Beste (angst)cultuur

Deze week staat briefschrijver Dean Bowen uitzonderlijk zijn plaatsje af aan Abraham Meeuwsen, die onlangs ontslagen werd door zich uit te spreken tegen Tinkebells doelbewust kwetsende voorstelling van vluchtelingen in kamp Moria. ‘Angst regeert binnen de kunstwereld, de angst om je uit te spreken tegen sociale onrechtvaardigheid en andere misstanden.’

---

Als een van de vaste online correspondenten voor dit platform heb ik de luxe om maandelijks mijn gal te spuwen, een licht te werpen op dingen in de wereld die ik van belang acht of, zoals vorige maand, een beetje voor mijzelf te zorgen. Ik ben dankbaar voor de ruimte die ik krijg om mijn perspectief op de dingen, de wereld in te slingeren. Als zodanig ben ik dan ook constant op zoek naar wat er zich rond mij afspeelt om deze vervolgens een plek te geven in de brieven die ik schrijf.

Zo kwam ik deze maand via Instagram een situatie tegen waar ik ongelooflijk van schrok. Meteen voelde ik de noodzaak om deze situatie te adresseren, maar alle kritiek die ik zou kunnen formuleren zou niet mijn eigen zijn. Ik zou ze lenen van iemand die veel dichter op de situatie zit dan ikzelf. Het voelde onjuist om een verhaal toe te eigenen dat niet van mij was. Liever nog zou ik mijn toegang tot dit platform en tot zijn publiek ter beschikking stellen aan diegene die terecht en met risico voor diens eigen positie en veiligheid deze kritiek uitte. Daarom vandaag geen brief van mij, maar van Abraham Meeuwsen. Omdat solidariteit ook is, dat je weet wanneer je zwijgen moet zodat anderen gehoord kunnen worden.

Vriendelijke groet
Dean Bowen

---

Beste (angst)cultuur

Stel, je bent werkzaam voor een kunstinstelling (lees: stichting met ANBI-status, gesubsidieerd door publiek geld) die zich laat voorstaan op haar open karakter en onderzoekende blik, die graag experimenteert en de grenzen van de verbeelding opzoekt. En stel dat je op maandagmiddag wordt gebeld door een collega, met de vraag of je in het kader van een lopend online festival, dat tot doel heeft ‘economie op een speelse en fundamentele manier te benaderen’, op dinsdagmiddag de introductie van een keynote speech en bijhorend videowerk voor je rekening wilt nemen.

Stel dat je niet betrokken bent geweest bij de totstandkoming van dit videowerk. Dat je geen idee hebt van de inhoud. En dat je nog maar zeer beperkt de tijd hebt om je in te lezen en voor te bereiden. Dat het hier gaat om een videowerk van een controversiële en infame kunstenaar (lees: de Nederlandse kunstenares Tinkebell). Dat de twee hiervoor aangewezen collega’s, omwille van inhoudelijke en juridische bezwaren, al afstand hebben genomen van het werk en dus weigeren de introductie voor hun rekening te nemen. Dat je, in aanloop naar het event, volstrekt niet op de hoogte bent gebracht van de interne discussie en ophef aangaande dit videowerk. Dat je daarop aangeeft dit videowerk eerst te willen bekijken alvorens een persoonlijk standpunt in te nemen.

Stel dat je vervolgens dertig minuten lang kijkt naar het videowerk Declaration (the universal one) and the fight for human values, waarin je een 13-jarige jongen genaamd Jawad in gebroken Engels integraal de tekst van de kunstenaar ziet voorlezen. Dat deze voorgelezen tekst onder andere letterlijke fragmenten bevat uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, met als doel te ‘provoceren door de blinde vlekken van de moderne samenleving bloot te leggen en het publiek, dat verontwaardigd is over alles waar het niets mee te maken heeft, wil confronteren’. Dat Jawad al meer dan een jaar gedwongen in het vluchtelingenkamp Moria op het Griekse eiland Lesbos verblijft, nadat hij vermoedelijk met zijn ouders is gevlucht. Dat Jawad zonder schriftelijke toestemming van zijn ouders volledig herkenbaar in beeld wordt gebracht. Dat andere mensen, die ook gedwongen in het vluchtelingenkamp verblijven, net als Jawad zonder schriftelijke toestemming herkenbaar in beeld worden gebracht. Dat dit mogelijk de levens van deze mensen in gevaar brengt of dat hierdoor de asielprocedure wordt belemmerd.

Stel vervolgens dat je om voor de hand liggende redenen op persoonlijke en professionele grond weigert de introductie voor deze keynote speech en bijhorend videowerk voor je rekening te nemen. Dat je je inhoudelijk wilt distantiëren. Dat je daarnaast de artistiek directeur van de kunstinstelling waarvoor je werkt ten zeerste adviseert om het concept voor dit project terug naar de tekentafel te brengen (wat zoveel betekent als voorlopig uitstel of annulatie). Dat je aangeeft dat volgens jou elke artistieke kwaliteit ontbreekt. Dat je aangeeft dat het ontbreekt aan empathie en gevoeligheid met betrekking tot het onderwerp – te weten mensenrechten in relatie tot de vluchtelingencrisis. Dat je aangeeft dat het project op meerdere punten juridisch niet gedekt kan worden. Dat je, om het wat duidelijker te maken, aangeeft dat het project bijdraagt ​​aan een gewelddadig, onderdrukkend en discriminerend/racistisch systeem in plaats van dat het dit systeem bekritiseert of (nog beter) ontmantelt/omverwerpt. Dat je advies – inclusief inhoudelijke argumenten en bezwaren – direct wordt afgewezen.

Stel dat je aangeeft dat in het videowerk de rechten, waarden, gevoelens en kwetsbaarheden – van zowel Jawad als anderen in het vluchtelingenkamp – om enkel artistieke en provocerende redenen worden geschonden en uitgebuit.

Stel dat je aangeeft dat in het videowerk de rechten, waarden, gevoelens en kwetsbaarheden – van zowel Jawad als anderen in het vluchtelingenkamp – om enkel artistieke en provocerende redenen worden geschonden en uitgebuit. Dat je aangeeft dat de kunstenaar hier in materiële en immateriële zin wel beter van wordt (lees: profiteert). Dat je aangeeft dat noch Jawad noch zijn familie werden betaald voor deelname aan de video. Dat je aangeeft dat de kunstenaar zich gedraagt ​​als een geprivilegieerde witte redder, die zich niet bewust lijkt te zijn van de problematiek waar zoveel individuen, organisaties, overheden en systemen momenteel publiekelijk voor ter verantwoording worden geroepen. Dat je aangeeft dat dit verbazingwekkende gebrek aan bewustzijn en interesse in het door de kunstenaar zelfgekozen onderwerp in veel opzichten buitengewoon destructief is. Dat je aangeeft dat dit zogenaamde kunstwerk ons op artistiek en intellectueel niveau twintig jaar terug in de tijd werpt, aangezien zowel het algemene (artistieke) discours als het publieke debat aangaande het onderwerp zich sindsdien zijn blijven ontwikkelen. Dat je aangeeft dat deze video mensen uitbuit en gebruikmaakt van de zowel tragische als kwetsbare situatie waarin ze door ons (lees: Fort Europa) worden gedwongen te leven.

Stel dat je om alle hierboven genoemde redenen – en gezien de korte kennisgeving die je hebt gekregen en de interne discussies die deze kwestie hebben veroorzaakt – voorafgaand aan het event aan je collega’s vraagt een ​​publieke verklaring (of disclaimer) te publiceren, waarin zorgen en bezwaren aan de orde worden gesteld en er afstand wordt genomen van de inhoud. Dat de meerderheid van je collega’s aangeeft te begrijpen waarom je dit wilt doen en de problematiek terdege inziet, maar dit initiatief om verschillende redenen uiteindelijk toch geen doorgang vindt. Dat je dit wilt respecteren en hiermee solidair wilt zijn. Maar dat je persoonlijk weigert om dit allemaal onbeheerd voorbij te laten gaan. Dat je daarom voorafgaand aan het event persoonlijk je zorgen en bezwaren uit via een verklaring op je eigen socialmediakanaal.

Stel ten slotte dat Tinkebell na afloop van de vertoning van haar videowerk – gestreamd op YouTube en Facebook en mede mogelijk gemaakt door Baltan Laboratories – in de live Q&A op Zoom een prijsvraag lanceert waarbij mensen een vliegticket kunnen winnen naar het vluchtelingenkamp Moria op Lesbos, inclusief ‘meet and greet’ met haar ‘goede vriend’ Jawad om samen zijn veertiende verjaardag te vieren.

Stel dat de weg naar de hel is geplaveid met goede bedoelingen.

Het gevolg is dat deze kwestie symptomatisch is voor een groter onderliggend probleem in de (kunst)wereld; deze kwestie gaat daarom niet om of over mij. Het gevolg is in mijn geval (en dat van velen anderen) wel dat je door zowel kunstinstelling als kunstenaar direct monddood wordt gemaakt. Dat je direct wordt geblokkeerd op social media om je zo te weerhouden van het taggen van kunstinstelling en kunstenaar. Dat ze hierdoor niet publiekelijk ter verantwoording worden geroepen maar weglopen voor kritische vragen en ontstane consequenties niet willen dragen.

Het gevolg is dat je een officiële waarschuwing ontvangt waarin wordt gedreigd met ontslag wanneer je je persoonlijke verklaring niet direct intrekt.

Het gevolg is ook dat er direct wordt gedreigd met een rechtszaak voor het breken van het embargo op een nog niet verschenen kunstwerk door erover te ‘publiceren’ op Instagram. Dat mensen die online kritische vragen stellen of hun bezwaren delen, onbeantwoord blijven – of erger nog – ook worden geblokkeerd. Dat er wordt gesuggereerd dat je leugens en onwaarheden verspreid.

Het gevolg is ook dat je een officiële waarschuwing ontvangt waarin wordt gedreigd met ontslag wanneer je je persoonlijke verklaring niet direct intrekt. Dat je een officiële waarschuwing ontvangt voor het breken van de gedragscode goed werknemerschap, het delen van vertrouwelijke informatie en het eventueel toebrengen van reputatieschade aan de werkgever. Dat je per direct op non-actief wordt gesteld. Dat je kort daarop je ontslag ontvangt omwille van een vertrouwensbreuk in de werkrelatie.

Conclusie is dat dit de gevolgen zijn wanneer je doelbewust – maar uit nood geboren – moet besluiten een formele grens over te gaan. Conclusie is echter ook dat de angst regeert binnen de kunstwereld, de angst om je uit te spreken tegen sociale onrechtvaardigheid en andere misstanden. Dat er een blijkbaar terechte angst bestaat voor repercussies ten aanzien van de persoonlijke functie of in algemenere zin door reputatieschade (zie hier: cultuur wordt angstcultuur). De zogenaamd progressieve en zichzelf feliciterende kunstwereld gaat wederom in hypocrisie ten onder.

Conclusie is ook dat je handelen door de betreffende kunstinstelling blijkbaar langs een andere ethische standaard wordt gelegd dan de ethische standaard die voor de kunstenaar wordt gehanteerd. Dit laat ook zien hoe bijvoorbeeld begrippen als reputatieschade en vertrouwelijkheid van informatie verkeerd en onevenredig worden gebruikt. Het laat dit met name zien – zonder enige context en gevoeligheid – in Tinkebell’s doelbewust kwetsende en ontmenselijkte voorstelling van Jawad en andere mensen in het vluchtelingenkamp.

Conclusie is dat ik wil laten zien hoe de kunstenaar het lijden en de pijn van andere mensen exploiteert en tentoonstelt voor haar eigen gewin en daarmee hun fundamentele mensenrechten schendt.

Conclusie is enerzijds dat je wil laten zien hoe de kunstenaar het lijden en de pijn van andere mensen exploiteert en tentoonstelt voor haar eigen gewin en daarmee hun fundamentele mensenrechten schendt. Anderzijds wil je dit bespreekbaar maken zodat het niet onbenoemd blijft. Conclusie is ook dat er al heel veel informatie is verschenen en gepubliceerd over de ethiek rond fotografie en film in relatie tot de vluchtelingencrisis. Dat het blind en doof is om de ethiek hiervan te negeren, zelfs als deze (indien mogelijk) instrumenteel wordt ingezet.

Conclusie is ten slotte dat dit het werk van de kunstenaar ethisch en moreel verwerpelijk maakt (los van het feit dat het helaas een beproefd concept is). Doordat de kunstenaar een concept dat ze niet leuk vindt aangrijpt en in plaats van a) het tegenovergestelde van dat concept laat zien om haar punt te bewijzen, ze b) het ding wordt dat ze haat om haar punt te bewijzen. Met deze video is Tinkebell - om haar punt duidelijk te maken - opnieuw het monster geworden dat ze steeds bestrijdt, ze is nu opnieuw zelf de verpersoonlijking van het kwaad geworden.