What's in a name. Het Janez Janša-project

Steeds meer wordt van de kunst verwacht dat ze de sociaal-politieke realiteit weerspiegelt. Maar in onze gemanipuleerde – gepolitiseerde en gemediatiseerde – samenleving veroorzaakt een artistieke interventie amper nog rimpelingen in de maatschappelijke vijver. Ze krijgt misschien wat tijdelijke media-aandacht, maar daarmee houdt het op. Maar wat als kunstenaars media en politiek zelf gaan misbruiken?

In de zomer van 2007 veranderden drie bekende kunstenaars in Slovenië – Žiga Kariž, Emil Hrvatin en Davide Grassi – hun naam officieel in ‘Janez Janša’. Janša is sinds eind jaren 1980 een vooraanstaand politicus en was eerste minister van Slovenië tussen 2004 en 2008. Die periode wordt door een bekende politicoloog omschreven als ‘een postsocialistisch tijdperk waarin de rechtse, nationalistische SDS-partij de plak zwaaide. Ze voer een neoliberale economische koers, organiseerde de partij op stalinistisch-hiërarchische leest, vertoonde totalitaire trekjes en muilkorfde de media’.

GEWIST

Sinds hun naamswijziging signeren de drie Janša’s (nieuwe én vroegere) individuele en gemeenschappelijke projecten met die naam. Ze testen via hun acties elementen zoals politieke controle en manipulatie van de burger op hun eigen persoon. Ze grijpen daarmee terug op een probleem dat ontstond ten tijde van de Sloveense onafhankelijkheid en dat pas recent tot klaarheid werd gebracht. In februari 1992 werden 18305 mensen onterecht gewist uit het Sloveense volksregister, omdat ze niet snel genoeg de Sloveense nationaliteit hadden aangevraagd. Allen woonden permanent in Slovenië, maar de meesten hadden een andere nationaliteit. Door het verlies van hun status als permanente inwoner verloren ze basisrechten als sociale zekerheid, gezondheidszorg, toegang tot de arbeidsmarkt, werkloosheidsuitkeringen en onderwijs. Janša’s regering negeerde het probleem van de gewisten en motiveerde haar beslissing met agressieve xenofobe en paranoïde argumenten. Het is belangrijk om te weten dat veel gewiste mensen hun naam vroeger al hadden laten veranderen om hun niet-Sloveense afkomst te verbergen. Net om xenofobe pesterijen te vermijden. De drie kunstenaars namen dat incident dus als aanleiding en parafraseerden het in de vorm van hun eigen naamsverandering – en dus verlies van identiteit.

De drie Janša’s dagen de link uit tussen rigoureuze oldschoolpolitiek en de nieuwe media-extase

In oktober 2008 stelden de Janša’s hun persoonlijke documenten – identiteitskaart, bankkaarten, rijbewijs – tentoon als NAME – Readymade op het Steierischer Herbst-festival in het Oostenrijkse Graz_._Ze hadden eerst de regering (tevergeefs) om tijdelijke documenten gevraagd.Hoe was het dan mogelijk dat de drie hun persoonlijke documenten een maand lang konden tentoonstellen zonder vervolgd te worden? De tentoonstelling stelde dus de inconsistentie van de staat aan de kaak, en is één voorbeeld van hoe de acties van de drie Janša’s kaderen in de dissectie en deconstructie van de Sloveense politiek realiteit.

BIOGRAFIE

Datzelfde jaar publiceerden de Janša’s het boek _Janez Janša:_Biography. Elk hoofdstuk vertelt het leven van een van de drie kunstenaars en de titel speelt met het concept van (auto)biografieën van politici, celebrity’s en historische figuren. De vier Janez Janša’s schreven zichzelf dus de geschiedenis in. Politicus Janša als auteur van verscheidene boeken, waarin hij zijn licht laat schijnen over historische gebeurtenissen en er zichzelf een heroïsche rol in toebedeelt. En de drie andere Janša’s als strategie om de cenakels van de macht te doorbreken door ze met hun eigen wapens te bestrijden.

De perceptie van hun boek zal geleidelijk aan veranderen. Over vijftig jaar zal Janez Janša: Biography in de bibliotheek te vinden zijn naast de boeken van politicus Janša en op die manier verwarring stichten bij de lezer. De kunstenaars dwarsbomen dus de plannen van de eerste minister door hun eigen bron van auteurschap te creëren, en door een andere visie te bieden op de geschiedenis van hun land.

Het consequent herhalen van ‘Janez Janša’ in het openbaar en in de media holt de naam en de oorspronkelijke bezitter ervan uit

De kunstenaars trokken op de dag van de nationale parlementsverkiezingen in 2008 naar het parlement om er hun boek te presenteren. Ze raakten zonder problemen binnen dankzij hun partijkaarten (want na hun naamsverandering werden ze ook lid van het SDS van eerste minister Janša). De reacties van de politici werden gefilmd door een tv-crew van de onlinezender Vest.si. De meeste politici, onder anderen de minister van Cultuur, bladerden beleefd maar ongeïnteresseerd in het boek. Interessant is wel dat het ministerie van Cultuur de meeste projecten van de Janša’s subsidieerde. Met andere woorden, de performances van de Janša’s werden beschouwd als kunst en dus niet ervaren als een bedreiging voor serieuze zaken zoals de politiek.

IMPACT DOOR DE MEDIA

De belangrijkste bondgenoot van de drie Janša’s zijn de media. Die berichten uitvoerig over het professionele en privéleven van de minister en bezorgen de drie kunstenaars dus meer dan voldoende materiaal om mee aan de slag te gaan. De performances van de Janša’s maken deel uit van deze hyperaffectieve samenleving, waar de media volop de kaart van de emotie trekken en waar emoties dus een bron worden van macht. De kunstenaars spelen het spel van de minister mee en volgen netjes zijn regels.

Het publiek blijft dus niet langer beperkt tot kunstenprofessionals: door de naamswijziging(en) wordt het uitgebreid tot iedereen die een beetje interesse heeft voor Janša. De vertoning is alleen mogelijk door de media. De drie Janša’s dagen de link uit tussen rigoureuze oldschoolpolitiek en de nieuwe media-extase, waarin de autoriteiten hun eigen graf graven. De meeste verklaringen of evenementen, bedoeld om gemediatiseerd te worden, lopen immers vroeg of laat uit de hand. De kunstenaars doen mee aan dat spelletje: ze vormen een medeplichtig project en schurken tegen de historische avant-garde met een hedendaagse interprestatie van de opheffing tussen kunst en realiteit.

Het consequent herhalen van ‘Janez Janša’ in het openbaar en in de media holt de naam en de oorspronkelijke bezitter ervan uit. Zo wordt de exclusiviteit van het subject verdund. Wat opeens te dichtbij of te beschikbaar lijkt, verliest zijn aantrekkingskracht en wordt een potentieel geval van publieke schizofrenie.

SPECTACULAIR VERSUS NIET-SPECTACULAIR

Hoe kunnen we het Janez Janša-project interpreteren? Een kleine artistieke ingreep, je naam veranderen in de naam van een manipulatieve macht, lijkt een provocatieve, op het eerste gezicht misschien voor de hand liggende move. Hoewel de actie oorspronkelijk werd gepercipieerd als een losweg conceptuele practical joke, is ze er toch in geslaagd om maximaal effect te sorteren, want ze brengt de perceptie in de war en relativeert het belang van het doelsubject. Je zou verwachten dat zo’n ingreep zou worden verboden of gedwarsboomd, omdat hij de mechanismen van het staatsapparaat verstoort. Maar juist dat maakt het succes van het project zo ontnuchterend.

De ingreep van de Janša’s leidt ondertussen tot steeds meer vragen en is een katalysator voor heel wat andere politiek geëngageerde kunstprojecten. Het project beweegt van de kunstwereld naar de echte, de politieke wereld en omgekeerd, waar die drie elementen zowel samen als apart kunnen functioneren. De kunstenaars voorspelden dat in een zogezegd vrije maatschappij het grootste deel van de vrijheid vervat zit in de totale aanvaarding van of identificatie met de macht – de gevestigde, politieke, mediagestuurde of om het even welke andere sociologisch-infrastructurele macht.

Kunst moet op een bepaald moment wel op de media steunen om weerklank te vinden

Sommige critici houden voet bij stuk dat dat soort artistieke ingrepen geen enkele betekenis heeft in deze moderne tijden. Dat kunst – als ze politiek geïnspireerd is – revolutionair, oorverdovend, radicaal en openlijk kritisch moet zijn, of dat ze anders onzichtbaar en nutteloos is. Kunst moet op een bepaald moment wel op de media steunen om weerklank te vinden. Dat is exact wat de Janša’s doen. Maar zij gebruiken de media niet alleen als boodschappers, maar ook als noodzakelijk bronmateriaal voor hun manifest. Het Janez Janša-project is op zich niet spectaculair. De spektakelwaarde komt voort uit de eigen, persoonlijke beslissing van de kunstenaars: hun naamsverandering.

Janez Janša geeft van 13 t/m 18 september een workshop in CAMPO Victoria in Gent, georganiseerd door De Samenscholing (CAMPO), Idea (Rits) en a-pass.

Op dinsdagavond 14 september om 20u30 vindt in Campo (Victoria) een gesprek plaats met Janez Janša over zijn werk.