De nieuwe helden van Hollywood zijn losers

Vijftien jaar geleden trok de Amerikaanse commerciële zender NBC de stekker uit het tienerdrama Freaks and Geeks. Terwijl het toen een rationele, op kijkcijfers gebaseerde beslissing was, lijkt het vandaag vooral een onbegrijpelijke misstap. Deze Amerikaanse high school show van loseridool Judd Apatowhad immers alles in huis om een ware hit te worden … als het tenminste niet vijftien jaar te vroeg was gemaakt. De losers van Freaks and Geeks waren niet die van de millenniumwende, maar die van vandaag: de sympathieke zonderling.

Als er één grootste gemene deler is bij coming of age-verhalen, dan is het de strikte scheiding tussen de losersen de cool kids. De groei van de personages wordt in deze series vaak afgemeten aan hoe zij de symbolische barrière tussen populairen uncool – vaak geaccentueerd door fysieke markers als kleding en een bepaalde plaats in de refter of op de speelplaats – kunnen overwinnen of zelfs slopen.

De bedenkers van zulke shows en films spelen hiermee in op de primitieve behoefte om ergens bij te horen, om geaccepteerd te worden. In narratieven als She’s All That (1999)en Popular (1999-2001)is deze groei sterk verweven met de hang naar populariteit en schoonheid. Freaks and Geeks (1999-2000) gaat gelukkig inventiever met deze tweedeling om. Zo wordt de Bildung van hun personages niet aan schoonheid en sociale mobiliteit gemeten maar aan identiteit, zelfkennis en authenticiteit.

Slechte reputatie

Freaks and Geeks ontsproot als televisieserie aan de pen van Paul Feig (Bridesmaids, The Heat) en Judd Apatow (The 40-Year-Old Virgin, Knocked Up). Na een valse start op NBC vergaarde de serie over de all-American familie Weir, die in een fictionele buitenwijk van Detroit woont, geleidelijk aan een heuse cultstatus. Niet alleen omdat de acteurs Seth Rogen, Jason Segel, James Franco en zelfs Shia LaBeouf na hun rol in deze tienerreeks tot de grootste (comedy)acteurs van hun generatie uitgroeiden, maar vooral om zijn liefdevolle en eerlijke schets van de andere kant van de speelplaats: de plek waar de freaks,geeks en drop-outs vertoeven.

De serie is in de eerste plaats vooral een herkenbaar en ontroerend verhaal over volwassen worden: van de eerste liefde tot de laatste dag op school, van het eerste biertje tot de (voorlopig) laatste familiale Halloween. Centraal hierin staan de puberende Sam (John Francis Daley) en zijn oudere zus Lindsay Weir (Linda Cardellini) die tijdens het schooljaar 1980-1981 beiden naar de McKinley Highschool gaan. Wanneer Lindsay hier plotseling slechter begint te presteren, wordt het evenwicht in haar familie grondig verstoord. Stilaan laat ze haar uitgestippelde leven voor wat het is en begint ze op te trekken met ‘freaks’ als Daniel (James Franco), Ken (Seth Rogen) en Nick (Jason Segel).

Sam vindt de nieuwe vrienden van zijn zus maar niets. Hij verdiept zich met zijn kameraden Neal (Samm Levine) en Bill (Martin Starr) liever in sci-fi, comic books en rollenspelen als Dungeons & Dragons waardoor zij als ‘geeks’ te boek staan, een geuzennaam die de laatste jaren een enorme vlucht nam. Zo verklaart Variety-schrijfster Katherine Brodsky het succes van de populaire sitcom The Big Bang Theory (2007 – …) door te wijzen op de gigantische cultuurverschuiving die ons ‘the brainy, the intellectual and the different’ heeft doen aanvaarden in plaats van hen als outsiders af te doen.

In Sam en Lindsay’s zoektocht naar hun plek in de groep én op school zien we deze verschuiving van the popular naar the different ook al. Zo ontdekt Sam dat de knappe cheerleader waar hij verliefd op is, eigenlijk enorm saai is. In 1999 was het nog sociale zelfmoord om een populaire cheerleader duf te vinden – bedenk even: dat jaar was popidool Britney Spears alomtegenwoordig – maar nu zou er geen haan naar kraaien. Vandaag kijken we liever op naar mensen die hun eigen ding doen in plaats van naar zij die ‘erbij horen’. Eigenheid boven populariteit, dus.

Wie wil nog populair zijn als je gewoon je gekke zelf mag zijn? Zonderling is het nieuwe hip, de antiheld de nieuwe held

Alsof de makers van Freaks and Geeks deze overgang reeds aanvoelden, kozen zij als openingsthema Joan Jetts nummer ‘Bad Reputation’ om hun eigen(zinnig)heid in de verf te zetten: ‘I don’t give a damn 'bout my reputation // You’re living in the past, it’s a new generation.’

Nu, vijftien jaar later, is hun gelijk meer dan bewezen. Zij luidden de start van een nieuwe generatie in. Terwijl de show toen gecanceld werd wegens ‘impopulair’ heeft de aanzwellende cultstatus van de reeks, het succes van geek-sitcoms als The Big Bang Theory en de nerd-humor van Silicon Valley (2014 – …)ervoor gezorgd dat niemand het nog over Popular of She’s All That heeft. Wie wil nog populair zijn als je gewoon je gekke zelf mag zijn? Zonderling is het nieuwe hip, de antiheld de nieuwe held.

Revenge of the nerds

Deze tendens manifesteert zich niet enkel op het grote en het kleine scherm. Wanneer zelfs topondernemers als Mark Zuckerberg dare to declare dat ze through being cool zijn – zoals het heropgeviste jaren 1970-1980 synthpunk-fenomeen Devo mooi verwoordt – dan weet je dat er meer aan de hand is.Het is immers geen toeval dat net geeks als Zuckerberg en freaksals het Amerikaanse Devo symbool staan voor de moderne ‘zonderling’. Zij zijn het perfecte voorbeeld van de in de jaren 1980 gestarte revenge of the nerds, een wraak die ervoor gezorgd heeft dat we de ‘zonderling’ eindelijk hebben geaccepteerd.

Deze aanvaarding is natuurlijk voorafgegaan door een jarenlange gewenningsperiode. In film en televisie was de loser immers al veel langer een populaire en graag geziene gast. Kijk maar naar Laurel & Hardy, de vagebond van Charlie Chaplin, Jacques Tati’s Mr. Hulot en zelfs Woody Allens Alvy Singer uit Annie Hall. Stuk voor stuk clowneske figuren die met hun stuntelig en curieus voorkomen de sympathie van miljoenen wisten op te wekken.

Ook in de jaren 1990 maakten iconische _physical comedy-_grootheden nog steeds school, zoals blijkt uit de successen van Steve Urkel, Mr. Bean en Kramer uit de populaire Amerikaanse sitcom Seinfeld (1989-1998). Deze personages waren echter zo over the top dat niemand hen in de eenentwintigste-eeuw nog in huis durfde te nemen. Was het de millenniumswitch, de vermoorde onschuld op 11 september 2001 of de groeiende bewustwording van ontwikkelingsstoornissen?

In ieder geval, de komische mislukkeling heeft de laatste jaren zijn clowneske en onhandige fysische gebreken moeten ruilen voor meer herkenbare mentale manco’s. De kijker valt als een blok voor normafwijkende of disfunctionele personages zoals Sheldon Cooper uit The Big Bang Theory, Moss uit The IT Crowd (2006 – 2013) of Hannah Horvath uit Girls (2012 – …).

Normaal is al gek genoeg

Het lijkt er dus op dat de normcore-gekte die de modewereld vandaag domineert, een trenddie inzet op onpretentieuze en gewone kleding, al jaren opgang maakt in film- en televisieland. De tijd dat de wereld op het scherm standaard mooier en beter werd voorgesteld, ligt ver achter ons. Deze utopische voorstellingen laten we vandaag wel aan de sociale media van onze vrienden en kennissen over.

Het lijkt erop dat de normcore-gekte die de modewereld vandaag domineert al jaren opgang maakt in film- en televisieland

Tijdens ons televisie- of filmmomentje willen we niet nog eens verteld krijgen dat het leven een feest is. Dat is het niet, toch niet alle dagen. We willen mensen zien die het, net zoals wij, moeilijk hebben om mee te draaien in deze ratrace die wij ons leven noemen. We putten moed uit Jess van New Girl (2011 – …) die haar bescheiden onderwijsdroom probeert waar te maken, of uit Richard van Silicon Valley die, zelfs al lijkt de strijd gestreden, toch nog naïef in zijn project blijft geloven. De eigentijdse loser is onze zelfrelativerende spiegel, ons houvast in een vloeibare samenleving.

De nieuwe loser die sinds Freaks and Geeks is opgestaan, is een social retard met een hoge aaibaarheidsfactor, zoals Michael Cera in het innemende drama Juno (2007).Het is een sympathieke mislukkeling die vaak nergens echt in uitblinkt, niet bepaald ambitieus is, voor een bepaalde joie de vivre heeft gekozen die wij als naïef bestempelen, vooral in zichzelf gelooft of een combinatie van deze kenmerken. Het zijn gewone jongens en meisjes die mislukken als een onderdeel van hun leven zien, noodzakelijk om te groeien.

Apatow world

Waar hij zich ook bevinden mag, op de speelplaats of in een afgeleefd appartement in Brooklyn, de loser van vandaag heeft het moeilijker met zichzelf en met de wereld rondom zich dan met ongemakken als hoogtevrees of vestimentaire afgangen die de mislukkeling van vroeger kenmerkten. Waar de sympathieke loser aan lijdt, is de chronische keuzestress die de discrepantie tussen hart en rede met zich meebrengt. Deze onzekere tijden hebben ervoor gezorgd dat het moeilijker wordt om zowel je dromen te verwezenlijken als je plicht te doen. En hoe ouder we worden, hoe moeilijker dit wordt. Juist daarom zien we moderne mislukkelingen vooral worstelen met ouder worden en de verantwoordelijkheden die hiermee gepaard gaan.

De wereld die Judd Apatow in zijn films en televisieseries optrekt, loopt vol van zulke losers. Hij maakt van hen de helden van morgen, een inspanning die hem tot losericoon schopt. Hij leerde ons bewondering te hebben voor hen omdat ze tenminste proberen, met vallen en opstaan, in plaats van platgetreden paden te bewandelen. Dat is net wat Apatows populaire HBO-serie Girls zo interessant maakt. De koppige, egoïstische Hannah Horvath (Lena Dunham) en haar al even (te) gekke vriendinnen jagen immers, om het zacht uit te drukken, met wisselend succes elk hun eigen dromen na. Zij is de vernieuwde – of volwassen? – versie van Lindsay uit Freaks and Geeks. Alsof de makers dit extra willen benadrukken, speelt de actrice Becky Ann Baker in de series zowel de moeder van Lindsay als deze van Hannah.

Apatows invloed reikt echter verder dan Girls. In zowat elke film waarin een van zijn freaks of geeks aantreedt, voel je zijn aanwezigheid, zoals in het verslavende How I Met Your Mother, het absurde This Is The End, het bij momenten smakeloze Sex Tape en zelfs bij het gewraakte The Interview. Deze film met knuffelbrulbeer Seth Rogen en James Franco (Daniel en Ken uit Freaks and Geeks) over een interview met de Noord-Koreaanse dictator lag zelfs aan de basis van een ingrijpende cyberattack die de (film)wereld op z’n grondvesten deed daveren. Deze aanval is – wars van het onderliggende politieke conflict – een duidelijk voorbeeld van de revenge of the nerds. Een stelletje geeks dat het populaire Hollywood in zijn blootje zet? Het zou een premisse voor een Judd Apatow-film kunnen zijn, met glansrollen voor het schattige dikkerdje Jonah Hill en de pezige Jesse Eisenberg: het olijke en onafscheidelijke hackersduo Laurel & Hardy 2.0.

Zoals de _The Interview-_hack ons leert, is de macht van de geeks de laatste jaren enorm gegroeid. Hierdoor is er in de wereld van de sympathieke zonderling stilaan een nieuwe held ontstaan. Terwijl de moderne freaks as seen on an Apatow production ons vandaag houvast bieden, zijn het de geeks die ons doen wegdromen. Zij kunnen in de garage van hun ouders immers goedkoop aan hun droom knutselen. Resetten en start-uppen zijn hun vorm van vallen en opstaan. De Hollywood-succesverhalen van de toekomst zullen dan ook uit de _geek-_hoek komen. En dat die toekomst heel nabij is, weten we dankzij The Imitation Game, een film die de allereerste computernerd postuumhulde brengt, en al het gelikkebaard voor de release van de nieuwe Steve Jobs biopic.

En Judd Apatow? Hij blijft gewoon een sympathieke loser. De held der antihelden. Maar hé, het is oké om een loser, freak of geek te zijn. We all are.

Johannes De Breuker schrijft freelance over film en muziek, en is muziekredacteur van rekto:verso.