Kunst op de VRT 3: de stille dood van Cobra

Toen mediaminister Sven Gatz voor 2015 een besparing van 17,8 miljoen aankondigde voor de openbare omroep, besliste de VRT dat onder meer cultuurwebsite Cobra.be kind van rekening zou worden. De te verwachten vernietigende storm reacties uit culturele hoek bleef echter uit. Waar liep het mis? En hoe wil opvolger Canvas.be vanaf 24 augustus de harten veroveren?

Voor vele VRT-figuren moet het aangevoeld hebben als een rechtstreekse aanval op de centrale positie van de openbare omroep in het medialandschap: niet alleen willen Sven Gatz en de Vlaamse regering tussen 2015 en 2019 in totaal 39 miljoen euro besparen op de VRT, ook moet de openbare omroep zich veel meer gaan toespitsen op cultuur, informatie en duiding. Maar Gatz staat niet alleen. Ook het voorstel tot resolutie van Bart Caron (Groen) en Katia Segers (sp.a) naar aanleiding van de aankomende beheersovereenkomst 2016-2020 pleitte voor een sterker aanbod rond kunst en cultuur. Meerderheid en minderheid bevestigen: cultuur is en blijft een kerntaak van de openbare omroep.

Besparen én tegelijk het aanbod aan entertainment en sport inkrimpen: dat klonk volgens voormalig administrateur-generaal Cas Goossens als een plan dat de openbare omroep zal doen verschralen tot een armtierige nichezender. En hoewel in het besparingsplan dat de VRT bekendmaakte, ook sport fel moest inboeten, deelden ook cultuur- en duidingsprogramma’s als Reyers Laat, Villa Politica of de culturele jongerenzender OP12 mee in de klappen. Helemaal achteraan in de opgesomde lijstjes van het besparingsplan bengelde de cultuurwebsite Cobra.be, die zal verdwijnen en geïntegreerd worden in deredactie.be.

Vandaag is dat plan gewijzigd, en zal het hernieuwde Canvas.be vanaf 24 augustus pogen de taken van Cobra beter te vervullen. Die laatste plaats in de krantenlijstjes was trouwens de enige media-aandacht waarop het opdoeken van de cultuurwebsite mocht rekenen. Terwijl de stopzetting van het cultuurprogramma Joos op Radio 1 het bloed van de culturele sector wekenlang deed koken, werd er over de teloorgang van Cobra met geen woord gerept, vloeide er geen enkele traan. En dat is op zijn zachtst gezegd vreemd, want samen met Klara en Canvas bleek Cobra.be de derde culturele sterkhouder.

De kers op spoor 3

Die status van culturele sterkhouder had de cultuurwebsite nog niet zo lang verworven. Er ging eerst een andere geschiedenis aan vooraf. In 2008 had de openbare omroep Klara.be omgevormd tot cultuurplatform: Klara moest het culturele sluitstuk van de VRT worden. Maar die situatie werd onhoudbaar, legde cultuurcoördinator Walter Couvreur in 2010 uit in een interview met Radio 1. Bij het publiek bleef er een grote verwarring bestaan tussen Klara als radiomerk en Klara.be als cultuurplatform. Bovendien moesten de nieuwe themakanalen – zoals Sporza.be – ‘beantwoorden aan de andere behoeften van de mediagebruiker’, aldus Couvreur. Cultuur is duidelijk zo’n andere behoefte, die Eén en zelfs Canvas niet konden bevredigen. Exit het ietwat verwarrende Klara.be, enter Cobra.be.

Terwijl Canvas en Klara nog vaak het tweede spoor belichaamden, werd Cobra.be hét platform voor de culturele meerwaardezoeker.

De lancering van Cobra.be in 2010 vormde ook een duidelijk statement: de openbare omroep maakte duidelijk dat cultuur wel degelijk één van haar kerntaken bleef, en zelfs een apart online platform verdiende. ‘We hebben als openbare omroep een opdracht om bepaalde domeinen in de verf te zetten, en cultuur hoort daar zeker bij’, vertelde Couvreur in 2010 nog. Tussen de regels door verwees hij ook naar het culturele driesporenbeleid van de VRT. Een eerste spoor gaat over het ‘signaleren van culturele onderwerpen in actualiteits- en amusementsprogramma’s’. Het tweede spoor zet in op het ‘aanbieden van specifieke culturele programma’s voor een gevarieerd en breed publiek op verschillende zenders’. Cobra zelf toont zich als cultuurwebsite de kers op de taart van het derde spoor, dat ‘een diepgaand cultuuraanbod uitwerkt via specifieke kanalen zoals Canvas, Klara en Cobra’. Terwijl Canvas en Klara nog vaak het tweede spoor belichaamden, werd Cobra.be hét platform voor de culturele meerwaardezoeker.

Creatief met archief

Drie A’s – de actualiteit, de agenda en het archief – zwaaiden de scepter. Daarin leek Cobra.be in se weinig te verschillen van andere culturele websites, zoals UiTinVlaanderen.be, Faronet of het toenmalige BAMart. Maar ‘een site met audiovisuele berichtgeving over cultuur bestaat nog niet’, beklemtoonde Couvreur. Cobra.be integreerde namelijk beeldmateriaal dat de culturele huizen zélf produceerden. Zo konden op de website beelden van Z33, NTGent of de BOZAR opduiken. Kristin Verboven, hoofd van de Centrale Cultuurcel op de VRT doet ons uit de doekendat die samenwerking met de culturele sector organisch groeide. Zo verspreidde bijvoorbeeld de Munt systematisch het logo van Cobra, terwijl de cultuursite filmpjes van de schouwburg online plaatste. Voor de tentoonstelling rond 100 jaar Vooruit voorzag Cobra dan weer de nodige ‘QR’-codes, waarmee elke Smartphone toegang had tot het rijke VRT-archief over de Gentse kunstinstelling.

Net die archieffunctie is van Cobra altijd de unieke steunbeur geweest. Wie een boek las van pakweg Tom Lanoye en meer wilde weten over de excentrieke auteur ervan, vond op de website niet alleen een boekbespreking, maar eveneens een performance van de schrijver uit de jaren 1990. Ook de formule ‘Dag op dag X jaar geleden, zond de VRT X uit’ was een handige trigger om meer dagelijkse bezoekers naar de site te krijgen. Cobra-eindredacteur Peter Cockx: ‘De ervaring leert dat mensen graag naar oude archieffilmpjes kijken.’

Tegelijk vormde ook de verdere digitalisering van het audiovisuele archief van de VRT een belangrijke krachtlijn. In het advies voor de aankomende beheersovereenkomst wordt die lijn doorvertaald naar extra samenwerking met VIAA, het Vlaamse Instituut voor de Archivering en ontsluiting van het Audiovisueel Erfgoed. Ten slotte spande Cobra zich met interactieve projecten als ‘Cobra’s Classic Battle’ of ‘Kunst uit de Kast’ tegelijk in om ook het grote publiek warm te maken voor kunst en cultuur. Met andere woorden: Cobra probeerde de open eindjes van de culturele opdracht voor de VRT zo goed als mogelijk aan elkaar te knopen.

In de dooie cijfers

Het mocht niet baten. Het jaarverslag 2014 van de openbare omroep leert dat Cobra.be in dat jaar ‘slechts’ op 8.474 bezoekers per dag kon rekenen: een daling met 4,1% tegenover 2013. Het aantal Twitter- en Facebookfans van Cobra was dan wel gestegen met respectievelijk 23% en 28% tegenover eind 2013, en 8.474 bezoekers was nog altijd een verdubbeling ten opzichte van het startjaar 2010, maar naast grote broer Sporza.be met maar liefst 276.117 dagelijkse bezoekers had Cobra geen verhaal. Op 1 juni 2015 legde cultuurcoördinator Walter Couvreur op de Canvas Cultuuravond met heel wat tabellen en grafiekjes uit dat de lage klikcijfers cultuurwebsite Cobra uiteindelijk de das omdeden.

Je steekt in zo’n reportage toch minstens twee dagen, en dan moet je constateren dat amper 70 mensen dat filmje aanklikken.

Ook bij Cobra zelf leefde een frustratie over de lage klikcijfers. Peter Cockx zucht, wanneer hij vertelt hoe ontnuchterend die cijfers aanvoelden. ‘Je steekt in zo’n reportage toch minstens twee dagen: voorbereiden, gaan draaien, monteren. Onze mensen doen dat ook allemaal zelf. En dan moet je constateren dat uiteindelijk amper 70 mensen dat filmje aanklikken, en maar 30 het uitkijken. Dan denk je: waarom zoveel moeite? Dat is weggegooide energie.’ Televisie bood een uitweg uit die neerwaartse digitale spiraal, en zo zag Hoera, cultuur! het levenslicht. Een steekproef? Op zaterdag 2 mei bekeken 28.000 mensen Hoera, cultuur!, terwijl de gemiddelde klikcijfers van die dag op Cobra.be strandden op 8.346, en De Canvasconnectie een dag later 22.000 kijkers voor de buis haalde.

Het eiland Cobra

Voor ‘Canvas’-netmanager Paul Peyskens kon Hoera Cultuur! echter niet door de beugel. ‘Cobra.be was per definitie het digitale merk, maar tot onze grote verrassing begon een club binnen Cobra ineens tv te maken. Wanneer de netmanager dat resultaat dan ook als een cultuurmagazine op de tv-zender plaatst, raakt natuurlijk elke coherentie zoek.’ Op het nieuwe Canvas is er dan ook geen plaats meer voor Hoera, Cultuur! ‘Dat wil niet zeggen dat er op het nieuwe Canvas geen plaats zal zijn voor een cultuurmagazine, maar het moet wel vertrekken van de normen en de passies die wij delen.’ Klara-netmanager Chantal Pattyn bevestigt: ‘Met cultuur kan je het verschil maken door mensen te passioneren. Dat kan je met Hoera, Cultuur! niet. Die titel is werkelijk de meest denigrerende die te bedenken valt. Hij suggereert een omgeving die zegt: we moeten cultuur brengen, maar niet te veel, hé!’

Wat bedoeld was als intrument om vanuit de VRT-cultuursite meer mensen te bereiken voor de culturele taak van de openbare omroep, werd dus inhoudelijk een blok aan het been. De uitspraken van Peyskens en Walter Couvreur op de Canvas Cultuuravond insinueerden dat Cobra meer en meer was gaan functioneren als een apart eiland binnen de VRT, waar niemand nog echt grip op had. Cockx geeft dat ook toe. ‘Als ik daar eerlijk in ben, waren wij echt wel een eilandje.'

Trots op the dots

Paul Peyskens is een ambitieus man: het hele cultuuraanbod op dezelfde lijn krijgen, over alle netten heen, wil zijn ultieme verwezenlijking worden. Kunst en cultuur mogen niet het privilege worden van één bepaald programma – zoals De Canvasconnectie of het aangekondigde muziekprogramma Off The Record – maar moeten geïntegreerd worden in alle Canvas-programma’s. Als Canvas op dinsdagavond een film van pakweg Michael Haneke uitzendt, kan ook een actuaprogramma als _Terzake _die avond de regisseur vermelden of de problematiek van zijn film verder uitdiepen. En op Canvas.be kan dan een archieffragment van Hanekes Funny Games de revue passeren. ‘Connecting the dots’, noemen Peyskens en Couvreur dat trots op de Canvas Cultuuravond. Dat connecteren geldt meteen ook voor de culturele sector. Canvas wil een heuse co-creator van ‘momenta’ worden. Daarvoor moeten televisie, het digitale aspect, het event en de culturele sector onlosmakelijk in verbinding staan.

Wat betekent dat voor het nieuwe Canvas.be, dat op 24 augustus van start gaat? Hoewel Peyskens altijd heeft beklemtoond dat hij volop wil inzetten op het digitale aspect, gaf hij daarover op voorhand veel minder prijs dan over het vernieuwde televisieverhaal. Wel is het zeker dat Canvas.be naast de netsite ook een exclusief online-aanbod zal ontwikkelen. Een nieuw Cobra.be is echter bij voorbaat uitgesloten. De site zal inzetten op vijf kerndomeinen, waar cultuur – naast wetenschap, sport, economie en politiek – slechts één onderdeel van zal vormen.  Dat doet enkele wenkbrauwen fronsen. Werd Klara.be zeven jaar geleden niet juist opgedoekt omwille van die verwarring tussen netsite en themasite? Ex-Cobra-recensente Eline Van de Voorde durft ieders heimelijke bedenking luidop te formuleren: ‘Canvas.be wordt geen cultuurwebsite. Want Canvas is ook informatie, verdiepend nieuws, historisch perspectief. En dat vind ik jammer, want cultuur zal een kleine poot worden die eraan hangt.’

Zal Canvas.be het derde spoor van het culturele driesporenbeleid – een diepgaand cultuuraanbod via een specifiek kanaal – niet in de vergetelheid duwen? Jean-Pierre Rondas, ex-radiomaker voor Klara, waarschuwde op het 4x4-debat van Campo en rekto:verso rond de VRT en cultuur (op 28 april): ‘Wil je cultuur ten volle uitspelen, dan hoort het af en toe in de niche. Stop ermee te geloven dat je alles in alle programma’s kan stoppen, want dan worden al die programma’s gelijk.’ Naast die bezorgdheid over vervlakking door te verregaande verbreding, blijft het ook afwachten of andere kanalen als Facebook of Twitter – getuige de stijgende cijfers bij Cobra – niet meer in acht genomen moeten worden. De strakke look & feel waar Peyskens duidelijk trots op is, kan nog zo aanlokkelijk zijn, maar volstaat die om de jonkies van hun vaste sociale netwerksites te plukken? Alle bedenkingen ten spijt, heeft Peyskens wel een grote groep mensen achter zich weten scharen. Hij is en blijft immers de bedenker van De Canvasconnectie. Ook Van de Voorde erkent dat: ‘Paul Peyskens is volgens mij dan wel weer iemand die veel cultuur wil bij Canvas.’ Give the man some credit.

Stilte zonder storm

En de pers? De culturele sector? Die stonden erbij en keken ernaar. Na vijf jaar al zet de VRT haar enige volbloed cultuurmerk bij het huisvuil, en geen haan die ernaar kraait. Wat de geschreven pers betreft, hoeft dat niet helemaal te verbazen. Begin 2015 ontstond daar tumult, toen de VRT op deredactie.be ook ‘weekendinterviews’ ging publiceren. Die concurrentie konden onder meer De Standaard en De Morgen missen als kiespijn. In het voorstel van resolutie betreffende de nieuwe beheersovereenkomst, ingediend door de parlementaire meerderheid, zegt punt 23 dan ook: ‘De VRT vervult zijn informatieve opdracht via alle relevante platformen, die te grote concurrentie met de geschreven pers vermijden. De VRT vertrekt hierbij steeds vanuit zijn audiovisuele opdracht en blijft zoveel mogelijk weg van het louter geschrevene.’ Dat deed Cobra allesbehalve: menig cultuurrecensent kon er lustig de pen laten dansen over onder meer theater, literatuur of beeldende kunst. Wie zich bovendien herinnert dat Walter Couvreur in 2010 de verhouding van Cobra tot deredactie.be omschreef als ‘de cultuurbijdrage bij de krant’, vermoedt misschien wel reden tot opluchting bij de geschreven pers over de stille dood van de Cobra.

Oorverdovend stil bleef het echter vooral in culturele hoek. Eline Van de Voorde schreef jaren voor Cobra, maar zag haar vrienden en collega’s uit de sector nooit superenthousiast worden over de recensies op de VRT-site. ‘De redactie kreeg veel vragen van organisaties voor recensies en reportages: als promotiekanaal was Cobra wel populair. Maar heel veel professionele lazen de recensies nooit, merkte ik. Ze hadden niet het gevoel dat die voor hen bedoeld waren. Cobra was ook sowieso gericht op een breder publiek dat wel in cultuur geïnteresseerd is. Maar blijkbaar niet op de sector?’ Cobra zorgde nooit voor een culturele aardverschuiving, en was ook mede daarom een kort leven beschoren.

Culturele waakhond

Het risico dat kunst en cultuur wederom zullen verschralen tot een ‘leuk extraatje’ is niet gering.

Peyskens’ plan moet heil brengen. De frisse nieuwe look is er, plus een schijnbaar niet te stillen honger om cultuur terug prominent naar voren te schuiven. Eindeloze toekomstige connecties tussen de openbare omroep, de culturele sector, de academische wereld of de journalistiek moeten het uitwisselen van logo’s transformeren in het uitwisselen van kennis. Maar onder de noemer van de culturele opdracht vallen ook heel wat elementen waarover het nieuwe Canvas nog geen verhaal naar buiten bracht. Wat met de archieffunctie van de VRT of de cultuurparticipatie van de ‘gewone’ Vlaming? Voor een stuk nam Cobra die opdrachten uit de beheersovereenkomst op zich. Wat neemt het nieuwe Canvas daarvan over?

Het is aan de vernieuwde zender om in het connecteren van ‘the dots’ ook de open eindjes van de culturele opdracht te verbinden. Kan dat, wanneer het domein cultuur opgaat in de bredere netsite van Canvas? Natuurlijk is cultuur onderdeel van verschillende domeinen van het leven en hoeft het zich zeker niet in een hoekje af te zonderen. Maar het risico dat kunst en cultuur wederom zullen verschralen tot een ‘leuk extraatje’ is niet gering. Peyskens zal daarom de rol van culturele waakhond op zich moeten nemen. ‘The proof of the pudding is in the eating’, verzekert de nieuwe netmanager ons. ‘Onze programma’s en ons aanbod moeten voor zichzelf spreken.’ Wij hebben onze lepel alvast vol verwachting klaargelegd. Vandaag is de dag!

Dit artikel is het derde en laatste in een reeks over ‘kunst op de VRT’. Lees hier deel 1: was het vroeger beter? en deel 2: de Passie van de Meester.

Dagmar Dirkx studeerde af als kunstwetenschapper aan de KU Leuven. Ze schreef deze reeks in het kader van een onderzoeksstage bij rekto:verso.