1868, die sinds woensdag in de zalen speelt, voelt weer ontzettend relevant. Alleen gaat Greta Gerwig in haar herwerking verder dan alleen maar het bronmateriaal naar vandaag vertalen. Niet enkel omdat de kleurrijke frames van haar frivool kostuumdrama als sneeuwboltaferelen schitteren en het levendige huis van de ‘jeugdige’ Marches van het scherm doen springen, maar vooral door haar radicaal nieuwe klemtonen en de exploratie van thema’s die de zussen en hun wereld herdefiniëren.

150 jaar wijzer?

In haar eerste langspeelfilm sinds haar semi-autobiografische Lady Bird permitteert Gerwig zichzelf dan ook veel vrijheden. Zo gooit de cineaste heel de tijdlijn overhoop. Het boek en de vorige verfilmingen vertelden het verhaal immers chronologisch terwijl Gerwig het nu thematisch aanpakt. Hierdoor benadrukt en expliciteert ze thema’s die wel aanwezig zijn in het bronmateriaal – van onafhankelijkheid, creativiteit en eenzaamheid, tot individualiteit en (een gebrek aan) keuzemogelijkheden voor vrouwen – maar nooit eerder zo urgent aanvoelden.

Wie het meeste profiteert van die reorganisatie is Amy, de jongste March-zus die al anderhalve eeuw wordt gehaat omdat ze het manuscript van haar schrijvende zus Jo verbrandde. De eerste keer dat we haar in deze adaptatie te zien krijgen, toont Gerwig meteen de wijze en ongebonden jonge vrouw die ze uiteindelijk wordt en niet de vervelende tiener die lezers zich herinneren. Meer nog: dankzij Gerwigs verfrissende scenario en de straffe vertolking van Florence Pugh symboliseert Amy een andere uiting van vrouwelijke ambitie: een compromisloos perfectionisme.

Maar zelfs met een heropgewaardeerde Amy blijft Jo de centrale figuur. Gerwig geeft ook haar een opfrisbeurt, mede dankzij haar acteermuze Saoirse Ronan, die de artistieke zus ontwapenend en eerlijk vertolkt. De geüpdatete versie verenigt zowel het originele personage, haar bedenker Alcott als de cineaste zelf. Zo vormt het verhaal van de schrijvende jonge vrouw ook de kroniek van de vrouwelijke kunstenaar. Het is ook pas nu dat Jo voor het eerst aan het werk te zien is, op haar knieën tussen alle pagina’s van haar boek, fanatiek van schrijfhand wisselend – iets wat Louisa May Alcott zichzelf ook had aangeleerd. Eindelijk eigent Jo zich haar eigen verhaal toe.

Het verhaal van de schrijvende jonge vrouw volgt in Gerwigs film ook de kroniek van de vrouwelijke kunstenaar.

Een voorbeeld van die owning your own narrative is haar relatie met professor Baehr. In de roman is het deze veel oudere man die Jo introduceert tot opera, aanmoedigt om haar eigen werk uit te geven en haar ten huwelijk vraagt. Velen vonden het frustrerend dat Jo, een uitgesproken feministe die niet wil trouwen, toch zijn aanzoek accepteert. Ook Alcott was niet erg tevreden over die uitkomst, die ze op aandringen van haar uitgever toch pende. Als ‘wraak’ maakte ze van Baehr een soort ironische deus ex machina, waardoor het nooit écht romantisch wordt.

Gerwig maakt Jo assertiever. Ze gaat op eigen houtje naar de opera en onderhandelt haar auteursrechten zélf met de uitgever – iets wat Louisa May Alcott ook deed. Daarnaast maakt Gerwig van Alcotts ‘oude professor’ Baehr een knappe jongeling en laat ze de kijker in het ongewisse over de ‘realiteit’ van het happy end. In een ‘meta-einde’ vraagt haar uitgever aan Jo om de slotscène van haar boek te herschrijven, zodat het hoofdpersonage trouwt met de professor. Hierdoor weet je als kijker niet of de bekende “paraplu-scène” écht gebeurt in het leven van Jo. Is het enkel wat ze schrijft om haar uitgever te pleasen?

Die ambiguïteit zorgt niet voor een bevredigende romcom-ontknoping, maar voor een grappige en scherpe commentaar op de ontstaansgeschiedenis van het boek zelf. De scène waarin Jo gefascineerd kijkt naar het drukproces van haar roman, is bij Gerwig het échte romantische hoogtepunt.

Onderkoelde woede

Niet gek dat critici én publiek Greta Gerwigs opgefriste Little Women in het hart sloten. Toch werd dit kostuumdrama grotendeels genegeerd tijdens het afgelopen awardseizoen. Gerwig werd niet genomineerd voor een Oscar voor beste regie (evenmin als Lulu Wang voor The Farewell, Lorene Scafaria voor Hustlers of Céline Sciamma voor Portrait of a Lady on Fire). Een gemiste kans voor de Academy om iets aan die genderdiversiteit te doen. Sinds ze drie jaar geleden voor Lady Bird wél genomineerd werd, groeide Greta Gerwig immers uit tot de patroonheilige van de vrouwelijke onafhankelijke regisseur uit.

Het is duidelijk dat Hollywood nog steeds bang is van het vrouwelijke standpunt.

Het is duidelijk dat Hollywood nog steeds bang is van het vrouwelijke standpunt. Dat maakt het des te grappiger hoe Gerwig in Little Women het denkproces expliciteert dat voorafgaat aan dat negeren van vrouwelijke kunst. De uitgever, Mr. Dashwood, wimpelt Jo March initieel af wanneer ze haar boek voorstelt. Hij wil het niet uitgeven, omdat niemand geïnteresseerd zou zijn in een huiselijk verhaal over vier zussen. Tót hij ontdekt dat zijn dochters niet kunnen wachten om het te lezen.

Zo gaat het dus nog steeds. Vrouwen worden gezien als een aparte markt. Alsof films van en over vrouwen enkel vóór vrouwen zijn. Alsof vrouwen zich niet al hun hele leven moeiteloos inleven in films met mannelijke personages. Alsof ‘is dat geen vrouwenfilm?’ een normale reactie is wanneer iemand Little Women voorstelt als optie voor een bioscoopbezoek.

Het leven van vrouwen leek altijd ‘onbelangrijker’. Het speelde zich niet af in publieke velden zoals politiek, oorlogsvoering, sportwedstrijden of wetenschap maar binnenshuis. Maar dat ‘kleinere’ is niet minder interessant: de aspiraties van vrouwen, hun wens om uit te blinken, zijn ook daar aanwezig. De grotendeels mannelijke Academy, de organisatie die de Oscars uitreikt, gedraagt zich eigenlijk als een hedendaagse Mr. Dashwood. Ze nemen films van vrouwen niet in overweging, omdat ze denken dat deze enkel voor hun dochters bedoeld zijn. Terwijl die films even universeel zijn, en menselijke emoties en ambities behandelen.

Herschrijf het verhaal

In het openingsnummer van de 92ste Academy Awards bezong Janelle Monáe juist dat gebrek aan diversiteit en inclusiviteit. Zo vertaalde deze Amerikaanse zangeres de woede van de moeder van de March-zussen, Marmee. Tegen haar oudste dochter zegt zij met vermoeide strijdlust: I’m angry nearly every day of my life. Het zijn de meest sprekende woorden uit de hele film. Ze komen letterlijk uit de roman maar worden door Gerwig voor het eerst op het witte doek gebracht. Dat ze die zin net nú tot leven wekt, spreekt boekdelen over onze tijd. Vrouwen hebben nog steeds dagelijks redenen om kwaad te zijn.

Gelukkig kan hun woede minder genegeerd worden. Er zijn al heel wat drempels verlaagd, maar om die andere rotsblokken te verslepen, hebben we artiesten als Greta Gerwig en Janelle Monáe nodig. Want zoals de winst van Parasite laat zien, is er wel ruimte voor verandering. Hoog tijd dat de uitslagen van awardshows worden herschreven op de manier waarop Gerwig dat deed met het iconische einde van Little Women. Niemand dacht dat dat kon, maar zij deed het. En ze komt er mooi mee weg.