Laat die witte vlaggen maar hangen

Hoe moeten culturele instituten zich verhouden tot het aanhoudende geweld in Gaza? Op 22 december hesen tal van Belgische en Nederlandse kunstinstellingen een witte vlag aan hun gebouw. Het kunstwerk White Flag With Watermark, ontworpen door kunstenaarsduo Schscht, wil een kritische vredesboodschap uitdragen: net als een stockfoto is vrede niet voor iedereen vrij beschikbaar. Volgens Artists4Palestine, een groep bezorgde kunstenaars en cultuurwerkers, is de witte vlag een zwaktebod. Zij schreven een open brief.

'Als genocide geen rode lijn is, wat dan wel?' Dat was de noodkreet die 1650 kunstenaars in november richtten tot de culturele instituten. Het was een uiting van aanzwellende woede over het stilzwijgen van de cultuursector ten aanzien van het ongeziene oorlogsgeweld tegen de bevolking van Gaza. Een woede die gedeeld wordt door een groot deel van het publiek. Op 22 december was het ruw ontwaken toen we zagen dat 53 Belgische en Nederlandse culturele instellingen besloten de witte vlag uit te hangen. Hét historische symbool van de totale overgave en onderwerping. Ze deden dat op vraag van het kunstenaarsduo Schscht, een naam die niet alleen verwijst naar de beginletters van hun familienamen maar ook naar ‘wees stil’. De twee kregen daarbij de steun van de ‘marketingafdeling van Bozar en het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen’ (hun eigen woorden). Symbolischer en karikaturaler wordt het niet.

Net in de week dat de culturele instellingen de witte vlag opstaken, schoot het Israëlische leger vier zwangere vrouwen dood die op weg waren naar een ziekenhuis. Ze hielden nochtans elk een witte vlag in de lucht. Hun lichamen werden even later overreden door bulldozers. Een week eerder had het Israëlische leger ook al drie Israëlische gijzelaars doodgeschoten die met een witte vlag zwaaiden. Die acties zijn tot nog toe vrij van straf of vervolging. Dat is sinds vele decennia het patroon: het Israëlische leger geeft geen zier om het oorlogsrecht, en al wat de witte vlag symboliseert is de afwezigheid van consequenties en een totale straffeloosheid voor de moord op onschuldige burgers.

De vlag die de culturele instellingen aan hun gevel lieten wapperen is ‘apolitiek en kiest geen kamp’, zo werd nadrukkelijk vermeld. Elf weken al wordt de Palestijnse bevolking onderworpen aan het dodelijkste en meest destructieve geweld in de recente geschiedenis. De Europese Unie nam geen enkele maatregel om dat geweld te stoppen en de VS leveren gratis de bommen van 900 kilo die op woonwijken gedropt worden en bij elke inslag tientallen slachtoffers maken.

Op zo’n moment apolitiek blijven en geen kamp kiezen is schuldig verzuim en criminele nalatigheid. Als dit geen rode lijn is, dan zijn er geen rode lijnen meer. Als de culturele instellingen weigeren een standpunt in te nemen tegenover een genocide, dan weten we nu al wat hun houding zal zijn als straks in Vlaanderen een extreemrechtse regering aan de macht komt, en de naleving eisen van hun retoriek en beleid in ruil voor financiering. De culturele instellingen geven lang op voorhand al hun recht van spreken op. Het laatste restje geloofwaardigheid wapperde samen met de witte vlaggen in de wind. Ze beslissen tot overgave zonder ooit een vuist gevormd te hebben.

Als de culturele instellingen weigeren een standpunt in te nemen tegenover een genocide, dan weten we nu al wat hun houding zal zijn als straks in Vlaanderen een extreemrechtse regering aan de macht komt.

Schscht is hier niet onschuldig. Zij kiezen er namelijk voor om met hun werk te kapitaliseren op de pijn van anderen, waarbij ze emotionele en vaak kwetsbare thema's gebruiken om aandacht te trekken en commercieel succes te behalen. Het gebeurt dat kunstenaars soms het leed exploiteren van individuen of gemeenschappen, waardoor ze hun kunst als een vorm van entertainment of zelfs als schokwaarde presenteren. Door zich te richten op controversiële onderwerpen, kunnen ze media-aandacht genereren en hun kunst in de schijnwerpers plaatsen, wat kan leiden tot hogere verkoopcijfers en grotere naamsbekendheid.

Uit eerlijkheid jegens de kunstenaars: hun performance – en het is een performance – beweert ter ere te zijn van alle mensen die wereldwijd lijden onder conflicten. In het beste geval benadrukt dit het sluwe opportunisme achter hun werk. In het slechtste geval is het een onmiddellijke belediging aan het adres van hen die in gevaar leven, door zich te verschuilen achter een ‘All Lives Matter’.

Deze benadering roept ethische vragen op over de grenzen van artistieke vrijheid en de verantwoordelijkheid van kunstenaars jegens hun onderwerpen. Het is een delicate balans tussen expressie en exploitatie, waarbij sommige kunstenaars bereid zijn risico's te nemen ten koste van anderen om hun eigen succes te vergroten. Maar, zeg je, de witte vlag werd toch door hen gepresenteerd als een vredessymbool? Alle deelnemende huizen wilden toch gewoon graag vlak voor kerst nog even een vredesvlag tegen de gevel hangen, wat is daar nu mis mee? De witte vlag is historisch gezien geen vredessymbool, maar een teken van overgave en onderwerping. Wanneer men de witte vlag zwaait probeert men vooral duidelijk te maken: ‘Ik val je niet aan, laat me alstublieft leven’. Pas later werd de witte vlag tevens gezien als teken van onderhandeling. Maar een vredessymbool? Nee.

Het kunstwerk White Flag With Watermark roept ethische vragen op over de grenzen van artistieke vrijheid en de verantwoordelijkheid van kunstenaars jegens hun onderwerpen.

Op de White Flag With Watermark staat ook een watermerk, het draagt de woorden 'stock image' en 'schscht', de naam waaronder het duo werkt. Het is bijna lachwekkend hoe het duo en de deelnemende instituten niet lijken te beseffen dat dit werk een soort schoolvoorbeeld is van morele luiheid. Het werk is snel bedacht en snel gemaakt, met behulp van enkele grote huizen is bovendien de marketing snel op poten gezet, dankzij 'een fijne sponsordeal met bedrijf Wollux' kostte een vlag de deelnemende huizen amper 10 of 20 euro, echt een koopje. Het was last-minute, dus de kunstenaars hadden rekening gehouden met de werklast voor de huizen. Echt iets waar je geen nee op kunt zeggen.

De witte vlaggen zijn een prop in de mond van de 1650 kunstenaars die een helder en actief standpunt eisen tegenover de genocide. Het meest heldere standpunt is aansluiten bij de BDS-beweging, de oproep tot een culturele boycot die door de hele civiele maatschappij in Palestina gedragen wordt. Een lege en zwakke PR-stunt met foto’s van witte vlaggen die even gedeeld worden op sociale media is dat niet.

De witte vlaggen staan in schril contrast met de manier waarop culturele instellingen reageerden op de Russische invasie van Oekraïne. Bozar liet toen meteen de Oekraïense vlag fladderen boven de ingang. De Singel koos zelfs resoluut voor een culturele boycot van Rusland. ‘De Singel zal daarom tijdelijk niet meer samenwerken met kunstenaars en/of culturele actoren die gelieerd zijn aan de (Wit-)Russische staat. Ook zullen wij geen forum bieden aan mensen die openlijk hun steun uitspreken voor de invasie in Oekraïne ongeacht hun nationaliteit of verblijfplaats.’ Culturele instellingen aarzelden toen geen moment om kant te kiezen en heldere maatregelen te nemen.

De voorbije jaren zagen wij een sector die de mond vol had over gemeenschapsvorming, zorg en dekolonisering. Het waren pogingen om het vertrouwen te herstellen met een grote groep kunstenaars die zich almaar ongemakkelijker voelen in instellingen die bevroren lijken in een ver verleden tijd. Dat vertrouwen ligt nu weer in scherven op straat. Wat betekent dekolonisering als je niet eens standpunt wil innemen in hét grote koloniale conflict van deze tijd? Hoe slagen culturele instellingen erin om dat concept zo hard uit te hollen in een periode dat miljoenen mensen over de hele wereld in publieke verontwaardiging, actiegroepen, protesten en boycots ontdekken en ervaren wat antikolonialisme heel concreet kan betekenen?

Wat betekent dekolonisering als je niet eens standpunt wil innemen in hét grote koloniale conflict van deze tijd?

In andere delen van de wereld worden publieke instellingen van bovenaf de mond gesnoerd. In Duitsland, bijvoorbeeld, verloor Oyoun, één van de grotere cultuurhuizen van Berlijn, hun subsidies omdat ze een joodse organisatie die ijverde voor duurzame vrede aan het woord lieten, wat 'te politiek geladen' was. In België wordt de culturele boycot of een slogan als 'Free Palestine' nog niet gecriminaliseerd. Het maakt de verantwoordelijkheid van de culturele instellingen in dit land tegenover hun collega's in de rest van de wereld, en tegenover hun eigen kunstenaars (die moeten werken in een almaar rechtsere en vijandigere omgeving) alleen maar groter. Maar onze culturele instellingen gebruiken hun vrijheid van spreken om nonsens uit te kramen. Censuur neemt hier de gedaante aan van zelfcensuur.

De lege performance is ook een klap in het gezicht van de vele Palestijnen in België en Nederland. Aan hen willen wij heel duidelijk maken dat wij de witte vlag niet omhoog steken. Wij geven ons niet over en blijven met alle middelen vechten voor een culturele boycot. ‘Ceasefire now’ en ‘Free, free Palestine’ zullen we luid laten weerklinken in alle ruimtes en podia waartoe wij de toegang zullen forceren.

Laat die witte vlaggen ondertussen maar hangen. Ze wapperen daar mooi als teken van cultuurhuizen die te laf zijn om een standpunt in te nemen over één van de grootste tragedies van deze tijd. Zo weten wij, kunstenaars, cultuurwerkers en publiek meteen ook waar wij niet welkom zijn met onze woede en onze pijn.

Je kan de open brief hier ondertekenen.

---

(English version)

Let those white flags hang

'If genocide is not a red line, then what is?' This was the cry addressed to cultural institutions by 1,650 artists in November. It was an expression of mounting anger and frustration at the cultural sector's silence in the face of the unprecedented violence against the people of Gaza. An anger shared by much of the public. It was a rude awakening on December 22, when we learned that 53 Belgian and Dutch cultural institutions chose to fly the white flag: a historical symbol of surrender and submission. These institutions did so at the request of the artist duo ‘Schscht’, a moniker referring to the initials of the duo's family names, and, more aptly, the universal signal to ‘stay silent’. The two were supported in this stunt by the ‘marketing department of Bozar and the Royal Museum of Fine Arts in Antwerp’ (their own words). It doesn't get more symbolic and caricatural than this.

In the same week that these cultural institutions raised their white flags, the Israeli army shot dead four pregnant women who were on their way to a hospital. They too were each holding up a white flag. Their bodies were then run over by bulldozers. A week earlier, three Israeli hostages, also waving white flags, were shot dead by Israeli soldiers, whose actions have since been neither punished nor prosecuted. This pattern is not new, and has recurred again and again over several decades: the Israeli army does not care about the rules of war, and all the white flag symbolizes is freedom from consequences and total impunity for the murder of innocent civilians.

The flag flown by the cultural institutions on their facades is ‘apolitical and does not choose a camp,’ was emphatically stated by the takers of this initiative. For 11 weeks now, the Palestinian people have been subjected to the deadliest and most destructive violence in living memory. The European Union took no action to stop that violence, and the U.S. supplies for free the 900-kilogram bombs that are dropped on residential neighborhoods, killing dozens with each strike.

To remain apolitical at such a time and abstain from clear condemnation of the occupation is tantamount to guilt by omission and criminal negligence. If this is not a red line, then there are no more red lines. If the cultural sector refuses to take a stand against this genocide, then we already know what their attitude will be if a far-right government comes to power in Flanders and demands compliance with their rhetoric and policies in exchange for funding. By hoisting the white flags, these cultural institutions are giving up their right to speak freely long before that choice is ever threatened. Their last vestige of credibility fluttered in the wind along with these white flags. They choose to surrender without ever having formed a fist.

If the cultural sector refuses to take a stand against this genocide, then we already know what their attitude will be if a far-right government comes to power in Flanders.

Schscht is not innocent here either. Indeed, they choose to capitalize on the pain of others through their work, using emotional and often vulnerable themes to attract attention and achieve commercial success. It sometimes happens that artists exploit the suffering of individuals or communities, presenting their art as a form of entertainment or even shock value. By focusing on controversial topics, they can generate media attention and put their art in the spotlight, which can lead to higher sales and greater brand awareness. In fairness to the artists, their performance – and it is a performance – claims to be in honor of all people suffering from conflict globally. At best, however, this only serves to further highlight the coy opportunism behind their work. At worst it serves to directly insult those living in peril by hiding behind an ‘All Lives Matter’ mantra.

However, this approach raises ethical questions about the limits of artistic freedom and artists' responsibility to their audience. It is a delicate balance between expression and exploitation, with some artists willing to take risks at the expense of others to increase their own success. But, you say, surely the white flag was presented by them as a symbol of peace? Surely all the participating houses were just eager to hang a peace flag on the facade just before Christmas; what’s wrong with that? Historically, the white flag is not a peace symbol, but a sign of surrender and submission. When one waves the white flag, one is mainly trying to declare ‘I am not attacking you, please let me live.’ Only later was the white flag also seen as a sign of negotiation. But a peace symbol? No.

The artwork White Flag With Watermark raises ethical questions about the limits of artistic freedom and artists' responsibility to their audience.

The White Flag With Watermark also bears a watermark; it bears the words ‘stock image’ and ‘Schscht,’ the name under which the duo works. It is almost laughable how the duo and the participating institutions failed to identify this work as a textbook example of moral laziness. The work was quickly conceived and executed with the help of some great houses. Moreover, the marketing was quickly put in place thanks in part to ‘a fine sponsorship deal with company Wollux.’ Each flag purchased by the participating houses cost between 10 to 20 euros a piece, quite a bargain by whitewashing standards. It was last-minute, so the artists had taken into account the end-year workload for the houses. Truly, an offer not to be refused.

Make no mistake, the white flags are a gag on the 1,650 artists demanding a clear and active stance against the genocide. The clearest position is joining the BDS movement, the call for a cultural boycott supported by the entire civil society in Palestine. An empty and weak PR stunt with pictures of white flags briefly shared on social media, frankly, is not.

These white flags wave in stark, shameful contrast to the way cultural institutions reacted to the Russian invasion of Ukraine. Bozar then immediately had the Ukrainian flag fluttering above the entrance. de Singel even resolutely chose to boycott Russia culturally. ‘De Singel will therefore temporarily stop collaborating with artists and/or cultural actors affiliated with the (Belarusian) Russian state. Nor will we provide a forum for people who openly express their support for the invasion of Ukraine regardless of their nationality or place of residence.’ Cultural institutions then did not hesitate for a moment to take sides and take clear action.

In recent years, we observed a cultural sector that spoke of community building, caring and decolonization. These were attempts to rebuild trust with a large group of artists increasingly discomfited in institutions whose administrations seem frozen in a distant past. That trust is now back on the street in shards. What does decolonization mean if you won't even take a stand in the great colonial conflict of our time? How do cultural institutions manage to erode that concept so blatantly at a time when millions of people around the world are discovering and experiencing in public outcry, action groups, protests and boycotts what anti-colonialism can very concretely mean?

What does decolonization mean if you won't even take a stand in the great colonial conflict of our time?

In other parts of the EU, public institutions are already being gagged from the top down. In Germany, for example, Oyoun, one of Berlin's larger cultural houses, lost their subsidies because they allowed a Jewish organization working for lasting peace to speak, which the powers that be dubbed ‘too politically charged’. In Belgium, cultural boycott for a slogan such as ‘Free Palestine’ is not yet criminalized. This only increases the responsibility of cultural institutions in this country to their colleagues in the rest of the world, and to their own artists (who have to work in an increasingly right-wing and hostile environment). Yet our cultural institutions use their freedom of speech to spout nonsense. Censorship here takes the form of self-censorship.

The empty performance is also a slap in the face to the many Palestinians in Belgium and the Netherlands. To them we want to make it very clear that we are not raising the white flag. We will not surrender and will continue to fight with all means for a cultural boycott. ‘Ceasefire now’ and ‘Free, free Palestine’ will resound loudly in all spaces and stages to which we will force access.

In the meantime, let those white flags hang. They dangle nicely where they are as a sign of culture houses that are too cowardly to take a stand on one of the greatest tragedies of our time. That way, we artists, cultural workers and audiences alike will immediately know where we are not welcome with our anger and our pain.

You can sign the open letter here.