Welkom op het Cultuurparlement van de Lage Landen!

Welkom bij het Cultuurparlement van de Lage Landen. We staan hier precies op de grens: daar ligt België en daar Nederland. Het kasteel waar we ons zo verzamelen staat op Belgische grond. Het park aan de andere kant bevindt zich op Nederlandse grond. (Rede uitgesproken op 7 februari 2016, bij Kasteel Ravenhof)

Wouter: We staan op een grens. Die lijn tussen hier en elders, tussen het bekende en het andere. Die volledig toevallige streep rond onze realiteit, met nochtans veel minder toevallige consequenties. Grenzen zomen af wie we zijn, wat we doen, waar we stoppen. Je kan er nochtans zo overstappen. Laat dat even diep tot u doordringen: we staan op een grens...

Dat is wat ze noemen: een grens-ervaring.

Anoek: De grens tussen Nederland en België is vaak verschoven. Door oorlogen, politieke beslissingen, maar ook door de natuur. In de 18^e eeuw werd de grens in dit gebied vastgesteld aan de hand van zandduinen. Maar die verplaatsten ieder jaar een paar centimeter naar de kant van België, en dus besloot men grenstenen te gebruiken. Grote, zware vierkante stenen. Maar die stenen verdwenen soms, werden meegenomen of vernield tijdens de Tweede Wereldoorlog. En daarom besloot men iets te ontwerpen wat niemand wilde hebben, maar wat wel duidelijk zichtbaar was: grenspalen. Ze staan hier al ruim 50 jaar. In de weilanden, bossen, maar ook hier verderop in het dorpje Putte precies in het midden van een rotonde.

Wouter: Om de zoveel jaar vindt er een grensexpeditie plaats. Belgen en Nederlanders verzamelen zich, lopen in groepen de grens af, inspecteren iedere grenspaal en doen verslag van de omstandigheden. Zo is grenspaal 258 bijvoorbeeld niet te bereiken omdat er sinds kort een hek met prikkeldraad omheen staat. Maar het grootste probleem is dat veel palen en bijna alle grensstenen door de jaren heen niet meer zichtbaar zijn. Ze zijn overwoekerd door planten of onder een berg zand of aarde terecht gekomen. Hoezeer de grenspalen-groep ook hun best doet de palen en stenen terug te vinden, ze opnieuw uit te graven, en ze te fotograferen: het is een feit dat de fysieke grens tussen Nederland en België is vervaagd.

Anoek: Dat geldt echter niet voor de zogenaamde ‘geestelijke’ grens. Die lijkt juist steeds scherper getrokken te worden. In de kunst en cultuur, de politiek, maar ook bijvoorbeeld in de journalistiek. Niet lang geleden zat ik in Brussel aan tafel bij de chef van een van de oudste fondsen voor Vlaamse journalistiek. Hij zei me dat het lang geleden was dat hij een Nederlandse journaliste aan tafel had en dat hij dat betreurde. Want, zo zei hij, een goede journalist steekt regelmatig over. Die zoekt uitkijkpunten om zijn of haar land en de gemeenschap waar hij of zij onderdeel van is, te bekijken. Om het te bevragen, om nieuwe dingen te zien, elkaars politieke structuren en situaties te vergelijken. Hoe minder grensoverstekers, hoe minder diepgang, zei hij.

Wouter: Dat is precies het gevoel waarmee ik altijd het station van Amsterdam uitstap: met een raar gevoel van vakantie. Vakantie in mijn longen, vakantie in mijn hoofd. Als je er geraakt met de trein, van Brussel in Amsterdam, of van Amsterdam in Brussel, dan worden de zaken op slag veel relatiever. En dan bedoel ik niet alleen evidenties zoals treinen die op tijd vertrekken, maar ook evidenties als subsidiesystemen of hoe het publiek applaudisseert na een voorstelling. Zo is de soep die u straks geserveerd krijgt, voor de Nederlanders vervoerd in een pan, en voor de Vlamingen in een casserolle. Wij begrijpen dat niet. Hoe kan je nu soep vervoeren in een pan, zonder al die soep te verspillen? Awel, het kan! U zal het straks smaken. Elke samenwerking voorbij de grens is het begin van een wonder.

Anoek: Ons kleine wonder werd het zwart-wit-boek. We zijn er een paar maanden geleden aan begonnen vanuit de intentie om de banden tussen Nederland en België weer aan te trekken. Maar die intentie lieten we eigenlijk al snel los. Want ja: er zijn culture verschillen tussen ons. En ja: soms duurden de vergaderingen langer omdat we elkaar niet begrepen. Belgen houden er bijvoorbeeld van af en toe een stilte te laten vallen. In Belgische context betekent een stilte iets goeds. In de Nederlandse context betekent het meestal: er is iets mis. Er hangt iets in de lucht wat uitgesproken moet worden en de stilte kondigt dat aan. Om die verschillen kan je je verwonderen, je kan erom lachen, je kan er een vergrootglas op leggen en ze analyseren, maar om er een hele Rekto:Verso mee te vullen voelde een beetje uitgekauwd. En bovendien was er iets anders, iets wat ons allebei veel urgenter leek. In plaats van de grens te bestuderen, besloten we samen naar de horizon te turen. Naar dat wat er nog niet is, maar wel kan komen. Naar de andere kant van het bekende. Door te denken en te discussiëren over nieuwe ideeën en voorstellen die onze sector in een bepaalde richting kunnen duwen.

Wouter: Dat gaan we vandaag dan ook doen, hier in Kasteel Ravenhof. Fantasieën delen, de evidenties anders denken, grens-ervaringen opdoen. Het gaat ons niet om Vlaanderen en Nederland, maar om de grenzen van ons systeem. Om onze gedeelde wil om vooruit te denken, om ideeën bij te schrijven bij het witboek voor een cultuursector op de grens. Misschien komt er iets uit, misschien ook niet. In elk geval verhopen we van dit Cultuurparlement van de Lage Landen – vergeef ons onze pompeuze titel – dat iedereen met minstens één nieuw inzicht straks de bus weer opstapt. Dat u zich opgeladen voelt. Dat u weer gelooft dat het mogelijk is. Daar is nood aan.

Wij vonden het alvast best wonderlijk, dat de stand van de inschrijvingen vannacht om middernacht werd afgesloten met precies 30 namen uit België en 30 namen uit Nederland. Als jullie met zovelen uw zevende vrije weekdag willen opofferen voor een grens-ervaring, dan kan die eigenlijk niet mislopen.

Anoek: Maar eerst gaan we eten. Daarvoor hebben we vlagjes geplant. Belgen gaan bij een Belgisch vlagje zitten, Nederlanders bij een Nederlands vlagje. Zo begrensd denken we wel. De rest is aan jullie. Na de lunch zal Willem de Wolf het parlement openen met een speech, lichten alle voorstellen zichzelf kort toe en zullen Lara en Anne het parlement voorzitten en uitleggen hoe we het verder gaan doen. Verleg vandaag uw grenzen!

Er gaat het gerucht dat van hier naar het kasteel een geheime tunnel zou lopen, maar hij is nog altijd niet gevonden. Vandaag geen tunnelvisie, maar grenzeloos naar de horizon.

Eet smakelijk!