In haar honderdste nummer activeert rekto:verso een archief van twintig jaar kunstkritiek. Vincent Focquet reageert op één pagina uit Wouter Hillaerts (tijdelijke) poging om het cordon artistique te doorbreken in nr. 18 van 2006. Vlaams Belang als cultuurkritische gesprekspartner: kan en mag dat nog, nu extreemrechtse regeringsparticipatie anno 2023 een verlammend realistisch scenario is?

In mijn hoedanigheid van redacteur bij rekto:verso las ik in een editie van het magazine uit 2006 een interview van Wouter Hillaert met twee toenmalige leden van Vlaams Belang: ​​Francis Van den Eynde en Geert De Jaeger. In dat interview praten ze na over de voorstelling Opening Night van Toneelgroep Amsterdam en NTGent die ze samen hadden gezien. Verder discussiëren ze over het Vlaamse theaterwezen en de vraag of daar te veel experiment en te weinig rechts gedachtegoed te vinden is.

Tijdens het lezen van dat artikel heb ik me meermaals de ogen uitgewreven. Het was niet zozeer de inhoud van het gesprek die me zo verbijsterde, maar het feit dat die ontmoeting überhaupt plaatsgevonden had. Als ik me voorstel hoe het trio iceteas en bollekes drinkt op het terras van café Den Turk in Gent, lijkt het wel een middelmatige sketch. Vanuit mijn perspectief in 2023 is Vlaams Belang als cultuurkritische gesprekspartner een bizarre koortsdroom.

Precies daarom wil ik voorstellen om diezelfde opstelling te herhalen. Aangezien jullie de culturele visie van Vlaams Belang uitzetten – u, meneer Brusselmans, als Vlaams Parlementslid in de Commissie voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media, en u, meneer Van Grieken, als partijvoorzitter – lijken jullie mij de geknipte opvolgers van het extreemrechtse gezelschap waarmee Wouter Hillaert op schok ging. Twee Vlaams Belangers en een redacteur van rekto:verso naar het theater, zeventien jaar later, wat denken jullie?

Ter voorbereiding, Meneer Brusselmans, las ik er uw brochure Cultuur, een Vlaamse (nood)zaak (2021) op na. Ik onthield vooral het sterke geloof in cultuur. De stokpaardjes van uw toekomstvisie zijn identiteitsvorming, participatie, erfgoed en de Nederlandse taal. U trekt fel van leer tegen onder meer cultuurmarxisme, uit de hand gelopen postmodernisme na mei ’68, en socioculturele organisaties die zuurverdiend belastinggeld zouden verkwisten aan ‘bezigheidstherapie voor geitenwollensokkendragers, oikofoben en globalistische wereldverbeteraars’.

Met die kennis in het achterhoofd stel ik voor om samen naar Ahilan Ratnamohans voorstelling Alle woorden die ik nog niet kende te gaan. In die monoloog gebruikt de maker de 840 Nederlandse woorden die hij tijdens zijn eerste jaren in België verzamelde uit krantenartikels en brochures die circuleerden in de kunstensector. De lijst bestaat enkel uit woorden die hij toen niet begreep. Door die woorden te gebruiken in zijn werk onderzoekt hij de (machts)politiek van taal. Of gaan we beter naar Une traduction infidèle, waarin Ratnamohan Frans leert om zo vanuit zijn positie als ‘Ahilan de Vlaming’ – want voornamelijk actief in het Nederlandstalige veld – de taalkwestie in dit land te bespreken?

Maar voor we eropuit trekken: ik zit in de knoop met het doel van het gesprek. Waarom zou ik een platform bieden aan vertegenwoordigers van een ideologie waartegen ik de meest fundamentele bezwaren heb? Ik ga ervan uit dat Wouter Hillaert vergelijkbare problemen met jullie partijlijn heeft. Waarom schreef hij dit artikel dan? Waarom publiekelijk in gesprek gaan met een partij die het bestaan van de kunstensector zoals we die kennen, en vooral van de meest geprecariseerde mensen in de samenleving, bedreigt?

Misschien voelt de situatie zo verlammend omdat regeringsparticipatie van Vlaams Belang vandaag realistisch is. Ik krijg het gevoel dat Wouter Hillaert jullie partij op dat moment misschien niet helemaal serieus nam, dat het cordon sanitair op dat moment zo sterk was dat hij zonder al te veel gewetensbezwaren jullie meningen over cultuur neerpende. Vandaag hebben jullie meer en meer in de (culturele) pap te brokken. Waar in 2016 de KVS in Brussel nog het mikpunt van uw kritiek was, meneer Brusselmans, zetelt u vandaag in zijn raad van bestuur. Is het dan tijd voor een kritisch gesprek?

Uiteindelijk zijn al die vragen terug te brengen tot zelftwijfel. De hamvraag is of onze kritiek sterk genoeg is om jullie ideeën onderuit te halen. En ik moet toegeven: jullie hebben dat goed voor elkaar gekregen. Jullie teren op jullie zelfverklaarde afwezigheid in de ‘mainstreammedia’ en de culturele sector. Het gevoel niet gehoord te worden trekt verkiezing na verkiezing meer kiezers. De negatiestrategie in de culturele sector heeft duidelijk niet gewerkt. Met 2024 voor de deur lijkt niemand nog te weten hoe om te gaan met jullie dreiging. Jullie voorgangers lieten optekenen Shakespeare-fans te zijn, dus misschien kan ik de situatie tot een klassiek dilemma reduceren: ‘Doodzwijgen of kapotpraten, dat is de vraag.’

Trouwens, wie zal het artikel lezen zodra het gedrukt is? Zal het enkel mensen bereiken die u ‘linkse cultuurbobo’s’ noemt? En zullen die zich dan verder gesteund voelen in hun morele verontwaardiging over jullie extreemrechtse meningen? Of zouden ze ontdaan zijn over de aanwezigheid van dergelijke ideologie in ons tijdschrift? Of zou jullie plaats in dit magazine net nieuwe lezers aantrekken? En zouden die zich dan weer gesterkt voelen in hun overtuiging dat Vlaams Belang een serieuze gesprekspartner en dus partij is? Zouden ze zich gerepresenteerd voelen? Of bestaat er een soort zwevende lezer-kiezer die we kunnen informeren over onze respectievelijke standpunten en kunnen we dan langs beide kanten hopen om zieltjes te winnen?

Veel van mijn collega’s en vrienden kunnen door wie ze zijn of hoe ze eruitzien dit gesprek niet aangaan. Zij zijn door uw idee van een conservatieve westerse leitkultur al lang in gevaar gebracht. Ik geloof dat ik mezelf kan oppeppen om met u te spreken. Maar, eerlijk, ik weet het niet.

Een half uitgestoken hand,
Vincent

Wouter Hillaert, ‘Ik zou eens Shakespeare willen zien door Shakespeare’, nr. 18, 2006, p. 6.

Bekijk deze recto en verso, en andere archiefstukken en reacties uit het honderdste nummer ook hier.

Op 31 juli 2023 reageerde een medewerker van Vlaams Belang-partijvoorzitter Tom Van Grieken:

'Geachte heer Focquet,

Hartelijk dank voor de uitnodiging voor het theaterbezoek.
We hebben deze samen met de vraag om het interview uit 2006 te herhalen besproken met de heer Van Grieken en de heer Brusselmans.
Ze hebben besloten om niet op dit aanbod in te gaan.'