Kind en begin. Een rouwritueel voor kinderen

Hoe kan de verwerking van individuele rouw tot een ritueel voor een samenleving uitgroeien? Met 'Zon Dag Kind' creëerde Barbara Raes een rouwritueel voor kinderen, waarbij ze samen op zee gaan en via de zonsopgang afscheid leren nemen.

1.

Zon Dag Kind is een nieuw ritueel dat de conventies en de context van de podiumkunsten gebruikt om de verlieservaring van één kind om te zetten in een collectief werk van zorg. De ‘voorstelling’ werd dan wel geprogrammeerd in de publieke, sociaal gedeelde ruimte van Theater Aan Zee 2018, de editie die Barbara Raes cureerde, in de eerste plaats is ze een overgangsritueel waarin één enkel kind een rouwervaring eert en verwerkt.

2.

Het kind, zich onbewust van wat er staat te gebeuren, wordt uitgenodigd om de nacht door te brengen aan boord van een vissersboot die voor zonsopgang de haven zal verlaten. Het belandt in een wereld waar fictie en non-fictie, dagelijkse realiteit en verbeelding, met elkaar verstrengeld zullen raken. Het kind wordt gewekt door een Zonneprinses, die vraagt om de zon te helpen opgaan door een lied te zingen. Zo speelt het naast de prinses de hoofdrol in een theaterstuk waarin het dramatische keerpunt in feite een van de meest alledaagse natuurverschijnselen is: het opkomen van de zon.

3.

Deze ontmoeting met de zon zal het lot van de hoofdpersoon veranderen, wat wordt gevat in de dubbele betekenis van de titel: Zon Dag Kind. Die verwijst naar de zon die het kind begroet, maar ook naar de bekende uitdrukking ‘zondagskind’, een zeer fortuinlijk mens. De suggestie is duidelijk: zoals het einde van de nacht het aanbreken van een nieuwe dag belooft, zo opent verlies de ruimte voor het begin van iets nieuws.

4.

In de vorm van een boottocht navigeert Zon Dag Kind langs de klassieke drie fasen van een overgangsritueel: scheiding, transitie en reïntegratie. Wanneer de boot zich van de kust (en de maatschappij) verwijdert, komt het kind in een overgangsfase waarin de cyclische tijd van de natuur overheerst en waar verlies wedergeboorte betekent, zoals de nacht altijd dag wordt. In de wilde, veranderlijke zee wordt het kind uitgenodigd om de passieve rol van lijdend individu in te ruilen voor een meer actieve rol: die van zanger en handlanger van de zon, brenger van licht.

5.

Zoals alle producties op Theater Aan Zee werd Zon Dag Kind geprogrammeerd, gepromoot, verkocht en opgevoerd. Alleen kon dit publiek de voorstelling niet bijwonen in de klassieke zin – die was bedoeld voor slechts één kind per dag. Tickethouders werden wel naar een punt op de kade geleid, waar ze konden kijken en zwaaien naar de vissersboot op zijn terugreis. De begintijd, het moment waarop de zon opkwam, moesten ze zelf inschatten. Het project deed dus een beroep op de verwachtingshorizon van een theaterpubliek, maar ondermijnde die ook. Zo creëerde het een vorm om het afwezige en onzichtbare te laten bestaan. Individueel verdriet – zo vaak maatschappelijk verdrongen – veranderde in een collectieve ervaring.

6.

We vinden het toepasselijk dat net kinderen met de zon een nieuwe dag aankondigen – beiden vertegenwoordigen optimisme en toekomst. Maar tegelijk verwart deze indruk ons, omdat dit specifieke kind verlies en verdriet belichaamt, waarmee veelal volwassenen zich identificeren. Net op het moment dat we ons verzetten tegen deze verstoring van de natuurlijke loop der dingen, vinden we troost in het herstelde verbond tussen kind en begin. Dit kind transformeert een persoonlijke ervaring van pijn in een moedige, gemeenschappelijke daad van zorg door de zon uit te nodigen om een nieuwe dag te beginnen, voor ons allemaal.