Een gesprek over Holding Space met Aminata Cairo

Canan Marasligil gaat in gesprek met Aminata Cairo over haar boek Holding Space, waarin een helingsproces een fysieke activiteit wordt.

‘Diversiteit’ en ‘inclusie’ zijn buzz words geworden die overal opduiken; van bedrijven tot culturele instellingen, van het bedrijfsleven tot media en onderwijs. Ze halen echter zelden hun doelstelling, waardoor ‘diversiteit’ en ‘inclusie’ louter hokjes zijn geworden die aangevinkt moeten worden. In haar recentelijk verschenen Holding Space (2021) biedt Aminata Cairo een nieuw perspectief om de brug tussen intentie en praktijk te slaan. Dat doet ze door haar werk te baseren op kennis van inheemse volken, bluesesthetiek, ‘holy’ hip hop, en Caribische en zwarte feministische theorieën. Cairo gebruikt echter geen woorden zoals ‘diversiteit’ of ‘inclusie’. Ze heeft het liever over ‘ruimte innemen’. Daarmee haalt ze storytelling naar de voorgrond van een proces dat het toelaat om vele stemmen tot uitdrukking te brengen en gehoord te laten worden. Op die manier wordt een collectieve aanpak voor het ontwikkelen van gelijke en veilig(er)e ruimtes mogelijk gemaakt.

Cairo is antropologe, psychologe, academica, storyteller, en werkt met liefde als centraal uitgangspunt. Ze woont en werkt in de Verenigde Staten en heeft een doctoraat in de Medische Antropologie. Cairo gebruikt haar academische en onderzoeksvaardigheden om invloed uit te oefenen. Net als haar biografie is Holding Space een veelomvattend werk: academisch, literair, zowel fictie als non-fictie, een gids en binnenkort ook een werkboek. Het is een voorbeeld van de verschillende vormen waarin storytelling de geesten, harten en lichamen van lezers kan raken. Het is haar persoonlijke, alternatieve benadering van het discours over diversiteit en inclusie.

Holding Space is Cairo’s persoonlijke, alternatieve benadering van het discours over diversiteit en inclusie.

Cairo toont dat we pas écht een connectie met elkaar kunnen voelen als we onze eigen ruimte opeisen in een wereld waarin iedereen geraakt wordt door systemen van ongelijkheid. ‘Samen maken we deel uit van dat systeem: de Dominante en de Ander’, schrijft ze. Cairo neemt niet alleen ruimte in voor de ‘ander’, die door een dominant systeem in het hoekje van het lijden wordt geduwd, maar ook voor de ‘dominante’. Ze praat nooit het buitensluiten of het geweld door de ‘dominante’ goed; Cairo’s discours is complexer dan het gebruikelijke binaire verhaal. Doorheen het hele boek en in de podcast over ‘ruimte innemen’ blijft haar stem genuanceerd. Ze herinnert ons eraan dat de menselijke ervaring gelaagd is en gevormd wordt door de situaties waar we ons in bevinden. ‘Wanneer we onze ruimte innemen’, schrijft ze, ‘weten we niet wat voor verhalen er zich op dat moment afspelen in die ruimte. We weten niet wat voor offers mensen hebben gemaakt en nog zullen maken om tot die ruimte te behoren’. Deze houding illustreert de emotionele intelligentie die Cairo in een gesprek binnenbrengt dat anders binnen het ‘diversiteit en inclusie’-discours tot een wij-tegen-hen-verhaal vereenvoudigd dreigt te worden. Wat aan dit verhaal ontbrak is de rol van het ‘helen’, oftewel ‘healing’. Bij Cairo vormt dat net de kern van haar theorie.

Ruimte innemen betekent helen

Cairo opent haar boek met de helende kracht van verhalen en citeert daarbij auteur en arts Lewis Mehl-Madrona, die de kennis over heling van de inheemse volken terug in de klassieke geneeskunde wil invoeren. Waarom en hoe kunnen we helen? En hoe doe je dat in een wereld die de op winst gebaseerde economie voorop plaatst? Laat de huidige pandemie niet zien dat we ‘terugkeren naar normaal’ (wat dat ook moge betekenen) zonder eerst door een collectief helingsproces te gaan?

Aminata Cairo: Hoe genezen we? Wel, we beginnen door te erkennen dat we moeten helen omdat dat deel is van ons mens-zijn. Dit is hoe we zijn gemaakt. We zijn geen machines, dus dit soort verstoringen doet iets met ons. Je kan blijven gaan tot je er, helemaal plots, bij neervalt. En je zal erbij neervallen, tenzij je de tijd neemt om te beseffen wat er allemaal is gebeurd, hoe het jou heeft veranderd, en beseft dat je ervan moet helen en hersteld moet worden in de een of andere vorm, zodat je op een nieuwe en verbeterde manier verder kan gaan. Als je dat niet doet, dan blijf je stukjes van jezelf verliezen en doorgaan tot je uitgebrand bent.

'Er is geen verandering zonder heling. Dit proces maakt het ons mogelijk om ruimte voor elkaar in te nemen. De ingenomen ruimte is ook de helende ruimte.’

Ze pauzeert bij het woord ‘burn-out’ en staat stil bij hoe verbazingwekkend het is dat het woord een deel van onze dagelijkse woordenschat is geworden en hoe gemakkelijk we mensen horen zeggen, ‘oh, ik heb een burn-out’.

Aminata Cairo: De term is ondertussen zo genormaliseerd dat we denken dat het deel is van ons zijn. We kunnen veel doorstaan en leren van onze ervaringen. We verwerken ze en moeten vervolgens helen om op een betere manier verder te kunnen. Het helingsproces stopt nooit. Je moet uiteindelijk verandering teweegbrengen. Er is geen verandering zonder heling. Dit proces maakt het ons mogelijk om ruimte voor elkaar in te nemen. De ingenomen ruimte is ook de helende ruimte.

Cairo voegt daaraan toe dat heling tijd en ruimte nodig heeft, en dat we er vaak de tijd niet voor nemen, omdat we denken dat het wel goed gaat met ons en we meteen weer aan de slag kunnen – zonder te helen.

Aminata Cairo: We beseffen zelden dat we moeten werken aan de dingen die ons zijn overkomen en hoe ze onze relaties hebben beïnvloed. Wanneer we zien dat we daar iets mee kunnen doen, dan kunnen we samen vooruit op een andere, nieuwe manier. Er is het individuele werk, maar mijn ‘individuele’ kant is ook altijd gekoppeld aan het ‘collectieve’ en hoe ik me verhoud tot andere mensen. Je kunt je op jezelf concentreren, maar omdat je verbonden bent met anderen blijft er uiteindelijk een leegte bestaan wanneer je niet ook collectief heelt.

Eeuwenlang werden we gedwongen – zeker in Westerse culturen – om de geest van het lichaam te scheiden, emoties van pragmatisch denken, geloof en spiritualiteit van de zogenaamde rationaliteit.

Doorheen het boek herinnert Cairo er ons meermaals aan niet te vergeten hoe verbonden onze verhalen zijn. Ze creëert een rijke woordenschat rondom het concept ‘zorgen voor’, maar dat verschijnt pas aan het einde. Het begrip wordt gebruikt als titel voor een van de hoofdstukken naast anderen zoals ‘Moed’, ‘Nederigheid’ en ‘Geduld’. Het is ook pas aan het einde dat Cairo het heeft over ‘zorgen voor jezelf’. De lezer kan het woord op dit punt niet meer verwarren met de kapitalistische kijk op zelfzorg die zich op het consumentisme van het individu richt. Op dit punt in het boek heeft Cairo een volledig verhaal opgebouwd, met als eindpunt haar definitie van zorg en zelfzorg. We horen het woord ‘zorg’ overal en dit was zeker het geval tijdens de pandemie. Voor Cairo was dit precies de reden waarom ze een alternatieve woordenschat over zorg heeft gecreëerd.

Aminata Cairo: Het concept ‘zorg’ is breed verspreid. Invullingen van zelfzorg focussen altijd op het individuele, maar we moeten begrijpen dat het individuele altijd ook om ‘ons’ draait en dat zorg vele vormen kan aannemen. Ik moest aan het einde het metaforisch gordijn wegtrekken en tonen waar het werkelijk om gaat. Er zijn zoveel manieren om voor elkaar en onszelf te zorgen.

Cairo somt al deze verschillende manieren op in haar boek. De keuze om het woord ‘zorg’ niet overmatig te gebruiken, maakt haar punt des te sterker op het einde wanneer ze schrijft: ‘Je moet bewust kiezen om vanuit een plek van zorg en empathie ruimte in te nemen.’ Nog zo’n belangrijke plek is liefde – iets wat ze van geluidsartiest Mama Walks on Water heeft geleerd. Vooral wanneer we het hebben over samenlevingen en systemen, waarin alles draait om de ‘dominante’ en de ‘ander’ en waarin ‘de ander’ extreme pijn ervaart. Liefde is werk! Haar stem vibreert als een machtige blueskreet door de tekst. De bluesesthetiek staat centraal in Cairo’s verhaallijn:

Aminata Cairo: De schoonheid van de blues draait net om lijden en pijn, en om het idee dat je door al die pijn heen moet. Je moet de pijn voelen om uiteindelijk tot de schoonheid te kunnen komen. We willen vaak de pijn vermijden en ervanaf geraken. Maar het maakt juist deel uit van de liefde om volledig in de pijn te duiken en het proces te vertrouwen; om te helen en om uiteindelijk tot schoonheid te komen.

Dit was zelfs tijdens het schrijven van haar boek Holding Space nodig, zo blijkt. Cairo legt uit: ‘Altijd wanneer ik dit werk doe, heb ik tijd nodig om gewoon te voelen en niet van dat gevoel weg te lopen, zelfs wanneer het ongemakkelijk en pijnlijk is. Gaandeweg kan je erop vertrouwen dat het wel met je goedkomt eens je je erdoor hebt geslagen.’

Het is zo onderdrukkend om je lichaam niet toe te laten in het helingsproces. Het ontkent onze natuurlijke staat van zijn.

Dit proces is het zogenaamde ‘liefdeswerk’ dat ze betoont in haar boek. Ze legt het verder uit: ‘Het is zelfliefde, want houden van mezelf betekent houden van alles aan mezelf, met al mijn fouten en worstelingen, het betekent mezelf accepteren. Het is een geschenk. Terwijl je er middenin zit, is het natuurlijk pijnlijk, maar eens je eruit komt en erop kunt terugkijken, dan besef je: Wow! Dit heb ik allemaal doorgemaakt.’

Je lichaam ruimte laten innemen

Taal is belangrijk bij het innemen van je ruimte maar we mogen het lichaam niet vergeten. Eeuwenlang werden we gedwongen – zeker in westerse culturen – om de geest van het lichaam te scheiden, emoties van pragmatisch denken, geloof en spiritualiteit van de zogenaamde rationaliteit. Holding Space daagt deze verdelingen op verschillende manieren uit. Cairo schrijft: ‘Ik ben als antropologe niet opgeleid om mijn zintuigen erbij te betrekken wanneer ik mijn persoonlijke radar of leidende principes inzet.’ Verhaal na verhaal toont Cairo hoe belangrijk haar lichaam en het luisteren naar haar lichaam is geweest.

Aminata Cairo: Wanneer je niet naar je lichaam luistert, voel je de gevolgen ervan. Dit heeft niets te maken met angst. Je luistert gewoon niet naar je lichaam omdat je het hebt afgeleerd. Ik denk dat kinderen dit juist heel natuurlijk doen. Als je opgeleid wil worden, wordt ons verteld, dan laat je al die thema’s gerelateerd aan je kindertijd maar best weg.

Dans en spiritualiteit zijn kernbegrippen in Cairo’s beleving.

Aminata Cairo: In mijn familietraditie is bezetenheid iets normaals. Maar ik ben opgeleid als klinisch psychologe. Toen ik die bezetenheid dus begon te voelen, dacht ik: als mensen dit over mij gaan weten, sluiten ze mij op! Een vrouw vertelde me ooit dat het gewoon energie op doorreis is en dat het niet blijft hangen. Het is er gewoon op dat moment, dus laat het door je heen gaan. Wanneer ik het meest open sta om te ontvangen, wanneer ik niets in vraag stel en niet onmiddellijk begin te analyseren, dan ben ik eenvoudigweg vrij. Dat is wanneer ik dans. Dat is hoe ik dans. De hele scheiding van lichaam en geest is er omdat alles wat fysiek is, wordt gezien als iets primitiefs of zondigs.

Cairo was in staat om de verbinding tussen lichaam en geest te maken in haar lessen en academisch werk, net waar verwacht wordt dat ze gescheiden blijven. Dit bleek volgens haar uiterst zinvol en welkom te zijn.

Kwetsbaar zijn betekent ook je menselijkheid tonen, in tegenstelling tot het jezelf fragiel opstellen dat van anderen vraagt om het voor je op te lossen.

Aminata Cairo: Wanneer ik het lichaam toelaat in mijn werk met mensen, dan is hun reactie vaak: 'Ik had dit echt nodig!' Het is zo onderdrukkend om je lichaam niet toe te laten in het helingsproces. Het ontkent onze natuurlijke staat van zijn. We zijn zo druk bezig om dat deel van onszelf te ontkennen, zodat we erbij kunnen horen, status bereiken, erkend worden, wat dan ook. Maar wanneer we het onszelf toestaan om te lachen, te bewegen, etc., dan stellen we vast: we hebben dit nodig.

Het lichaam is gelinkt aan onze emoties, nog een aspect dat we niet in de weg van onze geest willen laten staan. Cairo vertelt me over een nieuw stuk dat ze aan het schrijven is over het verschil tussen jezelf fragiel opstellen en kwetsbaarheid.

Aminata Cairo: Zelfs jezelf fragiel opstellen heeft een slechte reputatie. We moeten allemaal kwetsbaar zijn en dat vereist moed. We bouwen een muur om ons heen, een schild, maar je kan ook open zijn en zeggen: ‘Weet je wat, ik had het fout, ik weet het niet, ik begrijp het niet.’ Kwetsbaar zijn betekent ook je menselijkheid tonen, in tegenstelling tot het jezelf fragiel opstellen dat van anderen vraagt om het voor je op te lossen. Blijf bij je kwetsbaarheid, leer ervan en omarm het. Het is eng om kwetsbaarheid te voelen. Het is veel makkelijker om fragiel te zijn en te zeggen: ‘doe het alsjeblieft voor mij, maak het maar weer goed.’

Ook bescheidenheid is een manier om ruimte te kunnen innemen.

Cairo komt terug op een ander kernconcept in het boek: bescheidenheid. Dit is nog een manier om ruimte te kunnen innemen. Daarnaast is er continu oog voor balans en nuance nodig, zelfs wanneer Cairo boosheid en kalmte ervaart – daarbij wordt niet de symbolische machete bovengehaald, maar juist aan zachtmoedigheid vastgehouden. Het is een balans die niet zonder het lichaam kan worden bereikt, zegt ze.

Aminata Cairo: Je ademt, je loopt. Want ik weet dat er een deel van mij is, dat zomaar in boosheid kan glippen, dus moet ik heel bedachtzaam zijn. En dat betekent niet dat ik het anderen toelaat om misbruik van mij te maken.

Cairo is altijd op zoek naar het evenwicht tussen mensen op een humane manier te behandelen en duidelijk aan te geven waar haar eigen grenzen liggen. Ruimte innemen voor zichzelf maakt het mogelijk voor haar om dat evenwicht te vinden, wat op zijn beurt leidt tot een genuanceerd discours. En dat discours verenigt.

Aminata Cairo: Ik heb onlangs een gedicht geschreven voor een event met als thema moederschap. Ik sprak over zwarte moeders en hoe we soms ruw kunnen overkomen. Maar dat is vaak vanuit de angst dat onze kinderen in een wereld opgroeien, die hun talent niet ziet, dus moet ik hun kin omhoog zien te houden. We moeten onze kinderen op de been houden. Een van de dingen die ik zei nadat ik het gedicht had gelezen, is dat dat ook voor mijn neonazikinderen geldt. Want zij zijn eveneens mijn kinderen. Ik begrijp dat ze pijn voelen. Ik begrijp dat de poten onder hun stoel werden weggezaagd. Want, al die jaren werd hun verteld dat zij bovenaan stonden, en nu wordt hun verteld dat ze net als iedereen zijn. We gaan niet meer terug naar dat oude verhaal. Er is een reden waarom ze hun pijn op die manier uiten. Ik wou dat ze het op een andere manier zouden uiten, maar ze zijn nog steeds mensen. Dat betekent echter niet dat ik hen ga toelaten om mij te kwetsen. Op deze manier hou je de focus op de humane kant. De hele discussie over neutrale ruimte laat me toe om eerst te zeggen ‘hoe interessant’, en niet te vervallen in ‘hoe durf je?’.

Een schaamteloze ruimte creëren

Cairo benadrukt de kracht van verhalen. Door diversiteit en inclusie te benaderen vanuit storytelling legt ze de complexiteit van de menselijke ervaring bloot. De vorm van het boek, een combinatie van literatuur, wetenschap en storytelling, laat de lezer kennismaken met complexe verhaallijnen.

Aminata Cairo: Dat is waarom ik heb besloten om het boek zelf uit te geven: om die vrijheid te kunnen behouden. Ik wist op voorhand dat het schrijfwerk schaamteloos hoorde te zijn. Zoals ik al zei, het was alsof ik bezeten was. Het heeft alles te maken met inclusie: ik waardeer jouw manier van doen, jij kan ruimte maken voor mijn manier en ik hoef niet te schrijven zoals jij dat doet.

Cairo verwerpt de academische wereld ook niet. Haar podcast is een platform voor discussie over en kritiek op haar werk. Het is een vrijgevige zet en ze toont daarmee de kwetsbaarheid die ze eerder beschreef. Toen het boek en de podcast vorm begonnen te krijgen, werd het haar droom om mensen samen te laten komen en te bespreken wat ‘ruimte innemen’ voor hen precies betekent.

Cairo verkoopt niet alleen praatjes, ze staat haar woorden ook bij met actie.

Aminata Cairo: Het was geweldig. We hadden zoveel plezier en het gaf me voldoening om het te doen. Sommige vrouwen van kleur voelden zich gezien toen ze het boek lazen. Ze voelden zich begrepen. Het was ook geweldig om te zien dat witte mannen het boek waarderen en zich er ook in kunnen herkennen. Uiteindelijk heb ik dit voor iedereen geschreven. Ik zoek geen goedkeuring, maar ben geïnteresseerd in engagement. Om te horen van mensen dat ik hun iets heb gegeven dat veel meer is dan alleen theorie, met concrete stappen om actie te ondernemen. Dat betekent veel voor mij.

Cairo verkoopt niet alleen praatjes, ze staat haar woorden ook bij met actie. Elk hoofdstuk in haar boek eindigt ze met ‘gran tangi’, wat ‘dankjewel’ betekent in Sranantongo. Het was dan ook maar normaal voor mij om aan het einde van ons gesprek haar gran tangi in een van mijn talen, het Turks, te beantwoorden: ‘teşekkürler’. Ik voel me voldaan van de lessen die ik van haar heb geleerd, zodat ik op mijn beurt ruimte kan innemen.