In haar honderdste nummer activeert rekto:verso een archief van twintig jaar kunstkritiek. Sixtine Bérard voelt zich - als 'schrijvende Waal in Gent' - aangesproken door een pagina uit Carmelo Virone's stuk ‘Enkele weetjes over Franstalige literatuur in België’ in nr. 41 uit 2010. Hebben we nood aan een nieuwe belgitude?

Onlangs ontdekte ik dat het dorp waar mijn moeder opgroeide, Pecq, niet zo gebroeders-Dardenne-tragisch was als ik dacht. Mijn blik op Pecq was tekenend voor hoe ik me lange tijd verhield tot Wallonië: met een mengeling van desinteresse en clichés. Dat veranderde toen ik in Vlaanderen belandde, waar ik inmiddels al bijna zes jaar woon. Die ongeplande wending bombardeerde me tot flamande de la famille, zorgde ervoor dat Nederlanders horen dat ik Vlaams spreek, terwijl ik me niet Vlaams voel, en dat ik mijn Waalse roots plots wél waardeerde en benadrukte.

---

Vroeger zag ik vlaggen vooral tijdens feestdagen en voetbalwedstrijden. Nu kom ik dagelijks een wapperende leeuw tegen. De nood groeide om tegenover de leeuw – een tweekleurig roofdier – een zoo – een veelkleurige meltingpot – te plaatsen. Belgicisme werd een metoniem voor die zoo; tegenover separatisme plaatste ik unitarisme, tegenover 11 juli plaatste ik elke dag van het jaar om België te huldigen. Mijn tricolore Kumbaya komt niet uit het niets – het is zelfs een trope in recente ‘Belgische’ films, stelt filmwetenschapper Bram Van Beek op Sabzian. Films als Cleo (2019) en Close (2022) representeren ‘een “nieuwe belgitude’’, die openheid, heterogeniteit en kosmopolitisme uitdraagt.’ Die belgitude wordt ‘tegenover een homogene Vlaamse (en in mindere mate Waalse) cultuur’ geplaatst. De nieuwe belgitude strookt volgens Van Beek echter niet met ‘de realiteit van een bicultureel land met een gelaagde nationale identiteit’. De gezellige meertaligheid uit Close is in dat opzicht een ‘artificiële communautaire symbiose’.

---

Op mijn lagere school in Brussel was het de niet-symbiose die artificieel was. Er hingen posters met ‘Hier spreekt men Nederlands’, maar het lukte niet om het Frans van de speelplaats te weren. We spraken in tweetalige zinnen met gaten: maman il est où mon boekentas et la juf elle a dit que demain il faudra prendre des boterhammen.

---

Als ‘schrijvende Waal in Gent’ voelde ik me plichtsbewust aangesproken door Carmelo Virones artikel. Dat de tekst quasi volledig vertaald is (door Griet Theeten), las ik meteen als een gefaalde belgitude. Kan er zelfs geen fragment Frans vanaf in een tekst over Franstalige literatuur? Ik schrok van mijn gemopper, dat niet veel bleek te verschillen van het gesnauw dat ik schuw: dat van taalnationalisme, van ‘hier spreekt men Nederlands’. Ook Frans-Nederlands-Duitse drietaligheid eisen is een dwingend en artificieel taalbeleid.

---

De belgitude in de literatuur werd lang beschreven als een Franstalig-Belgisch fenomeen, een poging om zich te onderscheiden van de Franse letteren. De nieuwe belgitude rukt zich niet alleen onvermoeid los van Frankrijk, maar verzet zich ook tegen Vlaams-identitaire bewegingen door een cultureel eendracht-maakt-macht-alternatief. Maar hoe verbindt ‘belgitude’ als het vertrekt van een land en dus ook zijn grenzen? Wordt alleen Frans-Nederlands-Duitse meertaligheid toegejuicht? Welke hybride taal is juist genoeg om als poëzie te worden gelezen en welke niet? Welk accent is charmant en welk problematisch? Welk neologisme verraadt literaire flair en welk wordt als grove fout gelezen?

---

Tot voor kort declameerde ik ‘Vive la Wallonie’ als verzet tegen flamingantisme – maar nationalisme bestrijd je beter niet met een ander nationalisme. Dus ik liet de belgitude vallen.

---

Dat weerhoudt me er niet van om tips te delen over literatuur uit Franstalig-België. Niet vanuit een opwelling van belgitude maar vanuit een meertalige liefde voor de letteren. Lees Eva Kavian, Joëlle Sambi Nzeba, Anna Ayanoglou, Nina Six, Caroline Lamarche, Nicole Malinconi, Antoine Wauters, Aniss El Hamouri, Marie Darah, Z&T, Nganji Mutiri, Adeline Dieudonné … in het Frans of vertaald. Duik in hedendaagse poëzie uit Franstalig-België met uitgeverij maelstrÖm reEvolution en in theaterteksten uitgegeven door de Belgische uitgeverij Lansman éditeurs. Voor een staalkaart van Belgische Franstalige letteren zijn er de websites Le Carnet et les Instants en Objectif plumes. Voor sterke onderzoeksjournalistiek is er Médor. Voor blikken op Pecq is er de poëzie van mijn grootmoeder, Lucie Colmant.

Carmelo Virone, ‘Enkele weetjes over Franstalige literatuur in België’, nr. 41, 2010, p. 12.

Bekijk deze recto en verso, en andere archiefstukken en reacties uit het honderdste nummer ook hier.