'The Wolfpack': familie in lockdown

Door Johannes De Breuker, op Thu Mar 26 2020 10:42:00 GMT+0000

De pakkende docu The Wolfpack volgt de schichtige Angulo-familie die zijn eerste stappen zet in een beangstigende buitenwereld die het enkel uit films kent. Wat leert dat ons over pop- en angstcultuur? 'We waren bange kinderen. Als kind zie je dingen zonder te weten wat het betekent.'

Een jonge skater die bijna valt, vuil dat een onderbelichte straat siert, enkele hangjongeren in een The Wire-achtige setting. Gevaar sluimert in elke frame uit de inleiding van Crystal Moselle's Sundance winnend debuut The Wolfpack (2015). Zelfs de close-up van een bordje met 'Property of New York City Housing Authority' en de hellende camera die halt houdt bij een verlicht raam enkele tientallen meters hoger, hebben iets huiverigs. Er staat iets te gebeuren dat het daglicht niet mag zien. In een Batmanfilm zou nu het schijnsel van een vleermuis tegen het wolkendek verschijnen.

'Ging het goed toen je aankwam bij het gebouw? Werd je niet lastiggevallen?' De langharige tiener Makunda Angulo klinkt bezorgd wanneer Moselle voor de eerste keer langskomt, de enige bezoeker in het Angulo-appartement ooit. In 2010 botste de toen nog studerende cineaste op de langharige, ietwat vreemde broers die zwarte zonnebrillen en kostuums droegen en rijkelijk uit de filmgeschiedenis citeerden. Geïntrigeerd door hun gedeelde filmliefde begon zij dat jaar aan The Wolfpack, verwijzend naar de geuzennaam die de jonge Angulobroers zich toeëigenden omdat ze alles tezamen deden.

Al snel ontdekt Moselle dat het er binnenshuis bij de Angulo-familie niet minder guur of filmisch aantoe gaat. 'Mr. Orange, Mr. Pink, Mr. White.' Makunda controleert of al de namaakgeweren aanwezig zijn voordat we midden in het iconische vuurgevecht uit Tarantino's Reservoir Dogs (1992) belanden. 'Het spijt me. Ik ben zo bang. Hou me vast, alsjeblieft.' In zijn armen ligt één van zijn broers die vol overgave zijn rol als Mr. Orange vervult. 'Blijf je heel de dag blaffen, hondje? Of ga je bijten?' Een derde broer mengt zich in de re-enactment als de meedogenloze Mr. Blonde.

Nog geen twee minuten ver in de docu en de vastberadenheid waarmee de broers zich in cinema vastbijten, legt hun interne worstelingen bloot. Wat kiezen zij? Blaffen of bijten? Die vraag durven zij enkel als personage te stellen, met de camera als getuige uit een andere wereld.

Landeigenaar of cipier?

In de vijf jaar dat Moselle de familie beter leerde kennen, ontdekte ze de oorsprong van hun diepgewortelde cinefilie. De jongens hadden veertien jaar lang geïsoleerd geleefd in een appartement in Oost-Manhattan, samen met hun gehandicapte zus, liefhebbende moeder Susanne en werkloze vader Oscar, die op filosofische gronden werken had vervangen door drinken. Films waren hun enige bron van kennis, hun enige vluchtmiddel uit de hen opgelegde lockdown. Dat Moselle hen in 2010 op straat was tegengekomen, kwam doordat er toen ten huize Angulo een coup had plaatsgevonden. Het was één van de eerste keren dat de zonen van zich af hadden gebeten en met z'n allen het nest hadden verlaten om de gevaarlijke stad onveilig te maken.

70_DeBreuker_Wolfpack_1_700.jpg

'Hij was de landeigenaar en wij waren de arbeiders,' vat één van de broers hun afgezonderde jeugd samen. Er waren jaren dat ze helemaal niet buitenkwamen en als ze 'het landgoed' al verlieten, gebeurde dit telkens onder streng toezicht van hun vader. 'Als je het dramatischer wil omschrijven noem je het een gevangenis waarvan 's avonds de deur op slot ging,' springt een andere broer bij. 'Hij was de cipier.' De broers schrikken van het beschuldigende karakter van die uitspraak. 'Dat zijn jouw woorden,' schuift de andere snel de verantwoordelijkheid van zich af. Hun Peruviaanse vader lijkt in hun leven, zoals in de documentaire zelf, steeds net buiten beeld te staan. Klaar om onverwacht toe te slaan.

Waarom zou je je familie opsluiten in een klein appartement in de grootste en meest bruisende stad ter wereld? Het is een situatie die je verwacht bij een sociaal experiment of ineen psychologisch drama. In The Village (2004) deed M. Night Shyamalan een gelijkaardig gedachte-experiment: het appartement wordt er door een afgezonderd dorp vervangen en feiten worden fictie. Want in tegenstelling tot wat veel sceptische kijkers denken, is deze film geen hoax. The Wolfpack is een waargebeurde documentaire die een blik werpt op die prangende vraag en zo enkele opmerkelijke zaken blootlegt.

Disney vs. Tarantino

'Ik wilde niet dat ze onder de sociale druk stonden van de belangen van het land. Ik wilde dat ze vrijer waren. Niet besmet met drugs, filosofie of religie.' In een zeldzaam gesprek voor de camera licht de vader zijn beweegredenen toe, die pal ingaan tegen zijn eigen gedweep met Hare Krishna en zijn problematisch alcoholgebruik. Ooit had de hippie-ish vader grootse plannen voor zijn kroostrijke gezin - geld verdienen in New York, dan naar Scandinavië trekken - maar hij reed zichzelf én zijn familie vast. 'Je hebt geen idee hoe ik me hier voelde toen ik die mensen zag en de dingen die zij deden. Het was net een gevangenis buiten.'

Angst voor die gevangenis buiten bracht vader Oscar ertoe om zijn familie jarenlang binnen aan de leiband te leggen. Met de zweep hield hij zijn vrouw en kinderen in het gareel.

70_DeBreuker_Wolfpack_2_700.jpg

Zijn vrouw Susanne die hij in onbezorgdere tijden ontmoette tijdens een door hem opgezette rondleiding op Machu Picchu, deelt zijn teleurstelling. 'Ik wilde dat ze in het bos en buiten konden spelen... op een afgesloten veld. In films zie je vaak kinderen door de wei van de buren rennen naar het bos waar ze een boomhut hebben gebouwd,' vertelt de geëmotioneerde moeder. 'Zoiets wilde ik altijd voor ze. Maar het gebeurde niet.' Het lijkt alsof beide ouders in een sprookjesachtige wereld geloven die enkel in films bestaat, of volgens hen in het verre Europa. Hun ingeprente ideaal ligt even ver van de werkelijkheid als de filmrealiteit van Tarantino.

Door hen zelf te onderwijzen, te verbieden met andere mensen te praten of zelfs maar een krant of magazine te lezen - Google leerde ze pas in 2010 kennen - probeerden de ouders de sprookjesachtige fantasiewereld binnenskamers te installeren terwijl buiten de war on terror losbarstte. Eerst door een quasi sektevormige Hare Krishna-stam op te richten - hij wilde tien kinderen met een naam uit de Hare Krishna en lang haar, maar omdat de tijd hen inhaalde bleef het bij zeven - daarna door de hoofden van zijn kinderen te vullen met ontelbare films. Niet alleen de Disneyfilms waar Oscar en Susanne hun ideaalwereld uit gedestilleerd leken te hebben, maar ook gewelddadige misdaad- en actiefilms die de broers maar wat graag naspelen.

Dankzij zijn unieke combinatie van verwrongen realiteitszin en popcultuur is The Wolfpack veel meer dan een zoveelste variatie op het eeuwenoude noble savage-cliché, iemand die puur is omdat hij/zij niet door de maatschappij is aangetast. Het plaatst vooral vraagtekens bij de actuele angstcultuur. Hoe wordt angst overgebracht en met welk effect? Hoe verklaar je dat de lessen die een groep opgroeiende jongens uit gewelddadige films trekt hen minder angstig maakt dan hun (ooit) ruimdenkende ouders? Misschien is onze realiteit wel minder negatief gescript door popcultuur dan we denken.

Scripted fear

Wanneer Frank Furedi (2007) het over de hedendaagse angstcultuur heeft, zegt hij dat culturele scripts ons veel kunnen leren over hoe we met gevoelens als angst en bedreiging om gaan. In zijn essay over de culture of fear uit Spiked citeert hij Ann Swindler die stelt dat mensen worden of leren wie ze zijn dankzij hun ervaringen met symbolen. Ook de manier waarop ze met angst omgaan leren ze op die manier, stelt Furedi. Het vormt ons in hoe we in bepaalde situaties reageren. Popcultuur en media spelen bijgevolg een belangrijke rol in de verspreiding van een angstcultuur door het gebruik van scripts die steeds herhalen dat alles gevaarlijk is of dat de wereld slecht is. Mensen geloven dat en nemen het voor feit aan, zelfs als onderzoeken het tegendeel bewijzen. Het maakt hen bang, kwetsbaar en passief. Net zoals de Angulo-familie.

Omdat hun eigen ervaringswereld niet verder reikte dan de voordeur, moesten de Angulobroers de wereld en zichzelf wel leren kennen aan de hand van symbolen, vooral uit de popcultuur. Omdat elke stad voor hen op Gotham leek, zou je verwachten dat de jongens in de echte wereld doodsangsten zouden uitstaan. Niets is minder waar. Tegen The Guardian zei Govinda Angulo dat die films hen vooral veel over moraal leerden. 'We leerden over hoe mensen die anders waren behandeld werden. We ontdekten het belang van familie met dank aan The Godfather en staken veel op over de Amerikaanse geschiedenis door JFK, The China Syndrome en Apocalypse Now.' De horror die in deze films getoond wordt, lijkt hen weinig angst in te boezemen. Hun realiteitszin lijkt minder vertroebeld dan die van hun ouders.

70_DeBreuker_Wolfpack_3_700.jpg

Popcultuur kan onze angsten nuanceren en ons leren hoe ermee om te gaan ? Zoals horrorcineast Wes Craven ooit zei creëren (horror)films geen angst, maar laten ze deze net los. Uit de evolutie die de Angulobroers over vijf jaar maken, van bange tieners tot opengebloeide jongemannen met een job en vriendin, blijkt dat ook. Popcultuur boezemde hen geen angst voor het echte leven in maar emancipeerde hen net, het verloste hen van de angsttirannie van hun vader en wapende hen tegen het ‘kwade’. Letterlijk. De eerste keer dat Makunda naar buiten gaat in 2010 zette hij een Michael Myers-masker op, naar het personage uit de horrorfilm Halloween (1978). 'Ik voelde me Michael op dat moment,' zegt hij in de docu. 'Ik dacht bij mezelf: kan ik kogels overleven?' Makunda had die vermomming niet nodig om zichzelf te verschuilen, maar net om zich te ontpoppen en te ontvellen tot wie hij echt is.

Voor de broers zijn die re-enactments of cosplays van levensbelang. 'Voor sommigen klinkt het nogal zielig maar voor ons is het een hele verantwoordelijkheid om Batman te spelen,' zegt een van de broers. 'Het is heel persoonlijk.' Het uit cornflakesdozen en yogamatten gemaakte kostuum is voor hen een vorm van angstverwerking. Superheldentherapie, een behandeling waar superhelden gebruikt worden om angst, stress en PTSS te behandelen, maakt volgens het invloedrijke magazinePsychology Todayde laatste jaren een enorme opgang. Onderzoek wijst uit dat patiënten door cosplay en identificatie met een superheld of geliefd personage een pijnlijke ervaring, stress, depressie of angsten kunnen verwerken. Furedi suggereerde ook al dat popcultuur kan leren hoe je met angst om kan gaan. Door de films en hun re-enactment konden de jongens hun verlammende angsten dus deels verwerken voordat ze zelf aan de buitenwereld introkken. 'Als je orde wil in Gotham,' slaat aartsvijand The Joker voor deze gelegenheid de nagel op de kop, 'dan moet Batman zijn masker afnemen.'

Blaffen of bijten?

Terwijl de documentaire op het eerste zicht een bijzonder tragisch verhaal vertelt over een dysfunctionele familie in New York, schetst de docu over de Angulo-familie een optimistisch portret van hoe je de angstcultuur kan loslaten en je leven in handen nemen. Angst is een krachtig onderdrukkingswapen dat we dagelijks in ons gezicht geduwd krijgen, maar waar niet iedereen hetzelfde op reageert. Dat we de munitie én het afweergeschut zelf in de hand hebben, toont The Wolfpack ons op inspirerende wijze. Je kan je laten leiden door abstracte angst, maar je kan ook kiezen voor nuchtere nieuwsgierigheid.

Stilaan heeft de familie ontdekt dat de wereld geen angstaanjagende gevangenis is zoals hun vader beweerde. ‘Angst wordt steeds minder first-hand ervaren en steeds vaker op een discursief en abstract niveau,’ haalt Furedi het werk van Grupp (2003) over het angstdiscours na 9/11 aan. De Angulobroers hebben geleerd niet langer bang te zijn voor die abstracte dreiging. Dat ze hun concrete angsten nu ook echt het hoofd moeten bieden, hoort er bij. Het is in ieder geval veel beter dan afgezonderd en drinkend het leven voorbij te zien gaan vanuit een raam op de zeventiende verdieping.