Beste kunstensector
Door Enkidu Khaled, op Thu Nov 21 2019 23:00:00 GMT+0000Hoe gaan we ons verhouden tot deze nieuwe Vlaamse regering? Vanuit de diepe tunnels onder de kunsten en de samenleving zingt kunstenaar Enkidu Khaled een dodenlied: ‘Bekijk kunst niet als een boom, maar als een groot bos.’
Die dag kon ik geen redenen meer verzinnen om nog door te gaan. De dag van de terreuraanslagen in Brussel was de dag dat ik verslaafd begon te raken aan mezelf doodwensen. Zelfs al vluchtte ik ooit als tiener weg van een burgeroorlog, dit zouden de moeilijkste jaren van mijn leven worden. Er waren me al vele vormen van geweld bekend, maar nu ervoer ik nog een heel ander soort gruwel.
Ik was even geschokt als iedereen, maar op straat werd het me al snel duidelijk dat ik niet als iedereen was. Gewoon omdat ik qua huidskleur en leeftijd op de dader lijk, voelde ik op straat de ogen in mijn rug priemen, bang om het volgende slachtoffer te worden van de absurde terreur die het dagelijkse leven was binnengedrongen. Die ogen joegen achter me aan. Mijn lichaam stroomde vol negatieve energie. Ik zweette als een rund en bewoog als een schildpad… Blackout.
Kunst is, geloof ik, het tijdelijke vaccin tegen de geweldsmechaniek van de oorlog.
In het Midden-Oosten worden beelden van dood en destructie gepromoot als een natuurlijk decor. Ze manen je aan geweld te aanvaarden als een noodzakelijke staat. Strijders worden geafficheerd als helden en rolmodellen die van jonge gastjes ellendige moordenaars kunnen maken. En zelfs in zo’n context zag ik veel menselijke weerzin tegen die angstaanjagende oorlogsmachine.
In Brussel kent de algemene cultuur heel andere beelden en waarden. Hier vind je in elke wijk een cultuurhuis om inwoners te voorzien van kunst en cultuur. Kunst is, geloof ik, het tijdelijke vaccin tegen de geweldsmechaniek van de oorlog: een machine waarvan de basisregel is dat je bij elk menselijk individu alle expressiekanalen afsluit tot de innerlijke druk ontploft. En het is net op dat punt dat kunst toegang geeft tot zoveel verschillende stemmen en expressies: ‘diversiteit’!
Diversiteit
Als ik zie hoe het culturele systeem in België werkt, twijfel ik soms aan de impact van de kunsten op de lokale gemeenschap. Ook al is er een klein percentage van cultuursubsidies voorzien om diversiteit te promoten, toch blijken die in de praktijk eerder de selectiemechanismen te versterken dan de kansen op diversiteit.
En net dat beperkende selectiesysteem drijft sommige groepen zo naar de culturele periferie dat het eerder spanningen creëert dan een dialoog rond gemeenschappelijke waarden. En nu wil de nieuwe Vlaamse regering zelfs die steun aan de diversiteit wegsnijden, ten voordele van de zogenaamde Vlaamse identiteit’?
Diversiteit was toch altijd deel van de natuur van Vlamingen? Meer dan de helft spreekt minstens drie talen.
Laat ons een toekomstbeeld ontwikkelen voor de generatie die nu geboren wordt. In welk klimaat zal zij opgroeien? En hoe kan kunst dat mee beïnvloeden? Welke opties kunnen we creëren? Ik ben er rotsvast van overtuigd dat de diversiteit negeren geen heilzame weg is.
Voor die nieuwe generatie kan ik alleen maar hopen dat ze nooit enige ongelijkheid moeten ervaren omwille van enkel hun huidskleur of hun achtergrond. Dat ze nooit aan de kant geschoven wordt om alleen maar te mogen gadeslaan hoe hun talenten langzaam wegsterven.
Ik richt me hier tot de Vlaamse kunstensector: verplicht deze regering alsjeblieft om rond die Vlaamse identiteit een agenda te creëren die de realiteit van onze communities weerspiegelt, in plaats van ze te negeren. Diversiteit was toch altijd deel van de natuur van Vlamingen? Meer dan de helft spreekt minstens drie talen, zodat ze de dingen kritisch van meerdere kanten zouden moeten kunnen bekijken.
Zulke welopgeleide geesten laten zich niet zomaar manipuleren. Zet gewoon je telefoon uit en laten we een lange wandeling door Brussel maken. Hoe lang kunnen we zo’n omgeving negeren?
Het is onze directe verantwoordelijkheid om rond diversiteit meer bewustzijn te provoceren.
Regeringen neigen altijd tot kortetermijndenken, niet voorbij de volgende verkiezing. Het kunstenveld daarentegen moet op veel langere termijn werken. Iets waar kunst goed in is, is bijvoorbeeld een complex conflict omsmeden tot een dialoog. Maar welke dialoog krijg je zonder diversiteit?
Het is onze directe verantwoordelijkheid om rond diversiteit meer bewustzijn te provoceren. En daarbij zelfbewust in onze directe omgeving te gaan werken, in plaats van een parallelle werkelijkheid te bouwen. De eerste stap is diversiteit niet langer zien als een probleem, maar als een deel van de oplossing.
Tunnels
In België vraag ik me soms af of wij minderheden echt binnen het systeem opereren of eerder ernaast bewegen: in een parallelle dimensie waarin we net genoeg hebben om te overleven – waarbij overleven wel begrepen wordt als een tijdelijk verschijnsel, en niet als een permanente levensstijl. Precies daar bevind ik me: in een complex netwerk van tunnels. Ik weet niet waar ze beginnen en eindigen. Misschien kan een Vlaamse ‘stalker’, een lokale gids, een handje helpen om de weg naar de andere kant te vinden? Maar zelfs dan kan je de weg kwijtraken. Toch blijven we proberen.
Ik probeer hier niet dramatisch te klinken, je kan aan dat tunnelspel ook best veel pret beleven. De regels zijn heel simpel:
Als je zo’n stalker tegenkomt, vraagt hij: ‘Ben je er klaar voor?’
‘Ja, dat ben ik.’
Net als de zwaartekracht is kunst overal, maar we merken ze niet altijd op.
‘We snellen zo rap mogelijk door die donkere tunnel. En het enige lichtje dat je kan zien, is de reflectie op mijn witte huid. Blijf dicht bij mij, zodat je niet afdwaalt naar links of rechts. Hou je snelheid aan, anders raak je verloren in het duister. Maar wees gerust, je zal altijd de bodem terugvinden.’
Omdat ik nooit iemand anders heb leren volgen dan mezelf, lukte mij dat nooit. Ik liep altijd verloren. Ik speelde het spel zo vaak dat het deel werd van mijn comfortzone.
Zwaartekracht
De zwaartekracht is een natuurlijk fenomeen waardoor alle dingen met massa elkaar aantrekken, zoals planeten, sterren en sterrenstelsels. Precies die definitie van zwaartekracht helpt ons ook begrijpen wat kunst is: een natuurlijk fenomeen waardoor dingen met massa elkaar aantrekken: objecten, mensen, design en structuur.
Wanneer iemand lang genoeg in de tunnels heeft rondgehangen, gaat hij of zij zich daarnaar gedragen.
Kunst zien als zwaartekracht geeft me meer vrijheid en kennis over alle kunst, van vroeger tot nu. Het doet me ook begrijpen waarom we denken dat kunst onbelangrijk geworden is. Als er een appel van de boom valt, denken we niet aan de zwaartekracht. We focussen ons op de appel.
Hetzelfde geldt voor kunst. Net als de zwaartekracht is kunst overal, maar we merken ze niet altijd op. Zoals de zwaartekracht een kracht is die het universum bijeenhoudt, geloof ik als kunstenaar dat onze samenleving zonder kunst gewoon zou uiteenvallen. Net zoals we het universum proberen te vatten door de zwaartekracht te proberen begrijpen, moeten we de samenleving begrijpen door te proberen zien wat ze samenhoudt.
Vuile wortels
Zelfs de mooiste en krachtigste boom in het bos heeft nog altijd zijn vuile wortels nodig, en die wortels hebben weer de bladeren nodig om naar het zonlicht te reiken. Daarom moeten ze voluit samenwerken om informatie, voeding en chemicaliën uit te wisselen. Om te overleven worden ze één lichaam.
Wat als kunst op een boom lijkt? Een boom die van zijn wortels gescheiden is, zal uitdrogen. Hoelang duurt het voor hij een stom meubelstuk wordt? De wortels daarentegen vinden steeds hun weg terug naar de zon.
Terug naar de tunnel.
Maak kunst die het moment kan pakken. Maak kunst die altijd getuigt van haar tijd.
Wanneer iemand lang genoeg in de tunnels heeft rondgehangen, gaat hij of zij zich daarnaar gedragen. Precies zo voel ik me nu: wat en wie ben ik aan het aanschrijven? Het voelt als een oud en leeg dodenlied. Een dodenlied voor sociale gelijkheid. Of een luide schreeuw van diep beneden, zonder hoop om ergens aan te komen. Maar voor ik verloren loop, herinner ik me één ding waarover ik wou zingen:
Maak kunst.
Dat is wat je moet doen.
Wees vrij, geen volger.
Maak kunst als de zwaartekracht. Om groepen, individuen, structuren of objecten naar elkaar toe te doen trekken.
Maak kunst die het verleden begrijpt.
Maak kunst. Spiegel de werkelijkheid en maak de toekomst harmonieus. Maak kunst… Geniet van kunst… Fuck kunst.
Maak kunst die het moment kan pakken. Maak kunst die altijd getuigt van haar tijd. Maak kunst en noem het Vlaamse kunst.
Doe kunst werken op de langere termijn: onafhankelijke kunst, staatskunst, internationale kunst. Geef kunst alle kleuren.
Maak tunnelkunst.
Maak kunst als een vaccin tegen de geweldmachine. Maak kunst om het bewustzijn te vergroten. Geniet van kunst… Fuck kunst.
Maak kunst die conflict kan veranderen in dialoog. Maak transparante kunst. Maak educatieve kunst, experimentele kunst, klassieke kunst.
Bekijk kunst niet als een boom, maar als een groot bos. Maak kunst om voor zuurstof te zorgen. Creëer kunst en noem het Vlaamse kunst.