Is muziek immuun voor #metoo?

De ene industrie is duidelijk de andere niet. Terwijl de getuigenissen over Harvey Weinstein Hollywood deden daveren, worden in de muziekindustrie gelijkaardige onthullingen onder de mat geveegd. Waarom komen mannen daar nog steeds weg met grensoverschrijdend gedrag?

Het is niet dat er in de Amerikaanse muziekindustrie een strengere zwijgcultuur heerst dan bij film. Zo berichtte de Amerikaanse journalist Jon Caramanica onlangs in een spraakmakend artikel op Buzzfeed over drie opkomende rapartiesten – XXXtentacion, Kodak Black, 6ix9ine – die een geschiedenis van geweld op vrouwen en een reeks andere misdrijven op hun kerfstok zouden hebben. Dat hun sombere, agressieve en ongefilterde rapmuziek dat geweld verheerlijkt, helpt niet. Maar ondanks veelvuldige aanklachten hebben de drie rappers een succesvol 2017 achter de rug, met lof, maar ook kritiek van muziekjournalisten en sociale media.

R. Kelly's carrière overleefde de veelvuldige rechtszaken en getuigenissen.

Een gelijkaardige trend is al jaren zichtbaar bij een oudere generatie vakmensen en artiesten. Neem de Amerikaanse r&b-ster R. Kelly. Al sinds de jaren 1990 komt hij regelmatig in opspraak vanwege grensoverschrijdend gedrag, waar ook minderjarige meisjes bij betrokken zijn. Zo trouwde de artiest in augustus 1994 in het geheim met wijlen Aaliyah, destijds een rijzende ster binnen de hiphopwereld. Op dat moment was de zangeres vijftien, maar op de huwelijksakte stond dat ze achttien was. Vier maanden later werd het huwelijk geannuleerd nadat haar familie het ontdekte.

De carrière van R. Kelly overleefde de veelvuldige rechtszaken en getuigenissen. Dat hij tot op heden zelf alle aantijgingen ontkent, blijkt voor Sony Music reden genoeg om de artiest al meer dan tien jaar onderdak te bieden. Nooit maakte het label een punt van de vele aantijgingen en alle schikkingen die de artiest doorheen de jaren betaalde om vrouwen te doen zwijgen. Ook bij het publiek geniet Kelly nog steeds een enorme populariteit. Alsof er niets aan de hand is.

Schadelijke cultuur

Zelfs binnen genres die vaker het etiket vrouwvriendelijk opgespeld krijgen, zoals alternatieve rock of elektronische muziek, voelen artiesten dat er een schadelijke cultuur heerst. In december 2017 beschuldigden twee vrouwen Brand New-frontman Jesse Lacey van seksueel wangedrag. De twee vrouwen ontmoetten Lacey als tiener en ontvingen van hem seksueel getinte sms-berichten.

Verder getuigde de Canadese artieste Grimes in 2016 aan Rolling Stone over een aantal schokkende samenwerkingen met mannelijke producers: ‘I’ve been in numerous situations where male producers would literally be like: ‘We won’t finish the song unless you come back to my hotel room.’ Dat dit geen alleenstaande feiten zijn, brachten populaire muziekblogs als Stereogum en Pitchfork een jaar later aan het licht. Ze publiceerden over verschillende aantijgingen tegen artiesten uit de alternatieve muziekscene, zoals The Gaslamp Killer, Matt Mondanile (Real Estate) Jesse Lacey (Brand New) en Evan Stephens (Pinegrove).

Nog in 2017 verloor de Amerikaanse popartieste Kesha de rechtszaak tegen haar muzieklabel Kemosabe Records. Dat label is een joint venture tussen Sony Music en Dr. Luke, een populaire producer en hitmaker (o.a. ‘I Kissed a Girl’ van Katy Perry). Kesha beschuldigde hem van emotioneel misbruik en seksueel geweld gedurende hun samenwerking. Sony weerhield Kesha ervan om vroegtijdig het contract stop te zetten en trachtte de zangeres opnieuw met Dr. Luke samen te laten werken. Pas nadat het label een overeenkomst vond waarbij Kesha niet meer rechtstreeks met Dr. Luke moest samenwerken, volgde haar derde album. Ondertussen blijft de producer via royalty’s wel verdienen aan haar werk. Ook heeft het label nog twee platen van haar tegoed.

Rookgordijn van rebellie

Anders dan in Hollywood blijkt seksuele kwetsbaarheid in de muziekwereld dus duidelijk een minder urgent issue. Hoe valt dat verschil te verklaren? Wellicht zit het oerbeeld van de viriele, hyperseksuele rockster er voor iets tussen. Hij is een iconisch symbool van de mannelijkheid die vooral houdt van seks, drugs en rock ’n roll.

Wellicht zit het oerbeeld van de viriele, hyperseksuele rockster er voor iets tussen.

Toen in de jaren 1950 de Amerikaanse muziekindustrie het levenslicht zag, begreep ze meteen dat er met dat rocksymbool veel geld te verdienen viel, zeker door het enorme potentieel van het televisiebeeld. Samen met de viriele en tegendraadse rockster werd de (vrouwelijke) groupie geboren. Zij kon enkel bestaan bij gratie van zijn hypnotiserende aantrekkingskracht. Dankbaar gebruikte de industrie die gillende groupies als bijkomende barometer voor de populariteit van artiesten.

Dat rockartiesten als David Bowie, Jimmy Page en Iggy Pop in de vroege jaren 1970 seksuele verhoudingen onderhielden met tienermeisjes, is geen geheim. Openlijk spraken de meest bekende baby groupies Lori Mattix en Sable Starr (echte naam Sable Hay Shields) over hun verhoudingen met beroemde rocksterren. Het hoorde er gewoon bij, dat de seksuele ontucht van deze wereldberoemde iconen van de rockmuziek gedoogd werd door de industrie die hen grootmaakte.

Vrouwenhaat is vanouds ingebed in het DNA van de populaire muziek.

Nog meer dan de filmindustrie teert de muziekwereld dus op mannelijke archetypes: van rappers die opscheppen over hun body count tot rockzangers die hun buitensporige reactie op onbeantwoorde liefde in teksten gieten. Vrouwenhaat is vanouds ingebed in het DNA van de populaire muziek. Seksueel misbruik gedogen wordt dan vanzelf het verlengde van een aloude personencultus.

Onderbevrouwing

Met zo’n geschiedenis van tolerantie voor seksisme hoeft het wellicht niet te verbazen dat de genderongelijkheid ook binnen de machtsstructuren bijzonder groot is. Dat blijkt zowel in de ondervertegenwoordiging van vrouwelijke artiesten als binnen organisatiestructuren.

In januari 2018 publiceerde het Annenberg Inclusion Initiative, een internationale denktank aan de University of Southern California, de resultaten van een onderzoek over de vertegenwoordiging van vrouwen binnen de populaire muziekindustrie. De organisatie specialiseert zich in diversiteit en representatie binnen de media- en entertainmentwereld. Haar onderzoek focuste op de Billboard Hot 100-eindejaarslijsten en verbond 1239 artiesten aan de 600 populairste nummers.

Die telling leerde dat 2017 een bijzonder slecht jaar was voor de inclusie van vrouwen. Zij namen slechts 16,8% in van de eindejaarslijst (tegenover 22,4% voor de periode 2012–2017). Nog pijnlijker: vorig jaar was dus het slechtste jaar sinds 2012. Ook het verschil met 2016 is opmerkelijk. Toen haalden vrouwen net geen 30%, met een totaal van 28,1%. Ook voor vrouwelijke songwriters en producers is de situatie niet beter. Met 12,3% zijn songwriters in 2017 nog slechter vertegenwoordigd dan podiumartiesten. Van in totaal driehonderd popnummers is slechts 2% geproducet door een vrouw.

Van in totaal driehonderd popnummers is slechts 2% geproducet door een vrouw.

Dr. Stacy L. Smith en haar co-auteurs Marc Choueiti en Katherine Piper zien de resultaten van hun onderzoek dan ook passen in een veel bredere tendens binnen het ecosysteem van de entertainmentindustrie: vrouwen worden naar de marge van het creatieve proces verstoten. Zo schrijven mannen nog steeds het merendeel van de nummers die vrouwelijke artiesten brengen.

Dat artiesten vaak voor een langere termijn verbonden zijn aan een muzieklabel, helpt de zaak evenmin - zoals Kesha’s rechtszaak duidelijk aantoont. Seksuele mishandeling in de openbaarheid brengen houdt zo voor tal van artiesten een onberekenbaar risico in voor hun carrière. Kritische artiesten krijgen dan te horen dat ze maar voor een andere industrie moeten kiezen. Of erger: slachtoffers krijgen zelf de schuld.

Structureel empowerment

Verandering valt er misschien niet meteen te verwachten, maar het is hoopvol te zien hoe steeds meer vrouwelijke muzikanten in de VS eigen structuren oprichten, waarvan ze zelf de voorwaarden bepalen. Zo zorgde het uitgebreide aanbod aan digitale muziekplatformen als Bandcamp en Soundcloud voor een doorbraak van kleinschalige, internationale initiatieven door en voor vrouwen en andere kwetsbare groepen. Het is geen antwoord, wel een alternatief waar we zeker gehoor aan moeten geven.

In het moderne New Yorkse clubleven zijn de GHE20G0TH1K-nachten vanaf dag één uitgegroeid tot een referentie. Dat is te danken aan de visie van DJ Venus X, oprichter van het concept, en de steun van de lokale LGBT-gemeenschap. De charme van GHE20G0TH1K (uitgesproken als ‘getto gothic’) is dat er onmogelijk een etiket op te kleven valt. De feestjes hebben de allure van een rave en brengen de meest onwaarschijnlijke genres en subculturen samen. In een interview met het MoMA vertelt Venus X dat haar playlist voor het eerste feest een mengeling was van goth rock, sombere rapmuziek en industrial.

Venus X lanceerde het idee in 2009 met haar goede vriend Shayne Oliver, ontwerper van het merk Hood by Air. Bijzonder aan GHE20G0TH1K is dat het feestconcept een opstapje betekende voor een reeks artiesten bevriend met Venus X en Shayne Oliver, zoals bijvoorbeeld Mykki Blanco, die patriarchale ideeën over seksualiteit en gender verwerpen. Ondertussen is het initiatief uitgegroeid tot een muzieklabel, kledingwinkel en kunstproject.

België boomt?

Ook in België en Nederland beweegt een en ander. Zo publiceerde journaliste Lindsi Dendauw twee jaar geleden de resultaten van een klein onderzoek naar de representatie van vrouwen in het Gentse muziekcircuit. Ze bekeek de representatie van vrouwen op een aantal muziekevenementen zoals het showcasefestival Glimps en Big Next Weekend, maar ook in optredens tijdens Record Store Day. Op de 2015-editie van Glimps, destijds een belangrijk showcasefestival voor Belgische bands, waren slechts 26 van de 172 aanwezige groepsleden vrouwen.

Dendauw richtte daarom Girls go BOOM mee op, een initiatief dat meer vrouwen op podia wil krijgen. De groep organiseert concerten, maar ook lezingen en filmvoorstellingen. In interviews vertelt Dendauw dat Girls go BOOM zich laat inspireren door de Riot grrrl-beweging, dat vanaf het einde van de jaren 1980 met bands als Bikini Kill, Bratmobile en Heavens to Betsy een antwoord formuleerde op het seksisme binnen de muziekcultuur.

De krachten bundelen blijkt een van de meest efficiënte strategieën tegen mannelijk machtsmisbruik

Een ander initiatief is shesaid.so, een internationaal netwerk van vrouwen die werkzaam zijn binnen de muziekindustrie en opwaartse mobiliteit willen stimuleren voor vrouwelijke professionals. Een van de doelstellingen is om een netwerk te creëren van rolmodellen die startende vrouwen (of met beperkte ervaring) coachen en ondersteunen. Tegelijk behartigt de organisatie ook positieve waarden die bijdragen tot de ontmanteling van genderongelijkheid. Ondertussen is shesaid.so actief in dertien landen.

De krachten bundelen – zo bewees ook de #metoo-beweging – blijkt een van de meest efficiënte strategieën tegen mannelijk machtsmisbruik, maar ook structurele oplossingen aanwenden om de industrie toegankelijker en veiliger te maken voor vrouwen is cruciaal.

Luistert de luisteraar?

Moet er dan in stilte gewacht worden op meer vrouwelijke muzikanten die het heft in eigen handen nemen, om de kans op grensoverschrijdend gedrag van mannelijke sleutelfiguren in te dijken? Nee, ook voor de luisteraars is er een rol weggelegd. In het tijdperk van digitale muziek is het immers gemakkelijker dan ooit om je te laten leiden door curated afspeellijsten die door allerhande algoritmes aangeven wat aansluit bij je muzieksmaak.

De keuze om wel of niet naar een bepaalde artiest te luisteren blijft dan wel een persoonlijke aangelegenheid, maar de heersende vrouwonvriendelijke cultuur daagt ons alleszins uit onze perceptie van sommige artiesten en de industrie in het algemeen bij te stellen. Want door R. Kelly te streamen of zijn album te kopen, draag je als luisteraar rechtstreeks bij aan zijn inkomen en aan de normalisering van seksueel grensoverschrijdend gedrag.

De mensonterende daden van oude en nieuwe muziekartiesten mogen niet langer verdoezeld worden

Als de daden van mannen als Kevin Spacey, Harvey Weinstein en de komiek Louis C.K. gevolgen hebben voor hun carrière, moet hetzelfde mogelijk zijn voor dubieuze muziekartiesten als R. Kelly, XXXtentacion, Kodak Black, 6ix9ine, Jesse Lacey of Dr. Luke. De mensonterende daden van oude en nieuwe muziekartiesten mogen niet langer verdoezeld worden achter een rookgordijn van rebellie.