Een atypische familiekroniek in westerngedaante

Door Mik Torfs, op Thu Apr 12 2007 08:49:38 GMT+0000

Wanneer de vogelvrije kapitein Ralton met zijn kornuiten van het geconfedereerde leger arriveert bij de ranch van zijn broer, de godsvruchtige Blake, gaat het er ruw aan toe. Blakes hond wordt de keel overgesneden, zijn indiaanse vrouw wordt van haar scalp ontdaan en de man zelf wordt onthoofd. Het bloed van het gezin stroomt door de spleten van de houten vloer op hun sidderende zoontje, die zich daaronder verbergt. Homo hominis lupus, het aloude gezegde krijgt een schijnbaar weinig subtiele invulling wanneer we het universum van Alejandro Jodorowsky betreden. Achter de uitzinnige façade die Jodorowsky's oeuvre kenmerkt, gaat echter een weldoordachte visie schuil. Voor Bouncer, een rasechte westernstrip waarvan zopas het vijfde en laatste deel verscheen, bundelt de productieve scenarist de krachten met tekenaar François Boucq.

STAMBOOM ALS FUNDAMENT VAN EEN GEWELDDADIG LEVEN

Pas wanneer Blakes zoon erin slaagt te vluchten naar Barro City maken we kennis met het eigenlijke hoofdpersonage van de reeks, de Bouncer ('buitenwipper' in een saloon). Hij blijkt de derde broer van de eerder geïntroduceerde broers te zijn, en zo belanden we in het hart van Jodorowsky's denkwereld. Samen met de alomtegenwoordige aanwezigheid van geweld is het belang van de genealogie een steeds weerkerend thema in het veelzijdige oeuvre van deze kunstenaar.

Stap voor stap ontvouwt het verhaal zich tot een atypische familiekroniek en een weerspiegeling van Jodorowsky's obsessies. Je zal hard moeten zoeken om een essay, strip of film van deze auteur te vinden waar de archetypische relaties tussen vader, moeder en nakomelingen niet centraal staan. De logica van een verhaalconstructie interesseert hem niet al te veel. Gebeurtenissen evolueren volgens het ritme van diepere drijfveren en instincten van mensen, motiveringen die doorgaans ingegeven worden door hun genealogie. Voor al deze gedragspatronen vindt Jodorowsky altijd wel een exemplarisch verhaal of archetypische beschrijving in religie, legendes en esoterische theorieën. Zijn scenario's lijken vaak op herwerkingen van deze voorbeelden, die hij naar eigen inzicht interpreteert, in andere periodes plaatst en intuïtief aan elkaar linkt tot hij zijn verhaal rond heeft. De kern van deze verhalen zijn meestal figuren die op zoek zijn naar zichzelf of leren omgaan met hetgeen ze over zichzelf ontdekken.

Dwars doorheen de talrijke actiescènes van het verhaal — dat royaal over ruim 250 bladzijden wordt uitgespreid — voelen we een sterke rode draad die alles te maken heeft met de familiebanden tussen de hoofdpersonages. De moeder van de drie broers was een beruchte hoer en extreem dominante vrouw. Haar dood laat haar drie zonen zodanig ontredderd achter dat ze haar lichaam onteren en elkaar naar het leven staan. Elke relatie die dit trio tijdens hun bewogen leven aangaan, wordt getekend door hun afkomst. Niet toevallig wordt Bouncer verliefd op een vrouw die het beroep van beul uitoefent en de dominantie van zijn moeder evenaart. Deze dame heeft echter een rekening openstaan bij Bouncers vader en door de man te vermoorden, verscheurt ze de band met haar geliefde voor altijd. Het spook van zijn moeder wil al wat Bouncer dierbaar is ontnemen. De zoon van Blake lijkt een gelijkaardig lot tegemoet te gaan wanneer hij verliefd wordt op de dochter van Ralton, met andere woorden op zijn eigen nicht en dochter van de moordenaar van zijn vader. Doordat Ralton echter zijn dochter verloochent, vindt het koppel verlossing en kan de jongeman ongestraft de moord op zijn vader wreken. Zij zijn reeds twee generaties verwijderd van de beruchte moederfiguur en kunnen zich van haar schaduw bevrijden.

De zoektocht van een mens naar zichzelf is essentieel verbonden aan geweld. De reeks Bouncer confronteert ons van meet af aan met ongecontroleerde destructieve uitbarstingen, die doorgaans ritueel of symbolisch van aard zijn. Wanneer Bouncers arm geamputeerd en weggegooid wordt, vliegen de gieren ermee weg om hem op te eten. Later blijkt dat de leermeester van Bouncer hem opgedragen heeft om zijn lichaam na zijn dood persoonlijk in stukken te snijden en aan zijn honden te voeren. Die rituele handelingen brengen het lichaam, eens het van zijn geest gescheiden wordt, terug tot zijn dierlijke status. Symboliek vinden we dan weer terug wanneer kapitein Ralton het lijk van zijn moeder opensnijdt op zoek naar een diamant ('Het oog van Kaïn', een van de Bijbelse verwijzingen die de dramatische relatie tussen de broers aankondigt), die hij uiteindelijk in haar vagina zal vinden. De moeder, die haar zonen met harde hand naar de misdaad en ongewild naar zelfverminking heeft geleid, creëerde monsters die wraak op haar nemen via de destructie van haar lichaam. De vrouw oogst wat ze gezaaid heeft. Verwijten van gratuite agressie wuift de auteur steevast weg. Het gewelddadige is overal om ons heen: de geboorte van een kind, een zonne-uitbarsting, ons hart dat bloed pompt en door ons lichaam stuwt, dat alles is immens gewelddadig. De verstandhouding tussen een ouder en zijn kind is gewelddadig. De aard van de wereld is gewelddadig.

DE ARTISTIEKE VERSTRENGELING VAN TWEE AUTEURS

Dit alles klinkt als bijzonder zware en gecompliceerde kost voor een western. Dat is het ook, en het zou het verhaal kunnen verstikken, ware het niet dat Jodorowsky een begenadigd verteller is en dat hij voor deze serie samenwerkt met tekenaar François Boucq. Boucq is vooral bekend als cynicus die verhalen bouwde rond de kleinburgerlijke verzekeringsmakelaar Fré van der Mugge en die graag skeletten optrommelt om ze te laten filosoferen over de vergankelijkheid van het bestaan. Hij is echter ook een indrukwekkend realistisch tekenaar. Voor Jodorowsky tekende hij eerder twee afleveringen van Maankop en het is tijdens een interludium van die reeks dat het idee voor Bouncer opborrelde. Een gelukkige ingeving. Terwijl de maatschappijkritische reeks Maankop sterk van start ging, werden de hoge verwachtingen in het tweede deel niet helemaal ingelost. In een niet nader gedefinieerde toekomst neemt een wereld probleemloos de vorm aan van de fantasie van zijn makers, wat voor een creatieve duizendpoot als Jodorowsky wel eens te veel vrijheid blijkt te zijn; zijn verhalen kaatsen soms alle richtingen uit. Een duidelijk gedefinieerd genre als de western legt meer beperkingen op en vraagt om bepaalde formules te respecteren.

Met een klasserijke sparringpartner als Boucq leidt dit tot een belangwekkend resultaat. De tekenaar gaat bijzonder gestileerd te werk. Zijn kleurenpalet wordt gefilterd tot gloedvolle zonsondergangen of verzengende woestijntaferelen. Hij toonde zijn engagement voor deze series niet enkel door naar Amerika te reizen om het landschap te bestuderen, hij verdiepte zich bijvoorbeeld ook in de honderden soorten revolvers die ten tijde van hun verhaal bestonden. Die obsessie voor wapens inspireerde Jodorowsky om pistolen te introduceren die door de dood zelf gemaakt zijn. Wie ze in handen krijgt, transformeert tot een genadeloze moordmachine.

****Zo wordt Bouncer een succesvolle samenwerking, waarbij de precieze inbreng van scenarist en tekenaar nog moeilijk te onderscheiden valt. Niet voor niets tracht de scenarist zich de artistieke visie van een tekenaar eigen te maken en een verhaal naar diens temperament te boetseren. Ook in het ritme lijkt Boucqs viriele stijl aan de basis van bepaalde taferelen te liggen. De anders hyperkinetische Jodorowsky verrast door maar liefst 25 bladzijden uit te trekken om aan het begin van deel 4 de belegering van een ranch weer te geven. 'Ze zijn met zeventien' horen we Bouncer verzuchten. Terwijl het losbarstende geweld pagina per pagina naar een onafwendbare climax gevoerd wordt, kan je meetellen hoe de woeste bende aanvallers uitgedund en ten slotte geëlimineerd wordt. Spannend en glashelder verteld. Dat soort actie brengt een noodzakelijke vaart in het verhaal en laat ons ten volle genieten van Boucqs rauw-realistische, maar toch expressieve tekenstijl. De essentie blijft echter Bouncers streven om in het reine te komen met zijn afkomst en het is pas op de allerlaatste bladzijden dat de laatste puzzelstukjes op hun plaats vallen.

Dit alles maakt de reeks Bouncer tot een opvallend geconcentreerde Jodorowsky. In tegenstelling tot sommige van zijn andere creaties krijg je nooit het gevoel dat hij het verhaal ter plekke verzint of minder relevante elementen binnensmokkelt, louter omdat ze kleurrijk zijn of omwille van de anekdotische waarde. Vanaf de voor hem ongebruikelijk lange introductie merken we dat hij weet waar hij naartoe wil en dat zijn verhaal een afgerond geheel zal vormen. Boucqs tekeningen krijgen hierbij de nodige ruimte om te ademen, wat de opbouw van de sfeer ten goede komt. Deze serie zou een ruimer publiek kunnen bereiken dan Jodorowsky's voorgaand werk als scenarist. Bouncer is namelijk perfect leesbaar als een uitstekend gedocumenteerde western, gebracht in een zeer aantrekkelijke tekenstijl. De aandacht voor bloedbanden van de personages en het extreme geweld zullen echter niemand ontgaan. Wie bereid is zich te laten leiden door de unieke manier van vertellen en geïntrigeerd geraakt door de bizarre logica achter de verhaalconstructie, introduceert zichzelf in de wereld van Alejandro Jodorowsky. Er wacht hem een boeiende ontdekkingsreis.

Alejandro Jodorowsky & François Boucq, Bouncer, 5 delen, uitgeverij Oog & Blik