Terug naar het wildebeest in ons

We denken te veel, en voelen te weinig, besluit de Britse filosoof John Thackara in How to Thrive in the Next Economy, een boek vol sterke analyses en alternatieven. Opvoeding en beschaving hebben ons afgescheiden van vitale kennis. Te veel focus op taal, cijfers en kunst zet de wereld op een veilige afstand. Vooruitgang volgens Thackara? We moeten opnieuw aansluiting zoeken met de ander en met de aarde zelf. Terug naar het wildebeest in ons.

John Thackara omschrijft zichzelf als ‘storyteller’, maar zijn opleiding als filosoof doet hem de diepere oorzaken analyseren voor de ecologische en economische catastrofe waar we voor staan. Waarom zien we de nakende wereldcrisis met lede ogen aan, en doen we niks? Vier redenen geeft de auteur: omdat het probleem onzichtbaar is, omdat het ver weg is, omdat we onze zintuiglijke ervaringen afgestompt hebben, en omdat we ‘opgeleid’ zijn.

Daar stoppen de meeste boeken, maar Thackara gaat verder. Jaren terug stapte hij moedwillig uit zijn verdomde doemdenken, en ruilde hij zijn theoretische reflectie in voor een pragmatische attitude. Nu focust hij op alternatieve economie en concrete oplossingen: van pitstops voor bijen in de stad tot internettoepassingen voor het delen van een boerenkaas of bestelwagen, en dat van Albanië tot Zimbabwe. Op Doors of Perception, zijn blog en conferentieplatform, laat hij de creatieve projectleiders aan het woord die hij op al zijn omzwervingen ontmoet heeft. In_How to Thrive in the Next Economy_brengt hij nu hun belangrijkste ideeën samen. Alle cruciale domeinen komen aan bod: energie, grond, water, kleding, voedsel, woning, vervoer, zorg, inkomen. Met de meest zotte voorstellen of gewoon vanuit gezond verstand.

Verbouw de stad

In één maand tijd verteert de westerling meer energie en grondstoffen dan zijn overgrootouders in hun hele leven. Eeuwenlang stelden we ons de aarde voor als een depot van middelen voor de eindeloze groei. Maar de fossiele groei-economie, moeder van onze vooruitgang, eet steeds meer van haar kinderen op, terwijl ze zelf de depressie nabij is. ‘Er is geen alternatief’, zucht de politiek. John Thackara toont van wel. Volgens de Britse filosoof is de economie van de toekomst gebaseerd op sociale energie en op maar 5% van de grondstoffen. Maar hoe doorstarten?

De natuur teruggeven aan de stad is beslist het meest inspirerende voorstel uit het boek. Thackara heeft het over ‘rewilding the city’.De stad maakt deel uit van de natuur, ze staat er niet naast, stelt hij. Barsten, spleten in de bestrating, verlaten gebouwen en parkeerterreinen zijn dé uitgelezen plekken voor rondvliegende zaden, bijen en vogels. Ook gebouwen ademen en fermenteren, en zelfs de stevigste muur herbergt microben. Hoe dichter je kijkt, hoe waziger de grens tussen organisch en niet-organisch leven.Door in de stad opnieuw de wildgroei toe te laten en een patchwork van open ruimtes vrij te maken, kunnen we een nieuw sociaal-ecologisch netwerk aanleggen voor urbane en sub-urbane landbouw. Thackara ziet daarvan niet alleen het ecologische, maar vooral het sociale potentieel. Want dat de toekomst socialer moet, is duidelijk. Gewoon al voor het gevoel van niet meer zo alleen te zijn in de grote stad.

Thackara is geen naïeve utopist

How to Thrive in the Next Economy biedt een waaier aan creatieve voorstellen. De activisten van Urban Cannibalism breken opzettelijk het beton open, zodat de aarde vrijkomt voor opschietend groen. Anderen (ook erkende architecten) ijveren voor hergebruik van bestaande constructies in plaats van nieuwbouw. Weer anderen leren hoe we de bodem eenvoudig en relatief snel terug zijn oorspronkelijke rijkdom kunnen geven (één eetlepel grond telt algauw vijftig miljard microben), of hoe de waterstroming terug in haar vroegere bedding kan en moet. Thackara zelf berekent precies hoe we de elektrische fiets kunnen inzetten als vervoermiddel – ook voor vrachtverkeer. Voor wie de mogelijkheden voor een nieuwe vooruitgang wil zien, zijn er best veel.

Zo berekenden onderzoekers dat de vervallen industriestad Cleveland in Ohio met driekwart van de beschikbare open ruimte (parken, pleinen, bermen, parkeerruimtes, plantsoenen in scholen, ziekenhuizen …) én de daken van industriële en winkelruimtes, kan voorzien in zowat alle behoeften aan groente, fruit en honing, en in meer dan 90% van de vraag naar pluimvee en eieren (ook kippen kan je houden in een binnenstad). Meteen wordt het vrachtverkeer gehalveerd. En nog een verrassend detail: honing van bijen uit de stad smaakt lekkerder, omdat er in een urbane omgeving minder monocultuur is. Als je weet dat 80% van de boerderijen in de wereld – 455 miljoen zijn dat er – slechts maximaal twee hectare beslaat, waarom zouden we de stad dan enkel gebruiken om te werken en te leven, en voedselproductie verbannen naar het platteland? Noodzaak, veel meer dan esthetische verlangens, ligt aan de basis van urbane voedselproductie.

Zorg is de toekomst

Nee, Thackara is geen naïeve utopist.Hij bouwt zijn inzichten op rijk feitenmateriaal en harde cijfers, die hij telkens weet te vertalen naar verhoudingen die je snapt. Zijn denken verglijdt ook niet van revolutionaire verlangens naar ideeën die in hun concrete realisatie al hun betovering kwijtraken. Vaak genoeg leidde dat tot desillusies. Sommige oplossingen in het boek zijn juist doodsimpel: het komt er vooral op neer ons leven opnieuw af te stemmen op een lokaal, ecologisch bestaan en – fundamenteler nog – op elkaar. Allemaal haalbaar, volgens Thackara. Meer nog: het leven op aarde kan er een tweede adem door vinden.

Voor Thackara ligt de oplossing duidelijk niet langer bij politieke leiders, maar komt ze van onderuit

Wel is daar volgens Thackara een sociale en culturele paradigmashift voor nodig. Hij noemt die switch ergens in het boek ‘Utopia of sufficiency’: ‘genoeg’ is al goed genoeg. Want nu al leven miljoenen eenmanszaakjes in de wereld op nulgroei, ook in het ‘rijke’ Noorden, zonder dat ze daarom in armoe verkeren. Waar komt dan het idee vandaan dat alleen groei ons gelukkig kan maken? Thackara bouwt onze toekomst liever op de gedachte dat de mens diep verbonden is met de planten en dieren, én met de lucht, het water en de grond waarvan hij leeft. Hij is een grote verdediger van de bio-regio’s: een nieuw politiek en geografisch concept dat verschillende groepen verbindt in een verantwoord beheren van hun leef-wereld. ‘Stewardship’, zo noemt de Brit dat. Niet om terug te keren naar een onbezoedelde tijd en een ongerepte natuur – die newage-idee is passé – wel om onze betrokkenheid bij de lokale omgeving aan te moedigen.

Voor Thackara ligt de oplossing duidelijk niet langer bij politieke leiders, maar komt ze van onderuit, via de grassroots politics van vele kleine organisaties die steeds talrijker en machtiger worden. Wat ze voorhebben op grote structuren, is hun elementaire zorg. Zo kunnen we ook voor onze volksgezondheid beter een menslievend zorgplan bedenken dan te rekenen op pillen en dure scanners, stelt Thackara. Een focus op zorg in plaats van genezing zou neerkomen op 95% (!) minder uitgaven. In China werd al zo’n zorg-spaarplan ingevoerd: elk uur dat iemand voor een zieke ander zorgt, krijgt hij later ‘geretourneerd’ door de volgende generatie zorgspaarders.

En de kunstenaars? Ook die moeten volgens Thackara terug uit hun (veilige) tent gehaald worden, voor ‘feral encounters’: meer interactieve en minder gechoreografeerde, meer ‘wilde’ ontmoetingen. Terug naar het wildebeest in ons: dat is Thackara’s machtige medicijn.

Mia Vaerman vertaalt Franse filosofische teksten, geeft les aan het RITCS in Brussel en schrijft over podiumkunsten.