Lieve Kunstliefhebbertjes

Lieve kunstliefhebbertjes,

Het was de voorbije weken weer eens hommeles in het Grote Kunstenbos. Ditmaal was de boeman van dienst het kopstuk van Vlaams Belang Filip Dewinter, die vond dat 'zijn' Antwerpen ten onder ging aan cultureel elitarisme en obsceniteit, en die daarom de subsidiekraan van de stadspodiums wilde dichtdraaien. Het gevolg vanuit de kunstensector was een - volkomen begrijpelijk - potje paniekvoetbal, aangezwengeld door een petitie van podiumwetenschapper Luk Van den Dries, die volmondig ondertekend werd door een hele trits Vlaamse instellingen.

Volkomen begrijpelijk, omdat de kunstwereld zich terecht — eventjes maar — in zijn bestaansrecht aangetast voelde, en daar natuurlijk op moest reageren. Een kunstwereld zou immers zichzelf niet zijn als ze de discussiecultuur niet hoog in het vaandel zou dragen. Meer nog, discussie is de enige manier voor de hedendaagse kunstensector om zichzelf te reguleren, en uit de opgedane inzichten zichzelf verder uit te bouwen.
Minder begrijpelijk was de paniekerige krampachtigheid waarmee diezelfde kunstwereld zich — geheel conform haar inherente discussiekarakter — stortte op het vakkundig opgegooide extreemrechtse visje. Meteen werden de artistieke mitrailleurs van stal gehaald en begon men aan de organisatie van publieke debatten en lezingen (waar enkel kunstliefhebbers op af kwamen) en het schrijven van opiniestukken (die enkel gelezen werden door culturo's), waarin men met 'artistieke' argumenten schermde om het bestaansrecht van de kunst …
En misschien is deze eenduidigheid van argumenteren wel net het probleem. In een breed gevoerd maatschappelijk debat over kunst halen louter artistieke argumenten — de enige die de kunstwereld zelf tot haar beschikking heeft — het helaas zelden of nooit. In artistieke ogen volkomen terechte statements als 'kunst verandert ons denken' en 'kunst werpt stekelige vragen op' blijven hol, ja zelfs autistisch krampachtig, in de ogen van gemiddeld Vlaanderen.
Nee, de enige voor mij relevante, want ook serene reactie op dit publieke spelletje paniekvoetbal kwam ditmaal van het lelijke, autistische, 'minst geëngageerde' en ondervoede eendje uit het Grote Kunstenbos: de beeldende kunst. Op 19 maart jongstleden openden er in Dewinter 'zijn' Antwerpen immers tegelijkertijd — en in nauwe onderlinge samenwerking! — twee tentoonstellingen van ronduit _top_kwaliteit: Emotion Pictures in het MuHKA en Are we changing the world? in Extra City. Het was niet eens zozeer het artistiek perfect verantwoorde concept van deze twee expo's, maar vooral de mentaliteit waarmee ze waren opgezet, die te midden van heel die maatschappelijke debatkramp werkte als je reinste Reflex-spray. Met een meesterlijk gevoel voor timing en een snuif voorzienigheid werken deze instellingen immers gestaag, op artistiek verantwoorde manier, maar vooral in alle sereniteit, verder aan de uitbouw van een tentoonstellingsprogramma dat wel degelijk iets te vertellen heeft over 'de maatschappij'. Tijdens het rondstruinen op Emotion Pictures bijvoorbeeld, kan je gewoon niet anders dan je bij je strot laten grijpen door het immense amalgaam aan emoties dat een ijskoud, intellectualistisch en dus waarschijnlijk 'artistiek' medium als videokunst kan genereren. En emoties, daar heeft volgens mij niet enkel een elitair kunstenaar, maar ook de gemiddelde Vlaming wel eens last van, toch?
Het grappige is eigenlijk dat waarschijnlijk de maatschappelijke relevantie van deze tentoonstellingen voor de Vlaamse (politieke) open debatcultuur pas duidelijk zal worden door het side-effect dat ze nu al genereren. Want door hun intelligente vinkenslaghouding in deze geforceerde kunst-versus-maatschappijdiscussie zijn het MuHKA en Extra City er toch maar fijntjes in geslaagd Dewinter 'zijn' Antwerpen een stapje verder op de internationale kunstkaart te krijgen. En laat dát nu net het argument zijn waar het establishment binnenkort mee zal staan zwaaien als het weer eens nodig is om 'de Kunst' uit kast te halen om Vlaanderen in het algemeen — en 't Stad in het bijzonder — internationaal te promoten.
Nee, ze hebben het goed begrepen, De Baere en Peeters, door hun artistieke argumentatie op maatschappelijke kwesties naadloos te koppelen aan een zelfverzekerde sereniteit.

En zulke houding valt door de redactie van een kunstkritisch blad vanzelfsprekend enkel en alleen maar toe te juichen, beste lezer. We hebben zelfs een aantal artistiekelingen en opiniemakers gevonden die achteraan deze rekto:verso volkomen conform deze mentaliteit hun maatschappelijke ei even in de groep gooien.
In de metarubriek trekken zowel kunstenaars als Pieter De Buysser, Luk Perceval, Jan Lauwers, Jan Van Imschoot en Benjamin Verdonck als Thomas Crombez, Dominique Willaert en Karl van den Broeck, elk vanuit hun artistieke, academische, sociale of journalistieke praktijk, immers sterk van leer tegen de VB-malaise met argumenten die de kramp in een klap weg masseren. Niet omdat ze 'onbegrijpelijk' zouden zijn, maar omdat ze juist aanvoelen, omdat ze kalm maar geëngageerd zijn, omdat ze — elk op hun manier — een artistiek én maatschappelijk antwoord proberen te formuleren op een complex vraagstuk. En vooral; omdat ze als kunstenaars en opiniemakers godverdomme goe weten hoe kunst zich ten opzichte van een maatschappelijk debat zou kunnen verhouden, of beter: dient te verhouden.