Wanneer trekt de cultuursector de rode kaart voor toxisch leiderschap?

De cultuursector toont meer empathie voor Anne Teresa De Keersmaeker en Philippe Van Cauteren dan voor de slachtoffers van hun toxisch leiderschap, schrijft kunstenaarsorganisatie Engagement Arts. Voor echt herstel is een time-out nodig.

Read the English version of this article here.

We zijn ontgoocheld over de povere reactie van de cultuursector op de onthullingen over toxisch leiderschap van choreografe Anne Teresa De Keersmaeker in De Standaard (22 juni). Net zoals we verbouwereerd zijn over het schimmenspel van de politieke verantwoordelijken rond de onveilige werkvloer binnen het SMAK in Gent.

De sector herhaalt keer op keer dat ze ‘niet verrast’ is. Natuurlijk is ze dat niet: al decennialang zwijgt ze over ‘publieke geheimen’. Wij daarentegen zijn moe en uitgeput van al die geheimen. Ze betekenen maanden, soms jaren werk voor Engagement Arts om een omgeving van veiligheid en vertrouwen te creëren, opdat slachtoffers en melders de moed zouden vinden om klacht in te dienen en misbruik aan te klagen. De weg van publieke geheimen naar publieke verantwoording is lang.

De sector herhaalt keer op keer dat ze ‘niet verrast’ is. Natuurlijk is ze dat niet: al decennialang zwijgt ze over ‘publieke geheimen’.

De reactie vanuit de sector is dat misbruik onacceptabel is en dat het veld moet veranderen, maar bij de poortwachters blijven de daden uit. In uitspraken als ‘we willen een voorstelling niet afzeggen’ of ‘we behouden vertrouwen in onze directeur’ horen wij morele luiheid, damage control en struisvogelpolitiek. Het is, zoals de Brits-Australische schrijfster Sara Ahmed ons leert, een strategie van afleiding en uitstel. Liever dan actie te ondernemen gaat men over tot de orde van de dag en zal men nog wel eens ‘een gesprek’ of ‘een training’ organiseren. We hebben genoeg van die eindeloze gesprekken en trainingen.

De programmatie van De Keersmaeker wordt niet stopgezet. De sector verdedigt zich door te zeggen dat ze alleen werk toont waarvan men kan garanderen dat ‘het in veilige omstandigheden is gemaakt’. Natuurlijk zal er werk van Rosas/De Keersmaeker zijn waarin niemand is geschaad. En uiteraard zijn er goede samenwerkingen met de directeur van het SMAK. We hebben het hier niet over monsters die altijd en overal iedereen misbruiken. Waar het om gaat is dat De Keersmaeker en Philippe Van Cauteren al tientallen jaren bekend staan om problematische werkrelaties, genoeg om samenwerken potentieel schadelijk en niet duurzaam te maken. We horen dat ‘cancelen niet de oplossing’ is. Maar de vraag zou moeten zijn: zijn dit de mensen die we meer kansen willen geven door hen te blijven toejuichen? Bénédicte Linard, minister van Cultuur en Vrouwenrechten van de Federatie Wallonië-Brussel, heeft gelijk als ze over Ars Musica-directeur Bruno Letort zegt: ‘In onze sector is geen plaats voor dit gedrag’.

In een sector die voornamelijk wordt gefinancierd met publieke middelen delegitimeer je het veld alleen nog meer door zaken binnenskamers te houden.

De sector zegt dat we voorzichtiger en genuanceerder moeten zijn. Dat dit publiekelijk aanklagen schadelijk is voor ons veld; het zijn politiek gevaarlijke tijden. Maar het is niet door ons dat de sector in een slecht daglicht komt te staan. Daarvoor is ze zelf verantwoordelijk, door problemen decennialang te negeren en te minimaliseren. Wanneer de problemen dan veel later explosief naar buiten komen, kun je niet discreet en achter gesloten deuren verantwoording afleggen. In een sector die voornamelijk wordt gefinancierd met publieke middelen, delegitimeer je het veld alleen nog meer door zaken binnenskamers te houden.

Het is schandalig hoe de sector op eieren loopt. Er is empathie met De Keersmaeker, Van Cauteren en consorten, maar veel minder met de mensen die in de loop der jaren zijn benadeeld en geschaad, en wier professionele traject en kunstpraktijk onmogelijk is gemaakt. Wanneer laat de sector de eeuwige mantel der liefde vallen waarmee ze haar grote helden beschermt? En wanneer steekt ze de handen uit de mouwen van diezelfde mantel en toont ze écht engagement?

We horen dat er 'echt inzicht en bereidheid tot verandering' is, omdat Rosas excuusbrieven vol goede intenties heeft gestuurd naar de huizen die het werk van De Keersmaeker programmeren. Of omdat er bij SMAK een actieplan op tafel ligt. We zijn altijd blij met de bereidheid om te veranderen. In het verleden hebben we dat bij veel gelegenheden gesteund; wij zijn ook voor herstel. Maar alleen als er echte verantwoording wordt afgelegd. Dat zien we niet in de excuusbrieven die Rosas uitstuurt naar de hand die haar voedt of de actieplannen die het SMAK opdringt. Deze instellingen doen geen enkele poging om de schade te herstellen bij de mensen die nog steeds de gevolgen van de misstappen ondervinden.

Zolang die echte verantwoording er niet is, verdienen toxische leiders een tijdelijke schorsing. Echte verantwoording is een stap terugzetten, de rode kaart accepteren en werken aan herstel met de mensen die je schade berokkend hebt.