Wereldmuziek

Twintig jaar geleden beslisten enkele slimme jongens in een pub in Londen om de naam 'world music' te kleven op alle muziek die niet paste in bestaande hokjes. Het muzieklandschap is sindsdien grondig gewijzigd. Door de drang naar exotisme, een relatief beperkt nieuw aanbod in de popmuziek en het stagneren van klassieke muziek en jazz vergrootte de honger van de platenlabels naar een 'nieuw product'. Wereldmuziek dankt er zijn boom van de laatste vijftien jaren aan. Maar wie blijft op zijn honger zitten?
Een subjectieve analyse van een grote wereld.

DE VLAG EN DE LADING

Wereldmuziek is voor ons een amalgaam van etnische muziek, folk, traditionele muziek tot en met afro-jazz. De muziek kan zowel uit Vlaanderen als uit Oezbekistan als van de Noordpool komen. Het grote publiek kon voor het eerst van deze muziek proeven dankzij het Real World label (opgericht onder impuls van Peter Gabriel), Sterns in Londen en enkele platenhuizen in Duitsland. Later volgden onder andere de reisgidsuitgever Rough Guide en Putamayo. Namen als Sheila Chandra, Guo Yue en Joji Hirota hebben hun bekendheid in het Westen zonder twijfel aan deze labels te danken. Sommigen van hen tekenden destijds contracten die ze niet konden lezen, maar dat is een detail in de geschiedenis van de wereldmuziek. Géén detail is dat die 'wereld' zeer beperkt was en is. Driekwart van de wereld staat niet op cd (Paraguay, Maleisië, Denemarken, Namibië…). De wereld wordt kleiner.

VRAAG EN AANBOD

Platenhuizen zijn geen liefdadigheidsinstellingen. Wat op cd verschijnt, wordt door de wetten van vraag en aanbod gedicteerd. Vóór een groep uit Ghana, Rusland of Vaticaanstad een platencontract krijgt, gebeurt de winstberekening even degelijk als voor een Britse popgroep.

Vraag en aanbod worden grotendeels bepaald door de media, de platenmaatschappijen en de organisatoren. Een broederband die de buitenwereld (helaas) niet ziet. Slimme jongens (vooral meisjes) plannen een cd-release. Wat is het ideale festival om dit te doen? Welke krant of tijdschrift speelt mee? Welk radiostation heb je nodig en welke rotatie kunnen we krijgen? Kan Clear Channel iets doen? Welke markt kunnen we bereiken? Een platenmaatschappij zal al die afwegingen maken voor een platencontract getekend wordt. In het beste geval betaalt dat contract de kosten van de productie van de cd, maar royalty's worden alleen uitgekeerd nadat alle productiekosten via de verkoop van de cd terugverdiend zijn. Een 'lening' die afhangt van de commerciële slaagkansen van een groep. Dit lijkt de evidentie zelve, en dat is het ook. Alleen zijn de gevolgen bijzonder zwaar.

Heb je recent nog eens een Grieks nummer op de radio gehoord? Zo ja, hoe vaak? Misschien iets van Nana Mouskouri (70 jaar), of Mikis Theodorakis (75 jaar), maar zelfs die kans is klein. Waarom en met welke slaagkansen zou een Belgisch platenhuis dan de nieuwste cd van Nena Venetsanou uitbrengen? Waarom zou een organisator haar uitnodigen? Welke krant zal aandacht geven aan een groep uit Fidji en welk radiostation zal een A-rotatie geven aan Franse chanson? En welke Humo geeft een pagina aan een muziekgroep uit Zimbabwe? Voor veldrijders uit Zimbabwe: geen probleem. Kunnen we eens goed lachen. 'Wereldmuziek' klinkt allesomvattend, als een heel brede waaier van muziekjes en melodietjes van overal. In de praktijk is het een flinterdun aanbod. De luisteraar krijgt er na een lange lijst van compromissen slechts een flardje van te horen. De spoeling is dun, de wereld wordt nog kleiner.

HET GROTE COMPROMIS

Verander Frans of Swahili in Engels. Gebruik een ritmebox, een djembe, en vraag 'Are you happy?' Zoek een Zoeloe die in het Afrikaans zingt. Laat een Cubaan Ann Christy zingen. Een fado-zangeres die Wim Sonneveld interpreteert of I Muvrini met Zuid-Afrikaanse zangeres (dit zijn feiten). Alle middelen zijn goed als de muziek maar verkoopbaar is en dat kan alleen wanneer een groep de media en het publiek behaagt. Daarom moet de muziek bij voorkeur ritmisch zijn, simpele arrangementen hebben en mogen de nummers niet langer zijn dan 200 seconden (op de radio moet het ook snel gaan). Door ondermeer die radioregel sluit je al een deel van de wereld uit. Een Indische raga kan wel eens twintig minuten duren, een Griot-vertellied in originele versie zeker een halfuur. Ofwel reduceer je deze muziek tot een single en haal je via die verkrachting de radio, ofwel haal je de radio niet (gelukkig is er soms nog Klara). Zelfs de populaire salsa of soucous wordt in mini-versies op cd geperst. Wie ooit het geluk had om op een party te zijn in de achterbuurten van Kinshasa, weet dat zo een song gemakkelijk een halfuur kan duren … Maar hoe gemakkelijker, hoe meer radio, hoe meer media, hoe meer organisatoren, hoe meer mogelijkheden voor cd's. De wereld wordt nog een beetje kleiner …

VLAANDEREN

Het grote compromis is in Vlaanderen uiteraard ook te zien en te horen. Een groep als Olla Vogala zal je zelden of nooit op populaire zomerfestivals op een podium zien. Nochtans vind ik hen wereldklasse, dankzij hun eigenzinnige arrangementen en uitstekende muzikanten. Te moeilijke muziek. Franse chanson is in Vlaanderen op twintig jaar tijd van de kaart geveegd. Een groep als I Muvrini, vroeger een schitterend trio polyfonie, gebruikt nu gewone popinstrumenten en dito arrangementen. Ze zijn een doordeweekse popband geworden en werden er helaas alleen maar populairder door. De groep Coincidences speelde met moeite drie concerten in Vlaanderen. Omgedoopt tot Urban Trad namen ze deel aan het songfestival. Dat jaar speelden ze opeens tweehonderd concerten in Vlaanderen!

De organisatoren van folk- en wereldmuziek die belang hechten aan goede klank, licht en zitcomfort zijn bijna op één hand te tellen. Wereldmuziek is in Vlaanderen iets geworden om de lokale dorpskermis (de festivals) op te luisteren en is in hoofdzaak een zomergebeuren. Zomerfestivals hebben maar één doel: véél volk bereiken. Want veell volk is veel media-aandacht, veel sponsors, en vooral veel drankverbruik. Gevolg: de affiche wordt bepaald door populariteit, niet door kwaliteit. De kleinere organisatoren (Zuiderpershuis, Rembetika, Rataplan) programmeren geen mainstreamgroepen en kunnen alleen overleven dankzij overheidstoelagen. Het blijft nog maar de vraag of die overheid in de toekomst die kwaliteitsbewaking zal blijven ondersteunen. Positief is in elk geval dat de gesubsidieerde festivals vanaf 2007 een creatieverplichting opgelegd krijgen. Het kan bijdragen tot vernieuwing.

Het kernwoord blijft natuurlijk 'kwaliteit'. Om dit begrip af te toetsen, kunnen enkele criteria gebruikt worden: respect voor de roots, het instrumentarium, de arrangementen, de teksten, de taal, het tempo en de zang. Als dit geheel een eigen identiteit reflecteert, en niet een identiteit van een industrie of een mode, zit muziek goed. Dit is zeker geen pleidooi voor verstarring. Integendeel. De jonge Vlaming Myrddin heeft met zijn cd Novar bewezen dat je en respectvol met een stijl kan omgaan (flamenco), er muzikaal iets aan kan toevoegen en het briljant kan uitvoeren. Het is een schoolvoorbeeld van hedendaagse, nieuwe wereldmuziek. Benieuwd hoeveel concerten Myrddin zal spelen in 2006 …

IT'S ONLY ENTERTAINMENT

Wereldmuziek werd entertainment. Artiesten die essentiële waarden uit hun cultuur in hun muziek leggen, nieuwe arrangementen proberen of een luisterend oor nodig hebben, vallen meestal uit de boot. Daarom krijgen wij voortdurend dezelfde genres en dezelfde namen te horen en te zien. Zo denkt wellicht modaal Vlaanderen dat elke Afrikaanse muziek a priori al wiebelen of dansen betekent. Het enige wat klopt in de term 'wereldmuziek' is dat het geen muziek van de maan is.