Kunst zoekt crowd

Grote aantallen donateurs die met kleine bedragen in artistieke projecten investeren: ‘crowdfunding’ is de naam. Zal deze nieuwe financieringsbron invloed hebben op de kunst die we maken?

Crowdfunding zit in de lift, ook in de Lage Landen. In het Vlaams Parlement zijn in juni zowel vanuit de meerderheid als vanuit de oppositie voorstellen ingediend om als overheid meer in te zetten op crowdfunding, specifiek voor kunst en cultuur. Diezelfde maand berichtte voordekunst, de Nederlandse crowdfundingswebsite voor kunst en cultuur, dat het de kaap van 1 miljoen euro aan investeringen had overschreden. Met dit bedrag, opgehaald via 7600 investeerders, zijn 120 kunst- en cultuurprojecten mogelijk gemaakt. Dat betekent een gemiddeld bedrag van ongeveer 130 euro per investeerder.

Vele handen maken het werk licht, op dat principe is crowdfunding gebaseerd. Investeerders kunnen met relatief lage bedragen, soms al vanaf tien euro, kunstenaars of instellingen helpen bij het mogelijk maken van tentoonstellingen, kunstwerken of andere projecten. In ruil krijgen ze een soort (im)materieel rendement ‘uitbetaald’. Voor twintig euro wordt bijvoorbeeld de naam van de investeerder vermeld, voor vijftig euro krijgt men een deel van het product en wat extra’s.

KLIK HIER OM TE DONEREN

In zijn pure vorm bestaat crowdfunding al vele honderden jaren. Reeds in de achttiende eeuw zorgden lezers binnen uitgeverskringen met kleine donaties voor de publicatie van boeken. Ook de sokkel van het Vrijheidsbeeld in New York is met kleine donaties gefinancierd. Het begrip heeft echter een vlucht genomen met de opkomst van het Web 2.0 (Twitter, Facebook, …), dat de interactie tussen individuen en groepen sterk vergemakkelijkt heeft. De afgelopen jaren zijn verschillende websites ontwikkeld om investeerders en ondernemers bij elkaar te brengen. Internationale voorbeelden zijn Kickstarter, Kiva en Indiegogo. In Nederland heb je CineCrowd (film), voordekunst (kunstprojecten) en TenPages (boeken).

Ook los van zulke onlineplatforms is culturele crowdfunding in opmars. Zo wist het Amsterdam Museum in eigen beheer 50 000 euro op te halen voor de renovatie van het schilderij De intocht van Napoleon te Amsterdam van Matthieu van Bree uit 1813, en kon het Rijksmuseum Twenthe met een totale bijdrage van 60 000 euro de aankoop van een schilderij van Thomas Gainsborough uit 1746 financieren.

Alle websites werken op dezelfde manier. Kunstenaars of organisaties plaatsen hun project op de site met een doelbedrag en een tijdslimiet, en gaan dan actief op zoek naar mensen die in hun project geloven. Wie binnen de vastgestelde periode genoeg investeerders kan binden, mag zijn werk realiseren. Zo niet krijgen de investeerders hun geld terug. Dat klinkt misschien als een gemakkelijke manier om je project te financieren, maar crowdfunding betekent hard werken en garandeert geen succes. Kickstarter, een van de grootste crowdfundingssites, heeft een succesrating van ‘maar’ 44%.

PERSOONLIJK PUBLIEK

Al gebeurt crowdfunding vooral online, toch blijft persoonlijk contact een cruciale factor in de beslissing van investeerders. Eerste investeringen komen vaak van familie en kennissen, terwijl de invloed van onbekenden nog vrij klein blijft. ‘Gevraagd worden’ blijkt een van de belangrijkste argumenten om te doneren. Projecten die zich zowel online als offline presenteren, blijken daarom vaker succesvol. Het is immers van wezenlijk belang om met investeerders in dialoog te gaan.

Voor kunstenaars of instellingen kan crowdfunding dus enkel een succes worden als ze hun publiek willen betrekken. En dat kan soms nog wel beter, zo stelt social media expert Erwin Blom. ‘Er is afstand tussen schepper en publiek. Als kunstenaars willen profiteren van crowdfunding, moeten ze een andere rol aannemen. Dan dienen ze die afstand te verkleinen.’ De kunsten moeten dus meer gaan nadenken over de rol die het publiek bij hen inneemt. Crowdfunding is dan ook niet voor iedereen geschikt. Het vergt een vrij nieuwe en marketingtechnische manier van werken.

WIE BEPAALT WAT KUNST IS?

Een belangrijke discussie die daarbij gevoerd moet worden, is wie bepaalt wat kunst is. Kort door de bocht bepaalt de kunstensector dat momenteel zelf. De raden en fondsen die over kunstsubsidies beslissen, worden bevolkt door professionals. Zij vergaderen achter gesloten deuren, het publiek heeft daar geen stem in. Misschien is dat ook logisch. Iemand moet verstand van iets hebben om te bepalen wat kwaliteit is. Beoordelingscriteria als ‘artistieke kwaliteit’, ‘autonomie’ en ‘oorspronkelijkheid’ vereisen een expertise die de leek niet heeft.

Niet de professional, maar de investeerder beslist wat kwaliteit is

Het grootste nadeel daarvan is dat de verhouding tussen publiek en kunst al jaren aan het veranderen is. Subsidie is steeds meer een kwaliteitskeurmerk geworden, in plaats van louter een hoeveelheid geld – wie geen subsidie ontvangt, is niet goed genoeg. Zo verschoof de aandacht van het publiek naar de overheid. Om dat publiek weer onderdeel van de kunst te laten worden, zijn er dus andere beoordelingsprocedures nodig. ‘Vasthouden aan het primaat van de kwaliteit is makkelijk’, zo stelt oud-cultuurambtenaar Thije Adams. ‘Maar de vraag is waar de overlap is tussen onze kwaliteit en die van het publiek. Burgers moeten zich de cultuur weer gaan toe-eigenen. Wat dat betekent voor de instellingen, zal moeten blijken.’

Wat gebeurt er nu bij crowdfunding? Niet de professional, maar de investeerder beslist wat kwaliteit is. ‘Artistieke kwaliteit’ of ‘de autonomie van het werk’ lijken daarbij geen prioritaire overweging. Naast de ‘gunfactor’ speelt vooral de betrokkenheid die de investeerder bij het project / onderwerp voelt. Het moet gewoon ‘leuk’ zijn. Het moet bij hem of haar ‘passen’. Hij of zij moet ‘erin geloven’. Een van de investeerders bij TenPages zegt het zo: ‘Volgens mij is er maar één fout die je kunt maken, en dat is investeren in een boek dat je zelf nooit zou lezen of cadeau zou willen geven.’

ANDERE KUNST OF ANDERE RELATIE?

Bij crowdfunding is het belangrijk om de afstand tussen kunst en investeerder zo klein mogelijk te maken, en de betrokkenheid zo groot mogelijk. Instellingen en kunstenaars die zeggen dat hun aanbod niet zal veranderen door crowdfunding, hebben nog niets geleerd. Het publiek heeft een stem gekregen en juist dat maakt crowdfunding interessant.

In theorie is alle kunst geschikt voor crowdfunding, als men er maar een geschikt aantal investeerders voor kan vinden. En, zo valt vaak te horen, als men er maar genoeg energie en tijd in stopt. De praktijk levert toch andere informatie op. Kijkend naar voordekunst, valt op dat projecten in de categorieën cultuureducatie, talentontwikkeling en ook theater minder vaak succesvol gefinancierd worden dan muziek, beeldende kunst en film / video. Ook de meer experimentele en onderzoekende kunst blijft op deze site ondervertegenwoordigd. Het lijkt erop dat vooral concrete en meer toegankelijke kunst baat heeft bij crowdfunding. Dit type financiering staat of valt immers met de interactie met je investeerders, en die creëer je het beste als je hen ook daadwerkelijk laat meedenken. Houdt die meer marketingtechnische benadering van kunst en cultuur ook automatisch in dat een kunstenaar water bij de wijn moet doen, ten koste van zijn artistieke authenticiteit? Ja, waarschijnlijk wel.

Het lijkt erop dat vooral concrete en meer toegankelijke kunst baat heeft bij crowdfunding

Dat kan misschien ontluisterend klinken, maar de ‘andere relatie’ die crowdfunding creëert, is een veel grotere winst dan dat een eventuele ‘andere kunst’ een verlies inhoudt. Meer en meer zullen zowel het kunstobject als de kunstenaar zelf een rol gaan spelen in de beslissing of een investeerder meedoet. Het publiek komt dichter bij de kunst te staan. Investeerders geven hun eigen kwaliteitsoordeel aan de kunst en de kunstenaar. Marketing en meer interactie kunnen dit kwaliteitsoordeel beïnvloeden. Resultaat: de kunstenaar kan veel meer eigen baas worden over de artistieke ervaring van het publiek, en zo meer uit de relatie tussen publiek en kunst halen. Voor beide partijen wordt de kans op een betere artistieke ervaring simpelweg groter. Net door investeerders en publiek via crowdfunding aan je te binden, kan je ze als kunstenaar ook in contact laten komen met, voor hen, nieuwe vormen van kunst.

Crowdfunding is niet het antwoord op bezuinigingen, het is een nieuwe optie. Het is een van vele mogelijke financieringsbronnen voor de kunstensector. Willen we een breed kunstenveld behouden, dan moeten de huidige financieringsbronnen natuurlijk blijven bestaan. Wel kunnen we erover nadenken om het publiek ook een stem te geven in de subsidiebeoordeling. Een optie is subsidiegelden matchen: haalt een kunstenaar een bepaald bedrag via crowdfunding op, dan wordt dat beloond met een gelijke subsidie. De bal ligt in het kamp van de kunstensector. Het is tijd om goed na te denken over hoe wij onze kunsten willen financieren.

In Nederland is zopas het eerste handboek 'Crowdfunding voor Kunst, Cultuur en Media' verschenen, meer info.

Koen van Vliet ondersteunt cultureel ondernemers bij het gebruik van crowdfunding en doet onderzoek naar de verschillende facetten van cultureel ondernemerschap.