Van zelfportret tot selfie: een beeldverhaal

1. Door zichzelf een 'tulband' en een hermelijn te geven, verdiept Jan Van Ecyk hier in Portrait of a Man (Self-portrait?) (1433) het geijkte kunstenaarsportret.

2. The Desperate Man (Self-portrait), Gustave Courbet, 1843. Courbet ging in The Painter's Studio (1855)  behoorlijk ver door zichzelf al schilderend niet enkel te portretteren met andere personages, maar ook dieren en stillevens.

3. In Las Meninas (1656), waarvan hier een detail, neemt schilder Diego Velázquez je mee achter de schermen. Niet enkel staat hij zelf op het schilderij met de koningskinderen, het onderwerp van het schilderij is in de spiegel op de achterwand te zien: de koning en koningin.

HET WARE ZELF

4. Albrecht Dürer speelt vaak met het persona van de kunstenaar, bijvoorbeeld wanneer hij zich in Self-portrait at 28 (1500) neerzet als Christus, of zich 'vermomt' als chique jonge man in Portrait of the Artist Holding a Thistle (1493).

5. Portrait of a man in red chalk (Leonardo), (1512). In dit vermoedelijke zelfportret van Da Vinci op 60-jarige leeftijd gaat de kunstenaar verder dan zijn verschijning opsmukken, hij toont ons zijn echte – lelijke, oude – zelf.

6. Rembrandt, de 'meester van het zelfportret', is een kei in het tonen van zijn ware ik. Of hij zich nu als jonge virtuoos in beeld zet in dit Self-portrait, Wide Eyed (1630) of als een versleten man in Self-portrait at the age of 63 (1669), het is steeds pijnlijk oprecht. Rembrandt maakte bijna honderd zelfportretten in zijn carrière.

ZELFOPVOERING

7. Portrait of Rose Sélavy, Man Ray (1921). De representatie van het zelf kan ook in beeld gebracht worden door een derde: Marcel Duchamp in de gedaante van zijn alter ego Rose Sélavy, geportretteerd door Man Ray.

8. Lucy Schwob gaat zich dan weer verkleden als man – Claude Cahun – hier gefotografeerd door Marcel Moore, Untitled (1921-22).

9. Salvador Dalí gaat de zelfopvoering en het 'typetje' van de kunstenaar verder uitbouwen door een – bohemien – karikatuur van zichzelf te maken.

10. Ook Andy Warhol maakte van de kunstenaar een merk, en hield zich voor de pers vast aan een bewust gekozen imago. Andy Warhol (1981), foto Robin Platzer.

11. Self-portrait with Scorpion (Open Eyes), Marina Abramovic (2005). Bij Abramovic en andere performancekunstenaars van de jaren zestig wordt de zelfopvoering het thema van hun kunst, en resulteert het niet noodzakelijk meer in beelden.

12. Untitled #359, Cindy Sherman (2000). Sherman kruipt al sinds het begin van haar loopbaan in de huid van personages uit de film- en kunstgeschiedenis, figuren uit de marginaliteit, of gewoon in clownspak. Zo zet ze een vraagteken bij het begrip 'zelfportret'.

13. Met onder andere zijn Self-portrait (1978) verlegt Robert Mappelthorpe de grenzen van de presentatie van het zelf. Hij gaat (seksuele) maskerades opvoeren en toont ons niet meer een stukje van zijn ziel, maar geeft zich over aan de blik van de kijker.

SELFIE

14. Naast de zelfopvoering blijft er het klassieke zelfportret, dat de kunde van de kunstenaar combineert met oprechte zelfonthulling. Een canoniek voorbeeld is Van Goghs Self-portrait with Bandaged Ear (1889).

15. Ook Egon Schiele geeft ons inkijk in zijn psyche met zijn Selbstbefriedigung (Zelfbevrediging) (1911).

16. Bathroom, Robert Piccart (2013). Opmerkelijk genoeg zien we net in de fotografie een zelfportret dat echt het diepste van de ziel toont, zoals walging, angst, een vertrokken gelaat.

17. In de hedendaagse selfie is er vaak de ontkenning van het portret als presentatie: door de grimassen van de poseur – zoals hier bij de selfie van Ai Wei Wei– en de ironische houding is er duidelijk de angst om als beeld niet aan de verwachtingen te voldoen.

18. Een voorbeeld van een bekende selfie: Benny Winfield Jr. heeft zichzelf als Mrpimpgoodgame uitgeroepen tot 'King of the Instagram Selfie'.

19. Een selfie van de auteur, gebruikt als profielfoto van oktober 2013 tot januari 2014.