Een knoert van formaat. Over Davide Reviati's 'Etat de Veille'

Graphic novels worden door hun uitgevers graag in een fraai formaat op de markt gebracht. Zo proberen ze de uitgave een aura van kwaliteit te verlenen, de graphic novel een plaats te geven in de literaire canon. Davide Reviati's laatste behoort ongetwijfeld tot die nieuwe canon, en gelukkig niet alleen om de verpakking. Die turf kan cover tegen cover staan met kleppers van Marjane Satrapi of Chris Ware.

(OP)GEPAKTE DRAAD

De graphic novel is meermaals geboren. Sommigen zien de alternatieve stripboeken die verschenen in de nasleep van mei 68, zoals Het besloten land van Tardi, als beginpunt. Anderen verkiezen Rodolphe Töpffer, de founding father van de strip, wiens ironische romans en estampes de oude Goethe wisten te verkwikken. Hoe dan ook: intussen heeft elk groot uitgevershuis zijn lijn van beeldromans, vaak in vaste formats gegoten.

Eind jaren 1980 pakten auteurscollectieven als L'Association de draad van de graphic novel weer op. Ze kozen voor een afwijkende vormgeving en grootte. Het gangbare commerciële formaat was immers de zogenaamde 48CC: 48 pagina’s in kleur (couleur), met hardcover (cartonné), en een tik groter dan A4. Een formaat dat we in Vlaanderen beter kennen in zijn softcover-variant. L'Association koos voor zwart-wit, uitgegeven in een literair boekenformaat (lees Jean-Christophe Menu’s manifest Plates-Bandes uit 2005). Vaak telden hun strips ook meer pagina’s dan de twaalf katernen uit de toenmalige mainstream. Zwart-witboekjes uitbrengen bleek een moeizaam gevecht. Maar eens de ban was gebroken, namen de majors het recept gretig over. Ondertussen is het romanformaat een gangbare optie voor uitgevers, en werd dat formaat zelfs een louter commerciële reflex in een markt vol niches. Door te kiezen voor dat formaat, wil men publicaties een literaire aura geven.

État de veille van Davide Reviati is zo’n hedendaags stripboek: romanformaat, zwart-wit, volgekrabbeld, een lettering die het oorspronkelijke handschrift nabootst, aparte hoofdstukken, een kunstzinnige cover, en vooral ... dik. Alsof dat alles niet voldoende is, staat op de kaft te lezen: ‘Somber en sterk, een grafische roman van een bijzondere kracht. Prijs van het beste album op het Festival van Napels 2010.’ Het Italiaanse origineel dateert nog maar van 2009. Canoniseren gaat vlug. Toch bij Casterman, een uitgever die kwaliteit garandeert sinds onder meer Kuifje en De duistere steden. Als je op de vormgeving afgaat, heeft deze uitgave dus tout pour plaire. Maar dat wekt bij een kritische lezer ook enige argwaan op. De doorgedreven en doordachte formattering laat immers het ‘authentieke’ aroma van een Nespresso vermoeden …

IN DE SCHADUW VAN DE FABRIEKSTOREN

Reviati begon zijn tekencarrière binnen het collectief Vaca (Vari Cervelli Associati) in Ravenna, medio jaren 1980. Hij rijpte als schilder en illustrator, en maakte sinds eind jaren 1990 enkele libri di fumetti ofte stripboeken. État de veille (Morte di Sonno) is Davide Reviati's eerste internationaal vertaalde graphic novel. Wat opvalt (naast het imponerende formaat), is dat het om een autobiografie gaat: de auteur vertelt zijn eigen jeugd. De vertelstem is die van de kleine Rino alias ‘Koper’, die de lange, zuiderse dagen doodt met voetbal en kattenkwaad.

Reviati brengt dat verleden op meesterlijke wijze, mijmerend in woord en beeld. Alles verloopt traag – in fragmenten, in herinneringen. Alleen een uitblinkende spits tijdens het voetbalspel zorgt voor een zeldzame versnelling: een ontdubbeling in het beeld, enkele snelheidslijnen misschien. In het zwarte gekrabbel (in de Romaanse traditie van Edmond Baudoin of de vroege Mattotti) hoor je de krekels sjirpen en voel je het stof tegen je gehemelte plakken. Die zomerse zwaarte hangt je steeds boven het hoofd als een donderwolk. De bomen krullen woelig in hun vakjes. Rino’s jeugdvrienden blijven hier en daar wit uitgespaard, ze lijken bevroren in de tijd.

Is de commerciële consecratie van de graphic novel de zoveelste culturele ontworteling door de grote commerce?

Het kantelpunt van het verhaal komt er wanneer de fabriek ANIC de aandacht opeist. ‘Voor de eerste maal trad de fabriek in ons leven. Zonder aankloppen.’ ANIC of de Azienda Nazionale Idrogenazione Combustibili lijkt er al eeuwen te staan, maar ze maakt zich pas werkelijk kenbaar middels sirenes en een huisarrest. Exit onbezorgdheid, de donderwolken gaan regenen. De verteller ontwaakt uit zijn kinderdroom: hij moet nu grauw opgroeien in de besloten arbeidersstad rond het petrochemische bedrijf. De jongens worden groter, de verveling grijpt om zich heen. Er valt weinig (aan) te doen wanneer de fabrieksgebouwen je horizon begrenzen, je gezondheid en je toekomst bepalen. Het kattenkwaad dat volgt – wat spoken de jongeren uit in het getto? – krijgen we niet te zien. Alleen vage suggesties en ellipsen vullen het hiaat: het is de reflex van de nu volwassen autobiograaf.

DE GRENZEN VAN DE AUTOBIOGRAFIE

Is dit boek zo’n fancy uitgave waard? Hoort het thuis in de canon van onmisbare graphic novels,waar Casterman État de veille een plaats wil geven door die uitgekiende vormgeving? Wat mij betreft wel. Het werk heeft de nodige sérieux voor zo'n gecanoniseerde format. État de veille mag op het schap naast die andere beeldturven: Maus, Persepolis, Blankets, Black hole, Jimmy Corrigan. Qua stijl en inhoud sluit het mooi aan bij die succesvolle, alternatieve auteursstrips. Reviati verhaalt subtiel dreigend, suggestief. Het is ook geen toeval dat dit album autobiografische trekjes heeft. Om zich af te zetten tegen de avonturenpulp, stelt de hedendaagse graphic novel vaak de maker aan als held. Uit eigen naam of via een alter ego vertelt de auteur ons dan zijn eigen avonturen. In vele gevallen bloedt dat dood in zelfbeklag, maar enkele persoonlijke trauma’s of een combinatie met historische feiten kunnen het resultaat boeiender maken.

État de veille mag op het schap naast die andere beeldturven: Maus, Persepolis, Blankets, Black hole, Jimmy Corrigan

In ieder geval: de graphic novel is vaak nauw verbonden met het intieme, het persoonlijke; met narcisme ook. Al te vaak blijft de graphic novel steken in dat genre, met de te verwachten hoogtes en laagtes. Reviati wilde die louter persoonlijke grenzen doorbreken: ‘Ik weet niet of je met Morto di sonno kan spreken over een bildungsroman. Ik wilde niet over mijzelf of over mijn leven spreken, maar over een plaats met zijn eigen tegenstellingen, en vooral over een generatie die op die plaats haar dromen en angsten heeft beleefd, haar vreugde en wanhoop.’ (1)

RESPECTVOL OF REVOLUTIONAIR?

Verwacht van État de veille geen grote kunstrevoluties, maar wel de doorgebakken steen van een gerijpt auteur. Dat hoeft niet te betekenen dat Davide Reviati beheerst binnen de lijntjes krabbelt. Reviati werkt met vegen, texturen en het juist geplaatste woord. Hij arceert zijn verleden. De inhoudelijke ellips vertaalt hij visueel in uitgespaarde witruimte. In de goede traditie van de underground beperkt hij zich tot aftastend gekras: een ‘tekenend schrijven’, zoals Rodolphe Töpffer het doopte. In iedere prent primeren het verhaal, de sfeer en de gevoelens. Spaarzaamheid en bescheidenheid zorgen voor efficiëntie.

Is de commerciële consecratie van de graphic novel de zoveelste culturele ontworteling door de grote commerce? In het geval van Reviati blijkt dat nogal mee te vallen: État de veille heeft meer om het lijf dan alleen een kunstzinnige cover. Het is een nieuwe bijdrage aan een gestaag groeiende, kwalitatieve canon waarop nieuwe stripvormen én -genres kunnen voortbouwen.

Davide Reviati, État de veille, Casterman, 2010, 28 euro

(1) uit een interview door Flavio Camilli op www.mangialibri.com

Sébastien Conard is stripauteur en doet artistiek onderzoek naar de beeldroman; hij studeerde geschiedenis en cultuurwetenschappen.