Essaywedstrijd: en de winnaars zijn...

Door Redactie rekto:verso, op Wed Sep 11 2019 22:00:00 GMT+0000

Met welk denken houden we stand in deze tijd, en durven we de toekomst aan? Op die filosofische hamvraag kregen filosofiehuis Het zoekend hert, cultuurmagazine rekto:verso en Historische Uitgeverij meer dan honderd antwoorden terug. Uiteindelijk is de jury gevallen voor het essay 'Groene sneeuw in de zomer' van Bart Loos. Hij ontvangt 1000 euro en las zijn essay op zondag 15 september om 17u30 live voor op het tienjarige jubileumfeest van Het zoekend hert in Antwerpen. Ook de veelzijdige reflecties van vier andere laureaten vallen voortaan – voor het leven – na te lezen op de website van rekto:verso.

Meer dan honderd ingezonden essays! We vielen bijna van onze stoel: zoveel zielen dan wel geesten die deze zomer voor zichzelf gaan zitten zijn, hun kijk op mens en wereld in een frons hebben getrokken en hun moedige twijfels of voorzichtige overtuigingen op papier probeerden te temmen. Dat alleen al geeft hoop.

Of zegt die stroom aan ingezonden essays vooral veel over de stille precariteit van de denkende mens, en was enkel die schamele 1000 euro mikpunt van hun reflectie? In elk geval is er voor onze essaywedstrijd royaal nagedacht en royaal geschreven, doorgaans ook met veel kwaliteit en sterk geëngageerd.

Er is voor deze essaywedstrijd royaal nagedacht en geschreven, doorgaans ook met veel kwaliteit en sterk geëngageerd.

Geen cadeau is dat, voor een jury. Hoe merk je tussen zo’n hoge stapel gedachten nog de verfijnde snaar op, het precieuze inzicht? Hoe weeg je een heel persoonlijke levensreflectie af tegen een meer theoretische dialoog met de leadzangers of het achtergrondkoor van het filosofische denken? Hoe vergelijk je een poëtisch kunstwerkje met een vlot of doorwrocht betoog? We hebben met vijf juryleden zo consciëntieus mogelijk recht proberen te doen aan de grote tijdsinvestering van alle auteurs.

Op drift, maar niet zonder hoop

En dat bleek – eens in de stapel gedoken – net wel een cadeau. We lieten ons verrassen door teksten die veelal een 'zijlijn' bewandelden en ook op die manier tot nadenken aanzetten: over artificiële intelligentie, over creativiteit en over de kracht van poëtische taal, over tangodansen als metafoor voor het vreemde benaderen, over denken als arts of als Don Quichot, over het hondenbrein en wat wij daar kunnen van leren, over hoe een autistische vrouwelijke fysicus voortdurend 'vreemd' moet gaan, noem maar op...

Opvallend frequent zijn de zoekende verdedigingen van een meer onzeker, intuïtief of zelfs spiritueel denken, in eenheid met mens, dier en kosmos.

Maar zo breed de waaier, zo samenhangend ook wat ons vandaag blijkbaar bezighoudt. Het klimaat, in de eerste plaats. Wat onze planeet meemaakt, doet bij vele auteurs twijfels rijzen over de vermeende verworvenheden van de Verlichting en de logische rede. Waar heeft die ons gebracht?

‘Wij’ mensen of ‘de’ wereld worden vaak geschetst als op drift, verloren gesukkeld onder de druk van de digitalisering, de pletwals van de economie, de dictatuur van de klok. Wat breng je daartegen in? Opvallend frequent waren de zoekende verdedigingen van een meer onzeker, intuïtief of zelfs spiritueel denken, in eenheid met mens, dier en kosmos.

Een denken in de overgang, dat (be)spiegelen vele essays. Maar dan zonder al te veel nagels met koppen, eerder met gaatjes boren in de box. Op zoek naar wat meer licht en lucht, maar zonder duidelijk doel. Omdat de meesten van ons het vandaag niet meer goed weten? Omdat vrije denkers zich ontheemd voelen?

Hoe donker de meeste analyses ook klinken over vandaag, zo licht en zelfs hoopvol zwelt hun ondertoon over morgen.

Nee, meer omdat filosofisch denken nu eenmaal eerder neerkomt op die grond loswoelen dan op handzame oplossingen aanreiken. De filosofie is geen winkel. Filosoferen is vrijdenken, niet verkopen of vastzetten. Het is een krachtmeting met het weten en meten op zich, om een ander klimaat te denken. Want hoe donker de meeste analyses ook klinken over vandaag, zo licht en zelfs hoopvol zwelt hun ondertoon over morgen. We zijn misschien wel zoekende, maar donker pessimisme lazen we zelden. Wel integendeel.

Eigen-zinnige hoogstand

Het meest bijzondere van deze leeservaring willen we als jury heel graag teruggeven. Maar wat dan? We kozen voor essays die zich van andere onderscheiden door hun eigen-zinnige stem, hun verrassende aanknopingspunt en/of hun stilistische hoogstand.

We kozen voor vijf essays die zich van andere onderscheiden door hun eigen-zinnige stem.

Essays horen vlot te lezen, bij elke zin benieuwd te maken naar de volgende. Maar nooit ten koste van wat ze echt te vertellen hebben, als antwoord op die ene onmogelijke uitgangsvraag: met welk denken houden we stand in deze tijd, en durven we de toekomst aan?

Het was inspannend, maar inspirerend te mogen meedenken.

Wouter Hillaert en Sam De Wilde (rekto:verso)
Patrick Everard (Historische Uitgeverij)
Agnès Van Emelen en Hilde Keteleer (Het zoekend hert)

EERVOLLE VERMELDINGEN

‘Het denken en doen van Zeno’ – Frans W. Saris

Aan één verrassende bron uit de literatuurgeschiedenis een overtuigend eerbetoon ophangen aan de verzetshelden van nu, van Anuna De Wever en Kyra Gantois tot Bill McKibben van de Fossil Free Movement? Dat presteert dit even leesbare als leerzame essay met het personage Zeno uit Marguerite Yourcenars roman Het hermetisch zwart: een zestiende-eeuwse uitvinder en filosoof die staat voor zoveel iconen uit de renaissance en verlichting, voorbeeldkrachtig en inspirerend voor het kantelpunt dat we vandaag beleven.

Een hartversterkend pleidooi voor doordachte strijdbaarheid

Frans W. Saris blijft zich op een revolutionaire denktraditie beroepen, maar denkt ze ook voorbij: ‘Genoeg gedacht, nu komt het erop aan wat we doen.’ Een hartversterkend pleidooi voor doordachte strijdbaarheid, vlot geschreven, met beredeneerde hartstocht, zonder -ismen.

‘Het najagen van een terugtrekkende horizon’ – Eline Verstegen

In het Eurovisiesongfestival hét nieuwe referentiekader voor ons tijdsgewricht ontwaren: faut le faire. Eline Verstegen doet het, in een essay dat zich van vele andere onderscheidt door zijn schaamteloze (persoonlijke) anekdotiek en zijn eerder losse opbouw. Net daarin lijkt het te spreken voor een hele generatie, voor wie het sceptische postmodernisme eigenlijk passé is maar de versplintering enkel is toegenomen. Leven met de splinters, hoe dan?

Leven met de splinters, hoe dan?

Dit essay vindt enige geruststelling in het metamodernisme, de leer van engagement én ironische distantie, maar toch voldoet ook dat niet. En zo doet dit schrijven en denken precies wat het verdedigt: een horizon najagen terwijl die zich terugtrekt. Erg fijnzinnige lectuur.

LAUREATEN

‘Waarom ons denken fictie nodig heeft’ – Leen Verheyen

Geïnspireerd door Paul Ricoeurs ‘productieve verbeelding’ biedt dit essay eerste hulp bij onbevattelijkheid, door de kracht van verhalen te verdedigen. ‘Het zijn niet alleen de concrete producten van de verbeelding die we nodig hebben, ons denken tout court moet meer getraind worden om alternatieven en nieuwe mogelijkheden te zien. En net daar blijkt fictie lezen uitermate geschikt voor.’

Eerste hulp bij onbevattelijkheid

Zwenkend langs literaire voorbeelden van Andrès Barba’s Republiek van licht tot Thomas Mores Utopia, overtuigt Verheyen ons van fictie als ‘antivries voor het denken’. Strak argumentatief, en toch genereus uitnodigend: een opsteker van een essay.

‘Meer reflectie!’ – Egon Vlerick

‘Dat het onevenwichtige tijden zijn zal wel kloppen, maar het is wel een onevenwicht dat bijzonder oninteressant is’, zo daagt dit essay meteen de lezer uit. Volgens Egon Vlerick is ons probleem dat we te dicht op de dingen kleven, dat iedereen zich maar aan zijn eigen gedacht vastklampt.

Een bijzonder prikkelende visie over afstand als nieuwe toenadering

De noodzakelijke lucht en afstand vindt hij in Kants begrip ‘reflexiviteit’, dat hij aanvult met een pleidooi voor zelf voelen boven ‘het’ weten. En die keuze voor lichamelijke waarachtigheid is geen terugtrekking uit de ‘sensus communis’, maar net het nieuwe begin ervan. Denken over denken vanuit een heel eigen gedacht: hier leidt dat tot een bijzonder prikkelende visie over afstand als nieuwe toenadering.

HET WINNENDE ESSAY

‘Groene sneeuw in de zomer’ – Bart Loos

Aha-ervaringen kunnen je overal overvallen, zelfs op de heetste dag van de eeuw. Zo ontwaart Bart Loos op 25 juli 2019 ineens twee tegengestelde manieren van reflecteren: het goddelijke airco-denken en het denken vanuit de concrete beleving. Soeverein, even fris als diepgravend, ontwikkelt zijn tastbare metaforiek zich tot een existentiële omarming van het onvoorspelbare.

Wonderlijk hoeveel inzichten dit essay op zo’n korte sprint weet langs te lopen

Wonderlijk hoeveel inzichten dit essay op zo’n korte sprint weet langs te lopen, zonder dat het ooit kortademig wordt. Integendeel: in zijn ecologisch denken en zijn fijnzinnige verdediging van het filosoferen als ‘baggeren om de toekomst open te houden’, vat het zowat alle andere samen.