Hoeveel soul schuilt er in Joss Stone?

"Geen enkele blanke kan de blues zingen." De uitspraak is van de onlangs overleden soulzanger Ray Charles. We moesten terugdenken aan deze provocatie toen de hele heisa rond de piepjonge, blanke èn Britse soulzangeres Joss Stone ontstond. Als je de drie zaken op een rijtje zet, dan lijkt haar verschijning de ultieme heiligschennis voor de liefhebber. Die zogenaamde specialisten en connaisseurs zijn echter op de eerste plaats zelf blank, Europees en heel wat ouder. Ze hebben a priori aangenomen dat de engelachtige verschijning de zoveelste lege doos met een mooie strik is die aan ons gesleten wordt. Soul staat immers niet alleen voor een algemene term waarmee zwarte muziek bedoeld wordt, maar ook voor een specifiek genre dat zich in de jaren vijftig in Amerika ontwikkelde en op een combinatie van blues en gospel gebaseerd is. Vooral een feilloze timing, een grote techniek en een stem vol emotie zijn de maatstaven om de ware soulgroten te herkennen. Op de eerste twee scoort het wicht zeer hoog, maar over het derde element lopen de meningen - op zijn zachtst gezegd - ver uiteen.

Een groot deel van het hypnotiserende effect van Joss Stone berust immers op wat in de ogen van de specialisten op een fata morgana lijkt. Je hoort een diepe, meeslepende soulstem en je ziet een piepjong meisje dat te mooi is om op de cover van Flair te staan. Stone heeft zangtalent te over, maar weet het ook nog eens op de juiste wijze te doseren, een zeldzaamheid die de grote talenten onderscheidt van het gros subtoppers. Ze sleept je door de oude songs als wil ze je hart niet breken, maar het net weer zorgvuldig aan elkaar lijmen. Dat soort van zinsbegoocheling werkt bij de critici echter als een stinkdier op een cowboy in een stripverhaal.

Bovendien hoort haar petite histoire eerder thuis in zeemzoete liefdesromannetjes dan in de echte soulwereld. Niets van een jeugd in een achtergebleven, grauwe buurt, geen spoor van een vader die het gezin liet zitten voor het kind een jaar oud was en ze had ook geen moeder die hele dagen lang moest werken om de eindjes aan elkaar te knopen. Nee, Joss Stone heeft nooit geleden, behalve toen ze haar tanden wisselde en het gezin haar paard Freddy moest verkopen wegens geldproblemen. Ze is gewoon het kind van een middle class familie uit Groot-Brittannië en heeft een normale jeugd achter de rug. Het enige wat haar onderscheidde van de rest was haar dyslexie en het feit dat ze als dertienjarige een zangwedstrijd op de Britse televisie won. Het ding heette Stars In Their Eyes en de song waarmee ze won was Donna Summers 'On The Radio'. De wedstrijd zelf viel zonder meer onder de noemer soundmixshow en de kandidaten ervan waren zelfs niet van het kaliber van de Idool-kandidaten.

Ineens stonden de platenfirma's aan haar deur te trappelen. En het was uiteindelijk S-Curve dat haar binnenhaalde. Stone ging van school af en ze werd naar de VS gestuurd om er in alle rust aan de start van haar carrière te werken. Had het aan de platenfirma en La Stone zelf gelegen, dan was ze de nieuwste Britse R&B-ster geworden, maar haar stem riep een heel andere muziekstijl op. Er werd niet over één nacht ijs gegaan en Stone ging in zee met een aantal gerenommeerde liedjesschrijvers uit het soulwereldje om een eerste plaat te maken. De aangezochte soulveterane Betty Wright was enorm onder de indruk en zorgde ervoor dat Stone in de Miami Sound Studios langskwam. Daar ontstonden de zogenaamde Soul Sessions, een in vier dagen opgenomen wandeling door een aantal oude soulcovers en dat met de juiste begeleiders, waaronder legendes als organist Timmy Thomas, Benny Latimore en gitarist Willie Little Beaver Hale. Dat ze dit soort van egards als veertienjarige bleekscheet kreeg, had veel met haar onthutsende stemgeluid te maken, maar natuurlijk ook met het geld dat er door de platenfirma geroken werd. De gewiekste strategieboys brachten dit 'tussendoortje' als haar debuut uit met als voornaamste doel een underground hype rond haar naam te creëren - platenfirma's zijn tenslotte geen liefdadigheidsinstellingen — en het meisje uit Devon verkocht van de plaat liefst twee miljoen exemplaren in een zucht.

De covers zijn  smaakvol ingespeeld en klinken als the real thing. Ze is echter op haar best als ze zingt over dingen waar ze verstand van heeft, zoals in de sublieme cover van 'Fell In Love With A Boy' (oorspronkelijk: 'Fell In Love With A Girl') van The White Stripes. Ze kreeg daarbij steun van The Roots en Angie Stone en de versie werd in de alternatieve pers afgedaan als een cynische cash-in. Jack White zelf verklaarde zich een fan en speelt het nummer nu live in haar versie. Het wordt vaak gezegd dat goede covers een song pas echt eer bewijzen, zeker in het soulgenre waar de traditie eist dat je je sporen verdient door de grote voorgangers correct te interpreteren. Door de voorkennis zijn Stones interpretaties voor velen niet geloofwaardig, hoe goed ze ook zingt. Maar aan de andere kant krijgt ze open doekjes van goed soulvolk als Angie Stone en Lamont Dozier (bekend van het beroemde trio Lamont - Dozier — Holland dat nummers schreef voor Motown). Maar dat was in de beginperiode, inmiddels vallen figuren als Mick Hucknall van Simply Red, Elton John (op wiens Oscarparty ze zong) en Lenny Kravitz voor haar. Rijke heren met talent en succes, maar evenveel street credibility als het laatste geurtje van Chanel. Om het voor de puristen nog erger te maken, is ze ook kind aan huis bij Tom Cruise en zong ze al twee keer voor George Bush, onder meer op het concert Christmas In Washington.

On the other hand …

Stone is echter een mooi bewijs van de theorie dat iedereen vanaf zijn jeugd een welbepaalde leeftijd bezit. Sommigen blijven eeuwig twaalf, terwijl anderen altijd al zeventig zullen zijn. Bij Stone is het echter de stem die een leeftijd heeft waarop de meeste mensen alles reeds gezien hebben. Sommigen deden haar bij het verschijnen van de Soul Sessions af als een wonderkind en voorspelden dat ze heel wat minder charme zal hebben zodra ze er zal uitzien zoals ze klinkt. Zelfs in dat - toegegeven, slechtste - geval zal het nog een paar decennia duren eer de zestienjarige ster in verval geraakt. Anderen voorspelden dat haar tweede cd de mythe en de hype reeds zou slopen. Nou, die tweede cd Mind, Body and Soul is inmiddels verschenen. Ook op deze plaat klinkt ze nog steeds verbluffend, maar daar voegt ze nu ook een aantal sterke, eigen songs aan toe die toch wel naar talent ruiken. Velen schrijven hun beste songs op hun zestiende, maar moeten soms jaren wachten eer ze die kunnen opnemen. Tegen dan zijn de liedjes volledig uitgepuurd en een eerste cd is in de meeste gevallen een Best Of van de (jeugd-)jaren ervoor. Nee, die kristallisatie is Stone nu precies ontnomen, maar ze heeft ze ook niet nodig. Luister maar naar een song als 'You Had Me' waar ze de geest van Aretha Franklin overplaatst naar een nieuw millennium. Ook 'Spoiled' is het soort song waarvoor Otis Redding uit zijn graf zou opstaan.

En dan is er nog de opmerking dat ze een anachronisme is. Niet dus, want op dit ogenblik is er een hele reeks jonge vrouwelijke NU Soulzangeressen annex componistes die gemakshalve bij de R&B worden gerekend en die ijzersterke soulplaten maken. We denken hierbij aan Alicia Keys, India.Arie, Erykah Badu ... Toegegeven, allemaal zwart en Amerikaans, maar even rijk en jong.

Ondertussen is Joss Stone een rijke juffrouw die aan de vooravond van haar doorbraak in de VS staat en ruzie maakt met haar ouders om het geld dat ze voor haar opzij gezet hebben reeds op haar achttiende in handen te krijgen. De incidenten, waarbij ze haar moeder reeds als manager opzij zette, worden in de Britse tabloids breed uitgemeten. Die aandacht van de Britse rioolpers is trouwens de beste garantie op een ongelukkig leven. "Ze achtervolgen je, halen je hele leven volledig overhoop en als ze genoeg van je hebben, dan gooien ze jou weg. Contact met dat soort van aasgieren besmeurt je leven en je denken", aldus vriend Elton John in een recent interview.

Stone kan ook de weg opgaan van de door haar zo bewonderde Whitney Houston. Het was Whitney die Stone op haar vijfde inspireerde om te gaan zingen. Houston is ondertussen van een frisse verschijning getransformeerd tot een compleet wrak en dus rijp om èchte soul te gaan zingen. Die metamorfose kwam er alleen maar dankzij het vele geld dat ze had om tonnen coke te kopen. Misschien zal Joss Stone zo toch de miserie die reeds in haar stem opgeslagen zit, inhalen.

De uitspraak van Ray Charles had trouwens nog een staartje, want toen de jonge Elvis Costello er door een dronken bende _redneck_muzikanten mee geconfronteerd werd, antwoordde hij al even confronterend en geestig: 'The man must be too blind to see'. De rechtse rakkers beschuldigden hem daarop van racisme... Ook Joss Stone heeft te maken met een omgekeerde vorm van racisme. Ze màg van de insiders en liefhebbers gewoon niet goed genoeg zijn om soul te zingen. Het dilemma is zo oud als de straat, mag Pavarotti rock zingen? Kan Helmut Lotti klassieke aria's oprecht brengen? Wanneer is iets kitsch in deze postmoderne tijden? Het is allemaal een kwestie van cultuur en zichzelf in een keurslijf willen stoppen. Zal Joss Stone ooit nog credible worden? Vergeet het. Zal ze zich nog verder ontplooien en uitgroeien tot een icoon à la Madonna? Dat zit er zeker in, als ze haar eigen weg zal gaan en niet meer probeert om soul te maken. Met dank aan de (voorspelbare) critici.

The Soul Sessions (S-Curve/Relentless 2003)

Mind, Body and Soul (S-Curve/Relentless 2004)

Soul shortcut.

Vanaf de zeventiende eeuw werden er slaven uit Afrika naar de VS overgebracht en die zongen hun eigen stamliederen. Die songs werden later de christelijke negrospirituals en daaruit ontstond in het begin van de negentiende eeuw het _gospel_genre. Het onderscheid tussen zwarte en blanke gospelmuziek werd groter vanaf de jaren dertig met het ontstaan van de zwarte Pentecoastal kerken. In de jaren vijftig krijg je dan een mengeling van gospel en rhythm & blues. Grote namen zijn Ray Charles en Sam Cooke, waarbij de eerste superieure muzikaliteit tentoonspreidt, terwijl de tweede de bakens voor 'soulvolle' vocalen uitzet. Begin van de jaren zestig wordt het genre dan groot via een aantal regionale labels met elk hun eigen specifieke klank. Allemaal werken ze in de sixties wel mee aan de zwarte bewustzijnswording en vertolken ze een wij-gevoel, wat later verdwijnt. Bekendst is Motown uit Detroit, dat de meest commerciële sound ontwikkelt. Het label heeft grote namen bij de vleet: Smokey Robinson & The Miracles, The Four Tops, The Temptations, Martha Reeves & The Vandellas, Marvin Gaye, Stevie Wonder... Een andere plaats waar er al heel vroeg soul gemaakt wordt, is Chicago, waar kleppers als Curtis Mayfield, Etta James, Betty Everett en Billy Stewart actief zijn. Het Amerikaanse Memphis komt op de wereldkaart dankzij het platenmaatschappijtje Stax met Booker T. & The MG's, Otis Redding, Carla Thomas, Sam & Dave... In het zuiden van de VS valt nog meer soul te rapen, onder andere in de Muscle Shoals studio's uit Alabama met Arthur Alexander, Percy Sledge, Aretha Franklin en Wilson Pickett. Ook in New Orleans is er een bloeiende soulvariant en dat dankzij Allen Toussaint, Aaron Neville en Lee Dorsey. In de jaren zeventig wordt er nog van soul gesproken, onder meer van de zogenaamde Philadelphia soul waar de producers Gamble & Huff de plak zwaaien over The O'Jays, Harold Melvin & The Blue Notes, Lou Rawls... Ook uit dezelfde periode is de Miami soul met figuren als Betty Wright en Timmy Thomas.

Vanaf 1967 is inmiddels de funk aan haar opmars begonnen (met dank aan godfather James Brown) en tegen 1975 heb je de New Yorkse discogolf die door velen als een voortzetting van de Philly Soul wordt gezien, maar de typische regionale soul in een hoekje drumt.

Soul zal echter altijd een naam blijven en uiteindelijk is het - door de vermenging met hiphop - de bakermat van het meest succesvolle genre op dit ogenblik: R&B. Philly Soul ligt trouwens eveneens aan de grondslag van house. Maar ook in R&B spreekt men van een ander succesvol subgenre, NU Soul, waarin onder meer Erykah Badu, Lauryn Hill, Macy Gray, Angie Stone... Wat de plaats van Joss Stone betreft, op haar eerste album gaat ze echt naar de Miami sound terug terwijl haar tweede plaat vanuit die traditie verder werkt, dus niet via folk of hiphop.