Culturele vrouwen getuigen

Is de cultuursector een domein als een ander? Rekto:verso nodigde een 50-tal vrouwen uit het kunstenveld uit om op een eigen forum anoniem te getuigen: hoe seksistisch is de dagelijkse cultuurpraktijk? Onze selectie van hun reacties biedt een brede waaier van subtiele en minder subtiele confrontaties. En er bleven achteraf maar getuigenissen toestromen...

1.

“Tijdens een repetitie bespraken acteurs de onderlinge aantrekkingskracht, de ‘chemie’ tussen spelers op de scène. Een mannelijke acteur zei dat ik daar geen last van had. Immers: als vrouwelijke regisseur was ik gedeseksualiseerd. Want in mijn regisseurspositie was het moeilijk mij als seksueel aantrekkelijke vrouw te zien. Hij vond dat ook dat iets in onze onderlinge relatie, van regisseur en acteur, te ‘onnatuurlijk’ voelde om een dergelijke energie toe te laten. Bij mannelijke regisseurs en (vaak) vrouwelijke actrices was dat ‘anders’.”

2.

“Een voormalig minister van cultuur sprak me aan op een tentoonstellingsopening die ik had gecoördineerd, ‘om me te vertellen dat ik mooie benen had’.”

3.

“Door de vele losse contracten in de kunstensector heb je weinig bescherming als je zwanger wordt. Als dat niet valt te rijmen met het komende project, dan wordt er beslist jou te vervangen. Je loon wordt niet uitbetaald, want de budgetten laten dat meestal niet toe, en dus ben je dan aangewezen op een uitkering. Daar wil je ook niet te moeilijk over doen, want dan vragen ze je nooit meer. Eigenlijk zou je niet meer ‘ontslagen’ mogen worden bij zwangerschap, maar het probleem is dat veel kleinere theaters het niet kunnen betalen. Ga je ze ertoe verplichten, dan worden mogelijks minder jonge vrouwen gevraagd. Want misschien hebben ze wel kinderplannen? Misschien moeten de mutualiteit en de vakbond hierover om tafel.”

4.

“Eén van de topambtenaren van cultuur is het schoolvoorbeeld van benevolent sexisme; hij strooit met goedbedoelde complimenten waar een luchtje aan hangt, of waarbij je onnodig op je vrouw-zijn wordt gewezen. Tijdens een overleg, tussen de adviescommissie en de voorzitters van de beoordelingscommissies, zei hij bijvoorbeeld: ‘Toch opmerkelijk, die kwalitatieve bijdragen van de vrouwelijke voorzitters.’ Daar voel je je als vrouw heel ongemakkelijk bij.”

5.

“Vraag vanuit een kunstenorganisatie: ‘Kan je in onze raad van bestuur zetelen, we hebben nog vrouwen nodig.’ “

6.

“In een grote culturele instelling kreeg ik een hogere functie, waardoor een mannelijke collega voortaan onder mij kwam te staan. Hij liet echter aan de directie weten dat hij dat het niet zag zitten om onder een vrouw te werken. Hij wilde dat mijn benoeming ongedaan werd gemaakt en dreigde anders op te stappen. Toen dit niet veranderd werd, heeft hij overplaatsing gevraagd naar een andere dienst.”

7.

“Het glazen plafond in de theaterwereld is verdomd dik. De zogezegd progressieve theatersector is zeer conservatief aangaande de positie van de vrouw. De artistieke leiders van de drie grote stadstheaters, de opera's en de middelgrote theaters zijn allemaal mannen. Alleen bij ‘kindertheaters’ niet, maar zelfs daar zijn de artistieke leiders geen regisseurs of artistiek geschoolde makers, maar theater- of cultuurwetenschappers. Alleen Eva Bal is de uitzondering, maar daar wordt nog steeds meewarig over gelachen of kwaadgesproken. Vrouwen worden gewaardeerd als actrice, dramaturge, assistente, costumière, scenografie; als het achter de schermen is. Maar artistiek directeur van een grote organisatie? Daarvoor zouden alleen mannen capabel zijn.”

8.

“Het uitspelen van seksualiteit – het verleidingsspel – is een troef als je vrouw bent. Mannen nemen weliswaar ook hun toevlucht tot dat spel. Maar omdat er nog steeds meer mannen dan vrouwen de beslissende posities bekleden, is het voor vrouwen een strategie die net iets meer nodig is. Je hebt alleen pech als je niet de looks of het aura, maar wel de capaciteiten hebt.”

9.

“Een man: ‘Ik begrijp niet dat er nog rond gender gewerkt moet worden, ik heb zelf nooit enig verschil ondervonden.’ ”

10.

Lelijke mannen op een podium zijn interessant om naar te kijken. Lelijke vrouwen op een podium, dat is ongemakkelijk.

“Van openlijk seksisme heb ik nooit echt last gehad, ook niet toen ik directeur was van een organisatie in de cultuursector. Ik denk dat je als vrouw echt wel gerespecteerd wordt, als je goed werk levert. Ik heb er geen minderwaardigheidsgevoelens of andere aan overgehouden, misschien zelfs in tegendeel veel positieve feedback gekregen (die niets met mijn vrouw zijn te maken had). Het kan ook aan mezelf liggen, dat ik tamelijk ongevoelig ben voor de zijdelingse opmerkingen die wel eens gemaakt worden. 'Het blijven mannen', denk ik dan. Maar wellicht is dat ook een seksistische gedachte?”

11.

“Een bevriende professionele danseres veroordeelde streng een collega. ‘Met zo’n gezicht gaat ze weinig opdrachten krijgen. Lelijke mannen op een podium zijn interessant om naar te kijken. Lelijke vrouwen op een podium, dat is ongemakkelijk.’ ”

12.

“Het is nog steeds moeilijk om als actrice neutraal op het podium te staan. Wat je zegt, zijn niet de woorden van een mens, maar van een vrouw. Dat komt niet door de cultuursector, maar door eeuwen cultuurgeschiedenis. Ook als je een interessante rol wil, moet je hem zelf schrijven of ver zoeken. Ik heb daarom een keer een monoloog gemaakt en ervoor gekozen een man te spelen. Dan zou de boodschap wel neutraal overkomen.”

13.

“Een directeur van een kunstinstelling toonde op zijn telefoon de foto’s van de meisjes waar hij in Azië tijdens een zakenreis mee naar bed was geweest.”

14.

“Zoals verschillende onderzoeken al hebben aangetoond, is er in de ‘zachte’ sectoren vaak evenveel (zo niet meer) seksisme te vinden dan in de ‘hardere’ sectoren. Vrouwen zijn nog steeds schandalig ondervertegenwoordigd in zowel de artistieke als productionele (hogere) functies. (Indirect) seksisme is een vastgeroeste, dagdagelijkse praktijk.”

15.

“Ik werd uitgenodigd voor een optreden tijdens een literaire avond, door de directeur van een literaire organisatie. Ik vond de opzet en het programmaconcept problematisch op het gebied van gender, en besloot na een korte mailwisseling de uitnodiging af te slaan. Kort daarna ontmoette ik de man tijdens een ander literair programma. 'Dus jij bent degene die weigerde op te treden op mijn literaire avond’, vroeg hij. ‘Ja’, antwoordde ik, ‘dat ben ik.' Hij keek me kort aan, draaide zich half van me weg en vroeg al weglopend: ‘Zat je tampon verkeerd?’ ”

16.

“Als actrice onder mannelijke regisseurs werd ik regelmatig ‘schatje’ of ‘liefje’ genoemd – ondanks mijn veelvuldige vraag om dat niet te doen. Ik was (en ben nog steeds) niet de enige.”

17.

“In Nederland lopen we in de kunst- en cultuursector voorop qua vrouwenemancipatie, wanneer je het vergelijkt met andere publieke domeinen of met het bedrijfsleven. Veel vrouwen in de culturele sector staan aan het roer van grote culturele organisaties, grote festivals, musea en gezelschappen. Ik ben in de theatersector gevormd en de weg gewezen door visionaire, invloedrijke vrouwen. Zij leerden mij kijken en schrijven. Toch vind je in onze sector nog veel klein leed en ergernissen. Ik ben bijvoorbeeld vaak de enige vrouw of een van de weinige in een debatpanel. Sowieso ben ik altijd in de minderheid. Daar zijn partijen soms ook heel open over. Dan mailen ze, zonder gêne, dat ze nog een vrouw zoeken. Ik heb daar lang mijn schouders over opgehaald, maar nu begint het me soms ook te storen. Alleen, hoe verander je dat? Moet je al dit soort uitnodigingen afslaan, het debat kapen en erover beginnen of je stil houden en hopen dat het met het verstrijken van de tijd steeds minder zal worden?”

18.

Als vrouw moet je weten wat je wil, of je wordt direct aan de kant geschoven als tuttemie.

“Juist in de culturele sector, ook dankzij de weinige middelen, is het niet eenvoudig om met zwangerschappen om te gaan. Bij sollicitaties weet je nooit 100% zeker of het meespeelt dat je zwanger bent of jonge moeder. Toegeven zullen ze nooit doen, want dat is discriminatie. Maar wanneer ik in het motivatieverslag lees: 'minder enthousiast over de job' of 'minder ervaring', heb ik wel mijn vragen. Ook word ik vaak gepolst naar mijn privésfeer. Hoe wil ik bijvoorbeeld avondwerk combineren met mijn gezin? Bij dat soort vragen zakt de moed mij al in de schoenen... Zolang het bevallingsverlof van een man en vrouw niet gelijkgesteld wordt, zal hier een onevenwicht blijven bestaan, vrees ik.”

19.

“Techniekers zeggen vaak: 'fijn werken met een vrouw, die weten tenminste wat ze willen. Mannen doen veel artistiekerig, die lullen maar wat, die kunnen zich dat permitteren.' Als vrouw moet je inderdaad weten wat je wil, of je wordt direct aan de kant geschoven als tuttemie.”

20.

“Enkele maanden geleden gaven mijn vriend en ik een lezing en workshop aan dramastudenten. We vertelden dat we beiden bij een prominente Antwerpse kunstenaar werkten – hij als performer en ik afwisselend als theaterwetenschapper en dramaturg. De docent, zelf acteur en theatermaker, vertelde mijn vriend dat hij van zijn laatste rol had genoten. Tegen mij lachte hij en zei hij dat hij had gehoord dat de Antwerpse kunstenaar enkel knappe vrouwelijke medewerkers tewerkstelde. Ik was ‘één van zijn vele vrouwen’. Ik antwoordde dat hij mijn hoofd meer dan mijn lichaam apprecieerde. De docent heeft bij het afscheid mijn vriend een hand gegeven en mij niet meer aangekeken.”

21.

“Ik las in vroeg-twintigste-eeuwse teksten dat enkel mannen kunstenaars kunnen zijn: ‘De vrouw creëert leven, baart kinderen; de man creëert kunst. Hun lichaam en geest hebben een andere functie.’ Dat vertelde ik aan een professionele actrice. Zij zei: ‘Ik hoop van niet, maar ik denk dat die stelling kan kloppen’.”

22.

“Op vergaderingen (bij oKo, in commissies van Kunsten en Erfgoed, in raden van bestuur) maakte ik meermaals mee dat mijn idee, opmerking of kritiek niet gehoord werd, tot dat idee even later quasi identiek herhaald wordt door een man, en dan wel opgepikt wordt. Vrouwen worden in vergaderingen ook meer onderbroken (door mannen) dan mannen. Misschien spreken we te zacht?”

23.

“Niet zelden wordt mijn vriend ‘vrouwelijk’ genoemd, vanwege zijn zachtaardigheid, zijn team player-mentaliteit en gevoeligheid. Mij vinden ze ‘mannelijk’, omdat ik ambities heb, graag de leiding op me neem, open en direct praat of prominent aanwezig ben. Mijn vriend heeft in drie stukken meegespeeld die ik heb geregisseerd. ‘Of hij daar geen problemen mee heeft.’ Of: ‘Knap dat je je niet schaamt over je lichaam’, is een compliment dat hij vaak na een muziekoptreden of theatervoorstelling krijgt. Ook mannen lijden onder seksisme en stereotypering.”

24.

“Ik krijg vaak, van diverse soorten collega’s in het veld, te horen dat ik zo’n ‘mooie’ carrière heb kunnen realiseren doordat ik geen kinderen heb.”

25.

“Een mannelijke collega verspreidde de roddel dat ik de nieuwe minnares van de directeur zou zijn en daardoor mijn functie had gekregen. Hij vertelde dit aan tal van collega’s, aan kunstenaars en aan curatoren in de sector. Het foute gerucht werd door velen als juist aangenomen, doorverteld en achtervolgt me af en toe nog steeds.”

26.

“Gehoord over een alleenstaande moeder met een topfunctie: ‘Ik begrijp niet dat zij naar het buitenland gaat voor haar werk: als een kind uit het ziekenhuis komt, kan je het niet bij de grootouders laten.’ Dat zou van een man in een topfunctie nooit gezegd worden.”

27.

“Momenteel werk ik in een mannenbastion, waar vergaderingen vooral om 17u of 18u worden gepland. Handig, want daarna kan je iets eten en direct naar de voorstelling. Tja, moeders hoeven hun kinderen nooit te zien natuurlijk. Die worden opgevoed door au pairs of door de nanny. Maar o wee als je de kosten voor de babysitter inbrengt na een avond werken. Dat is ondenkbaar. Maar de rekening van het restaurant? Geen probleem.”

28.

“Ik werk nauw samen met vier directeurs van grote culturele instellingen. Sinds een paar jaar is één van die directeurs een vrouw. Als het formeel overlegmoment is afgelopen, gaan de mannen altijd nog eens ‘apart’ zitten.”

29.

Je bent toch niet lesbisch, hè? Want ik zit al met een homo!

“Er is nog veel werk aan de ‘cultuur’ van werken in de cultuursector: er moet heel veel gepresteerd worden, vaak op onmogelijke uren, het arbeidsritme ligt erg hoog en dus lijkt de cultuur van werken me soms erg vrouwonvriendelijk. Zeker als jonge moeder is het telkens een hele puzzel om werk en gezin samen te organiseren. Je scoort als vrouw ook veel beter als je meegaat in deze mannencultuur – dus als je de professioneel een mannenrol speelt – en veel minder als je expliciet rekening houdt met je gezin en de kinderen, waardoor je dus minder uren kan kloppen en zeker de avonden niet altijd aanwezig kan/wil zijn. Ik denk dus dat we de werkcultuur wat meer zouden mogen 'vervrouwelijken', met meer vanzelfsprekende aandacht voor de realiteit dat veel mensen een gezin hebben en daar ook een verantwoordelijkheid hebben. Het is mijn overtuiging dat we een duurzamere tewerkstelling en dus ook sector zouden hebben, als we werknemers meer ruimte en vrijheid zouden geven om die balans te maken. Het kan om heel eenvoudige dingen gaan: een dag thuis werken structureel toestaan, ouderschapsverlof aanmoedigen, vergaderingen overdag plannen en niet om 16u (wanneer je je moet haasten voor de kinderen), etc.”

30.

“Vroeger werd mij constant gevraagd of ik feministe was. ‘Ja, want een vrouwelijke regisseur is toch wel een unicum en dus een statement.’ Bovendien durfde ik een voorstelling te maken met bijvoorbeeld twee vrouwen. Dat ik met evenveel mannelijke als vrouwelijke acteurs werkte, werd niet opgemerkt. Ik denk niet dat ooit aan een mannelijke regisseur is gevraagd waarom hij een stuk maakt met een mannelijk personage in de hoofdrol en of dat een statement is. Wanneer ik vertelde dat feminisme helemaal niet mijn drijfveer was, eerder de fascinatie voor de personages op zich, werd gefluisterd: ‘die zal wel lesbisch zijn’. Een theaterdirecteur vroeg me ooit ronduit: ‘Je bent toch niet lesbisch, hè? Want ik zit al met een homo!’ ”

31.

“Een theatermaker: ‘Amai, fantastisch werk! Nu niet zwanger worden hé!’ ”

32.

“In een eerste Raad van Bestuur met 18 personen bleek ik bij de oprichting de enige vrouw te zijn. De voorzitter becommentarieerde dit met de ‘grappige’ opmerking: ‘Oef, er is één vrouw bij dus we zijn safe, we zijn OK bezig’.”

33.

“Als er iets opmerkelijks gedaan of gezegd wordt door een vrouw, wordt er meestal vermeld dat het een vrouw is.”

34.

“Ik denk oprecht dat het wel goed komt. Er is alleen tijd nodig. Vooral ook in de geesten van de meisjes zelf. Nog steeds zijn meisjes de beste op school, ook op de theaterschool. Maar na een tijdje zwakken hun ambities af. Niet omdat er kinderen komen, gewoon omdat ze zo geprogrammeerd zijn. De baas willen zijn is niet typisch iets voor een jonge vrouw. Het woord ambitie lijkt namelijk nog te veel op het woord bitch.”

35.

"Een directeur van een kunstschool kust de vrouwelijke studenten steeds op de mond."

36.

“De kunsten(sector) herdenken vanuit feministisch perspectief gaat verder dan gender. Dat gaat over een kritische re-evaluatie van de héle institutie, ook op politiek, sociaal en economisch vlak. Dat gaat over het herbekijken van subsidiestructuren, over het uitwerken van nieuwe werkvormen (zowel op als achter de scène), over machtsrelaties omgooien en nieuwe representatiemogelijkheden zoeken. Dat gaat over het immateriële omarmen, boven het materiële; over het proces promoten, boven het product. Dat gaat over het vervagen van grenzen, over alles waar kunst goed in is.”

---

Onderstaande anonieme getuigenissen werden spontaan gepost als reacties op onze vorige site.

37.

"Dat de podiumkunsten een overheersende mannelijke sector is werd me duidelijk toen ik moeder ging worden. Tot dan toe huppelde ik vrolijk – zoals velen- mezelf voorbij, van project naar project, beklonken ergens na de uren. Ik was jong, gedreven, en full-time beschikbaar. Toen ik zwanger werd volstond één telefoontje om mijn komende projecten te annuleren. Ik zou vervangen worden, en verder kon ik terugvallen op werkloosheid. Een contract was er immers nog niet getekend. Ik werd een spiegel voor collega-actrices, die weliswaar blij voor me waren, maar zelf hun kinderwens toch nog graag wat uitstelden om er niet “uit” te zijn. Want hoe en waar keer je terug?

Toen ik 16 was, werd ik aangerand door een steracteur en toenmalige directeur van een kunstschool

Het kan ook niet anders dan dat je als moeder een stapje terug zet. Je draagt, baart en voedt een kind. En daar moet je ook van recupereren. Dan zit je al gauw aan een jaar. Terwijl mijn man- die ook in de sector zat- voortraasde, werd ik dus “verplicht” om een pauze in te lassen. Waar ik dankbaar voor ben: de periodes dat het lukte om hier en nu met mijn kind door te brengen zijn onvergetelijk. Ik leerde dat mijn identiteit niet mijn job is. Maar onder die “verplichte” rust school ook onrust, creatieve onrust enerszijds, maar ook angst, want iets zegt je dat je doormoet, dat je anders de boot mist.

Als ik in die periode – baby op de arm – iemand uit de sector kruiste, werd me steevast gevraagd wat mijn man zijn volgende project was. Naar mijn plannen werd niet gevraagd. Het verwonderde me hoe weinig ik hierop voorbereid was. Hoe weinig interesse ikzelf tot dan toe gehad had in moeders. Alsof ze ergens hadden afgedaan in de ratrace van de ambitie en groei. Harder dan ooit voelde ik de nood aan solidariteit onder vrouwen. Onder moeders. Een kind krijgen verandert een vrouw tot in het diepst van haar wezen, maar er is zo weinig aandacht voor in deze naar buiten gerichte maatschappij. Prioriteiten verschuiven, en misschien dat daarom zoveel vrouwen afhaken, want ja, je wil je kinderen zien opgroeien. Maar wil je meekunnen, moet je minimaliseren dat dat dilemma er voortaan is, moet je je in bochten wringen om toch dat avond-, weekend- en vakantiewerk gedaan te krijgen. Liefst sta je met de baby in de coulissen verder te spelen, dan ben je pas een stoere mama..."

38.

"Ik kreeg ooit te horen dat vrouwen heel wat kunnen, maar de top er enkel is voor mannen - of het nu in de keuken is of op het podium. De geschiedenis heeft dat immers bewezen. Een uitspraak van een directeur die bang is van vrouwen, zeker als ze groter zijn dan hem."

39.

"Toen ik 16 was, werd ik aangerand door een steracteur en toenmalige directeur van een kunstschool - ik kon ontsnappen. Maar de volgende dag verscheen hij weer om te zeggen dat als we elkaar bleven zien, dat we dan iets zouden kunnen regelen dat ik in zijn toneelschool als actrice zou kunnen beginnen. Ik heb bedankt en heb een andere stad gekozen. Maar het was van hetzelfde laken een broek, werd nog 3 keer aangerand door de docenten daar. Redelijk ontstellend en ontwrichtend, deze situaties blijven voor een vreselijke spanning zorgen tot de dag van vandaag."

• REACTIE: "Hallo onbekende vrouw, ik heb mij eerst eens doorgeworsteld door al die niet vrouwvriendelijke info over de culturele wereld. Heb jij die toenmalige directeur, of andere mannelijke individu's niet aangeklaagd? Had je dat gedaan bij hun superieuren, had dat hun gedrag misschien toch ook veranderd, niet?! Wanneer wij vrouwen blijven zwijgen en vrouwonvriendelijk gedrag blijven slikken.... Niet goed, vind ik ..."
• ANTWOORD: "Er zijn van elke van deze vier aanrandingen ooggetuigen geweest, die me meestal gered hebben. Soms genegeerd. Niemand is naar de politie gegaan. Alles is onder de mat geveegd."
• REACTIE OP REACTIE: "Om uw vraag te beantwoorden: situaties van aanranding zijn ongelofelijk complex en elke vrouw, man, transgender, etc die ooit het slachtoffer was van aanranding, weet dat praten en opkomen voor jezelf niet evident is, integendeel... Ik ben bijvoorbeeld een vrij 'mondige' vrouw die wél heeft gepraat na een aanranding op de culturele werkvloer. Toen ik echter met mijn vrouwelijke choreografe ging praten, was ik gechoqueerd dat ze mijn verhaal in eerste instantie in twijfel trok. Ze stelde voor om een compromis te sluiten met mijn mannelijke collega die me had aangerand, want 'ja, op tour gebeurt er altijd foute dingen' en 'misschien gaf ik hem een verkeerde impressie omdat ik geen probleem hebt om naakt op podium te staan', en zo'n dingen.... Uiteindelijk hebben mijn andere collega's mij unaniem gesteund in mijn verhaal en had de choreografe geen ander optie dan zijn contract niet te vernieuwen. Dit wil wél zeggen dat hij nooit is ontslaan, want dat was blijkbaar te kostelijk. Ik had dus gewoon 'geluk' dat zijn contract was afgelopen. Ik was toen éénentwintig en die vernederde ervaring heeft mij jarenlang getekend. Niettegenstaande ik vandaag (tien jaar later) kies om hierover openlijk en niet-anoniem te spreken, zou ik nooit durven beweren dat het probleem van aanranding bij het stilzwijgen van andere vrouwen ligt. Ik kan mij daarom ook gerust voorstellen dat heel wat vrouwen een minder steunende context hebben en dat praten het dan jammer genoeg nog veel erger maakt. Gelieve dit in gedachten te houden als u de volgende keer op een getuigenis van een anonieme aangerande vrouw reageert."

40.

"Toen ik aankondigde dat ik zwanger was van mijn derde, ontstond een lastercampagne door de voorzitter van mijn Raad van Bestuur, die beweerde dat ik niet geschikt was voor mijn job die ik op dat moment al 5 jaar met succes en tot ieders tevredenheid uitoefende. Hij zei dat een vrouw met drie kinderen niet zo'n functie met verantwoordelijkheid kon dragen. Dat hij mijn kinderen kon horen op de achtergrond als hij me belde op mijn werknummer tijdens vrije dagen, toonde volgens hem aan dat ik foute prioriteiten had. (en neen, hij bedoelde niet dat het fout was om mijn werktelefoon op te nemen op vrije dagen...) Hij verzon zaken om me in een slecht daglicht te plaatsen, maar niemand geloofde dat de directeur van een groot museum zou liegen. Na verloop van tijd werd toch duidelijk dat er iets niet in de haak was en moest hij opstappen uit onze Raad van Bestuur. Ondertussen was het kwaad echter geschied en ik heb twee jaar thuis gezeten met een burn-out. Ik ben niet meer terug gekeerd naar de cultuursector. Als dit de manier is waarop talentvolle en super gemotiveerde jonge vrouwen behandeld worden omdat ze kinderen krijgen dan werk ik liever in de profit."

41.

"Toen ik acht maanden zwanger was, kreeg ik te horen dat ik ontslagen zou worden. Die aankondiging kon pas later officieel gemaakt worden, volgens de wettelijke termijn. Het is na tien jaar hard werken in de cultuursector het einde van mijn carrière daar geworden. Als kersverse en alleenstaande moeder had ik na de geboorte van mijn kind niet de puf om mij in sollicitaties te storten en toen ik weer voor mijn professionele loopbaan kon gaan, was ik te lang uit de sector geweest om er nog een plaats in te kunnen bemachtigen. Als zwangere vrouw ben je zogenaamd beschermd tegen ontslag, maar de facto kun je nooit hardmaken dat je zwangerschap (en nakende moederschap) de reden is van je ontslag.

Overigens heb ik in de tien jaar die aan mijn ontslag voorafgingen alle vormen van seksisme meegemaakt zoals hierboven al zijn beschreven: dat je ideeën niet serieus worden genomen tot een man ze een tijdje later onder veel lof uitspreekt, dat je openingstoespraken mag schrijven die op de opening zelf door mannen worden gedeclameerd, dat er op vergaderingen van je - als enige aanwezige vrouw - wordt verwacht dat je de koffie brengt, dat je curatoren met naam zich denigrerend hoort uitlaten over 'vrouwenkunst' etc. De lijst is eindeloos. Nu prijs ik me gelukkig dat ik in een andere sector aan het werk ben."

42.

"Een vooraanstaand academicus wilde mijn boek nalezen. Hij vond het interessant en nodigde me uit bij hem thuis om erover te praten. We aten iets. De conversatie was heel ongemakkelijk: hij had het de hele tijd over seks, en ik stuurde het gesprek de hele tijd daarvan weg. "Dat" soort conversaties. Na het eten zei hij me dat hij me iets van kunst wilde laten zien. Hij zette een pornofilm op. Terwijl ik als een konijn in een lichtbak probeerde te beslissen what the fuck te doen, nam hij steeds een Merci-chocolaatje van de salontafel en ging dichter zitten. Ik besefte opeens dat ik dingend ergens moest zijn.

Oh ja, hij was zo'n 35 jaar ouder dan ik. Niet dat dat uitmaakt. Later hoorde ik dat hij het met quasi elke jonge vrouw uitvrat. Weet je, ik vond dat echt gortig, hé. Maar elke keer dat zoiets me overkwam (en ja, dat gebeurde vaker), stoorde me op lange termijn nog het meest dit: dat ze verdomme in die tijd niet met mijn kunst bezig waren. Ik héb inhoud. Ik hàd die. Ik maak goed werk. En de aandacht gaat naar touche hebben. Godverdomme!!!!!

Toen het in een redactie ging over het gebrek aan vrouwen in de kunst, werd dat afgeslagen. "Allez!", zeiden ze, en noemden de naam van één redactrice en één kunstjournaliste. Er hadden volgens hen nog nooit zoveel vrouwen in de letteren gezeten. Ja, dat waren dan ook de enige twee die die functie hadden. (Tegenwoordig zijn er meer. Dat volgt onderzoek.)

Ik was toen éénentwintig en die vernederde ervaring heeft mij jarenlang getekend.

Onder schrijfsters zitten wij dan aan zo'n tafel, vlak voor zo'n literair evenement. Aan de ene kant zitten de mannen. Wij zaten geamuseerd achterovergeleund aan de andere. De mannen te bespreken. De manier waarop ze allemaal voorzitter werden van deze of gene vereniging, en dan werden ze door die jobjes gevraagd om ergens een betaalde functie op te nemen. De weinige betaalde functies in de sector. En daardoor werden ze weer vaker gevraagd. En alle mannen troepten echt samen. Er was geen doorkomen aan. We bespraken onder mekaar, zo lichtjes ironisch: zijn jullie daar ooit voor gevraagd? Nope! We zongen het antwoord bijna. Nochtans zelf wel geprobeerd. Aangeboden. En dan hadden ze soms een functie als secretaresse vrij. Of om voor de druk te zorgen. ELK van die literaire tijdschriften had een vrouw als secretaresse. "En dan vragen ze één vrouw voor een avond!" "En dan vinden ze zichzelf divers!" "En dan liefst een die gehandicapt en zwart is!" "En dan van die uitspraken. 'Oh, zwanger, dan is het uit met het schrijven zeker?' Ja, want nu is al mijn creativiteit geamputeerd, al het bloed gaat naar mijn buik." "Ze hebben zelf nochtans genoeg buik!"

Enfin, het was zo'n zeldzaam gezellig moment waarop we over seksisme in de letteren konden lachen. Komt er zo'n éminence grise, die dik zijn brood verdient in de sector, naar de tafel toe. We zien hem kijken naar de mannenkant. Die zit vol. En er is bij ons een plaats vrij. En hij zegt: "Mag ik mij bij de meisjes zetten?" Tien paar blikken die vuur spuwden, ja. "De meisjes??", zei er een, maar hij hoorde niks. De fucking meisjes godverdomme. En hij gedroeg zich ook echt alsof hij bij de meisjes zat. Want over de inhoud ging het mooi niet. Die was even aan het ontspannen tot hij straks weer kon netwerken. Nee, er is geen seksisme in de letteren, hoor.

Er is dit jaar een boekenweekgeschenk door een vrouw geschreven. Tien jaar geleden ook (toen was het Renate Dorrestein). Er zijn meer schrijfsters dan schrijvers. Elke week is er een online critica die de boekenbijlages bekijkt op aandacht voor mannen en vrouwen. De vrouwen hebben soms eens een tiende. Dan hebben ze geluk. Maar mannen verkopen meer omdat ze meer talent hebben, hoor.

Ik publiceerde in een bijlage die specifiek op intellectuele vrouwen gericht was (opgericht omdat die in media niet aan hun trekken komen). In die periode praatte ik met een directeur van een kunstencentrum over mijn podiumwerk. Hij was erg geïnteresseerd in mijn werk voor dat medium. Toen hij hoorde in welke bijlage, lachte hij keihard. Denk je dat hij over de sportbijlage had gelachen?

Ik heb echt in harde sectoren gewerkt. Soms was er wel eens iemand die zich gortig gedroeg. Maar in de kunst zat het grootste seksisme."

43.

"Vorig jaar maakte ik samen met een vrouwelijke collega een voorstelling. Wij regisseerden, schreven, maakten decor, speelden mee, organiseerden de repetities en vergaderingen, het grootste denkwerk, onderhielden de contacten met acteurs en muzikanten. En veel meer. Tijdens de tournee is het ons driemaal overkomen dat een medewerker van de betreffende speelplekken vroeg of wij de actrices waren, of - tijdens het wijzen naar één van de muzikanten - of dàt onze regisseur was, of "wie heeft de voorstelling gemaakt"?

Ik heb echt in harde sectoren gewerkt. Maar in de kunst zat het grootste seksisme.

Als vrouwelijke theatermaker word ik héél veel geconfronteerd met het feit dat mensen mij vanzelfsprekend bekijken als 'actrice', niet in de eerste plaats als maker of regisseur. Eventueel in de tweede plaats. Mijn man, die ook acteur en regisseur is, word in de eerste plaats bekeken als regisseur en maker, zelden als acteur. Duidelijk is ondertussen ook dat men hem eerder vraagt om opinie, gesprek en gedacht. Allemaal goed en wel, ik gun elk zijn cadeaus en een acteur is evenwaardig aan een maker en omgekeerd, een loodgieter is evenwaardig aan een kapper, een kapper aan een advocaat, een hond aan een eend, maar ik ben er hoe langer hoe zekerder van dat de cultuursector, vooral hoge pieten, blinde zieners en autistische voortplanters, een fucking conservatief rollenspel beleeft en dat zij doet alsof alles eerlijk is tussen mans-en vrouwscreator: "we zijn toch 2016 hé...".

Ik durf er zeer weinig openbaar over zeggen omdat ik heel onzeker ben over deze kwestie, omdat een vrouw die hierover klaagt een feministische zaag zal zijn. Een niet al te erg assertieve vrouw (diegene die géén bastos rookt en salopetten draagt met een zware stem) moet leren haar mannetje te staan, en doen we dat niet, pech."

44.

"Toen ik 10 jaar geleden zwanger was van mijn eerste kindje, werd me discreet aangeraden "om het weg te doen", omdat "de directie binnen de administratie geen zwangerschappen tolereert". Ik heb het kind gehouden, de directie heeft me maandenlang straal genegeerd en ik ben ondertussen andere professionele wegen uitgegaan."

45.

"Die keer dat ik mocht lesgeven in de regieschool waar ik vroeger zelf ging, en de eerste jury bijzat. Een van de eerste studentes die we moesten bespreken: 'die zou ik nooit kunnen neuken'. Dat was wel een speciaal gevoel."

46.

"Ik ben ooit uitgekafferd door de regisseur, omdat hij het beu was dat ik hem niet elke dag een zoen gaf. De ene dag wel en de andere dag niet. Wat dacht ik wel. Hij was mij beu en is doorgegaan met roepen tot ik aan het huilen was. Het was de laatste voorstelling van een lange tournee die ik met traanogen heb gespeeld. Bij aanvang van de volgende tourneereeks vermeldde ik dat ik zwanger was en hij vertelde me dat hij eigenlijk kwaad moest zijn hierom, maar dat hij het maar zo ging laten. Ik was zo opgelucht dat ik niet meer hoefde mee te spelen. Later hoorde ik dat hij verliefd op me was en voelde dat de saus niet pakte. En dat irriteerde hem. Niet dat hij iets met mij wilde beginnen, want hij was gelukkig getrouwd, maar hij was graag verliefd op zijn actrices en die moesten daar op gepaste manier dankbaarheid voor tonen. Dit gebeurde regelmatig met regisseurs. Ik had toen wel heel veel werk. Nu ik ouder ben, krijg ik veel minder werk. Ik denk dat ik meer werk nu had gehad, had ik dankbaarheid getoond."

47.

"Tijdens mijn toneelopleiding kreeg ik tijdens een evaluatiegesprek te horen dat ik mij "vrouwelijker" moest kleden in het dagelijkse leven. Ik denk niet dat mijn mannelijke medestudenten ooit opmerkingen hebben gekregen over hun persoonlijke kledingstijl."

• REACTIE: "Zelfde meegemaakt. Wat heb ik mij toen slecht gevoeld."

48.

Mannelijk jurylid over de eerste studente die we moesten bespreken: 'die zou ik nooit kunnen neuken'.

"Een bekende acteur met een groot ego, hij denkt dat hij heel sexy is, had een buitenechtelijke relatie waar ik niets van wist als regieassistente, en die werd ontdekt door zijn vrouw . Omdat hij anders niet op toer had mogen vertrekken met deze actrice, en zijn vrouw niet wist wie het was, heeft ze hem blijkbaar gedwongen om een naam te geven, waarvoor hij mijn naam dan heeft gebruikt. En dus verzonnen dat ik zijn minnares was. Ik snapte het allemaal niet tot de actrice het mij opbiechtte. Ondertussen werd ik behandeld als slet en zelfs tien jaar later kwam deze mens mij ineens op de mond kussen om zijn leugen wat kracht bij te zetten. Ook bleek hij aan een andere theatermaker verteld te hebben dat ik hem in de loges zou hebben afgetrokken. Waardoor ook deze me als slet behandelde en openbaar afrukbewegingen naar mij maakte in de Bourla . Gelukkig heb ik vele getuigen, waaronder de regisseur, de actrice en deze theatermaker. En zo heb ik hem eens opgebeld om te zeggen dat het gedaan moet zijn."

49.

"Ik vond een dichtbundel van een Nederlandse dichter mooi. We werden Facebookvrienden en raakten aan de praat. Vrij snel ontspoorde dit tot een hitsige monoloog waarin hij me in niet mis te verstane bewoordingen vertelde hoe hij me zou neuken, of eigenlijk eerder fysiek zou overmeesteren en 'temmen'. Helaas kan ik de exacte woorden niet meer terughalen, want ik blokte hem, nadat ik duidelijk gemaakt had totaal niet gediend te zijn van zijn antwoord en dat het bovendien extra onsmakelijk werd doordat z'n schriftelijke 'verleidings'(?)plannen boordevol taalfouten stonden. Accident de parcours, zou je denken, NEXT! Maar deze heer blijft me online de 'spellingnazi' noemen en blijft de fabel uitkramen dat ik hem na inhoudelijke kritiek op mijn teksten blokte. Regelmatig krijg ik via via te horen welke onzin hij uitkraamt. In een andere versie van zijn feiten probeerde ik hem te verleiden en kon ik niet tegen de afwijzing. Wat me vooral stoort in deze kwestie, is dat hij wel vaker 'op de vrouw' speelt en daar, net als een aantal andere haantjes in het literaire wereldje, bijzonder zelden in terechtgewezen wordt. Hij profileert zich ook als feminist en heeft uitgesproken meningen over hoe vrouwen al dan niet over seks mogen spreken en schrijven."

50.

"Een mannelijke columnist zei op een vergadering met vier vrouwelijke dramaturgen: maar er bestaan toch geen goede vrouwelijke dramaturgen?"

Tussendoor (van een man?)

"Vrouwen komen uit een zeer beschermende cultuur, waar ze weinig weerstand tegenkwamen. De klassieke huisvrouw had een fijn leventje, bijgevolg hebben ze nog niet de eelt gekweekt die je nodig hebt als je het echte professionele leven binnenstapt. Niet aantrekken en opkomen voor jezelf zit er blijkbaar niet in. Vrouwen willen dezelfde rechten als mannen maar gaan dan toch van huilie huilie doen als ze een eetje tegenstand tegenkomen. Ook hier geldt, niks voor niks."

• REACTIE: "Lees ik het goed? 'Vrouwen komen uit een zeer beschermende cultuur'. U bedoelt het gematigd zeeklimaat met roze vlinders en dartele eenhoorns op planeet Venus of zo? Waar we met z'n allen ineens uit de pastelkleurige keuken losgelaten zijn om ons aanstellerig te gaan bemoeien met het Echte Leven. Tja. Het mag u ontgaan zijn, maar het is 2016. Bijna 17. Uw reactie = quod erat demonstrandum."
• REACTIE: "Inderdaad! Hahahahahaha! Wat een schoolvoorbeeld van het type mannen dat hier besproken wordt. Ja hoor, vrouwen leefden eeuwenlang in een beschermde cocon, wat een luxe leventje hadden zij toch! Zo staat het in alle geschiedenisboeken! Wat een privilege om zonder keuze gereduceerd te worden als rechteloze huisslaaf en broedmachine. Wat waren het toch gouden tijden toen we nog zonder gerechtelijke represailles onze echtgenotes mochten verkrachten. Wie wilt er nu stemrecht of erfrecht in hemelsnaam? Of hoger onderwijs? Ik had zo met ze willen ruilen! Lekker geobjectiveerd worden zonder dat juk van serieus genomen te worden. Heerlijk!"
• REACTIE: "Ik werd toch al verkracht in al mijn gaten. Zit al jaren onder het minimumloon te werken, omdat ik een vrouw in Vlaanderen ben. Heb dus nooit iets gemerkt van die ' beschermende cultuur' in België, sinds jongsaf struikelen we over de pedofielen, piemelmannen, en daarbovenop nog veroveraars uit andere delen van de wereld. Als wij als jonge tieners zelfs opgesloten en verkracht worden tot we niet meer kunnen stappen, wordt ons aangeraden om toch maar geen klacht in te dienen. Buitenlandse veiligheidsdiensten grappen al dat sexueel geweld in het Belgisch drinkwater zit. Keep on mansplaining. Jullie zijn blind en doof. Enige hoop is dat mannen zoals jij eeuwig gaan branden in de hel. Met jullie discussieren is zinloos omdat jullie alleen in jullie zelf geloven."
• REACTIE: "Holy shit, in welke wereld leef jij?! Dit nummer van rekto verso en al deze getuigenissen lijken me nochtans een goed voorbeeld van vrouwen die opkomen voor zichzelf. Maar dat noem jij dan 'huilie huilie' doen. Wat wil je nu? Vrouwen moeten voor zichzelf opkomen, maar liever niet publiekelijk ofzo? Vrouwen willen dezelfde rechten maar ze mogen er niet voor strijden? Een nogal tegenstrijdige logica, me dunkt. Wtf. Goed dat je even duidelijk maakt wat je intelligentie niveau is, want anders zouden we je misschien nog serieus nemen. Daarnaast wil ik je ook oprecht bedanken voor je comment, het is een perfect voorbeeld dat ik kan bovenhalen als iemand nog eens zegt dat sexisme niet meer bestaat, of zo'n paternalistische houding toch niet meer voorkomt.

51.

"Toen ik geselecteerd was voor een cartoonwedstrijd, kreeg ik een standaard getypte brief: 'Beste Mijnheer, proficiat, u bent geselecteerd!' Ik zou eens moeten zoeken, maar ik heb hem nog altijd ergens liggen."

52.

"Toen mijn zoontje veel te vroeg geboren werd en voor zijn leven vocht, stond mijn hoofd er niet naar om plannen te maken bij een groot theaterhuis. Een paar weken later werd ik dan ook bedankt en de laan uitgestuurd. Ik ben geen vrouw."

53.

Op een dag werd ik zelfs begroet met de handen van een mannelijke collega op mijn borsten.

"Ik werk in de cultuursector op een afdeling met 3 andere vrouwen en 1 man. Toen er een tijdje geleden een vacature kwam voor hoofd van onze afdeling, ben ik eens voorzichtig gaan polsen of mijn collega's eigenlijk een voorkeur hadden qua man/vrouw. Mijn mannelijke collega liet doorschemeren dat hij eerder ervaring heeft gehad met het werken "onder een vrouw" en dat hem dat slecht was bevallen. Dat was voor hem dus zeker niet voor herhaling vatbaar! En dan mijn vrouwelijke collega's. Die bleken ook allemaal liever een man dan een vrouw te hebben als directe baas... want die kun je tenminste een beetje "bewerken"! ....."

54.

"Als man in de cultuursector ben ik van een generatie die aanvankelijk bijna alleen maar vrouwelijke bazen heeft gehad (zoals Regine Clauwaert), na een schooltijd met veel vrouwelijke leerkrachten en docenten. Bij een aantal van die 'sterke' vrouwen was er helaas ook veel omgekeerd sexisme: er werd je als kerel wel héél duidelijk gemaakt dat de baas hard aan de weg had getimmerd en dat je als jonge man je plek moest kennen. Jonge vrouwelijke collega's met vergelijkbare rollen, functies en ervaring werden anders behandeld. Het heeft me tijd gekost om die houding in z'n context te kunnen zien, maar het was een interessante leerschool.

De getuigenissen hierboven tonen helaas aan dat er nog veel werk aan de winkel is. We moeten ons als sector diep schamen. En als iets wat aan de buitenkant zo helder lijkt, nog altijd zo erg fout zit, dan geeft dat wel aan hoe het met andere ongelijkheden gesteld is. Je zal maar een allochtoon zijn of een persoon met een handicap - soms lijkt het wel of juist de financiële schaarste in onze sector ons nog onverdraagzamer en competitiever maakt.

Ik sta inmiddels al meer dan 10 jaar aan het hoofd van relatief grote culturele projecten, en wil absoluut dat deze ongelijkheid met onze generatie stopt. Dat begint bij evenwichtige besturen en directies, met diverse positieve rolmodellen. Als man mag je best een andere man wijzen op zijn achterhaald denken of handelen (die cultuur-minister met z'n mooie benen-compliment mag gewoon met naam en toenaam in de krant). Sexisme is een probleem voor iedereen, dus we moeten het ook samen oplossen."

55.

"Ook in de reclamesector heerst er een ontzettende macho-cultuur. De 'grappige opmerkingen' over mijn borsten of achterwerk kan ik niet meer op twee handen tellen. Er werd zonder gêne in m'n decolleté gestaard, er werden penissen op mijn papieren getekend, mijn computer-screensaver werd in één of ander pornografisch beeld veranderd, er werd schaamteloos gevraagd hoe mijn borsten eruit zagen, hoe ik mezelf scheer 'daar beneden', ... en op een dag werd ik zelf begroet met de handen van een mannelijke collega op mijn borsten.

Op een feestje greep hij een Japanse kunstenaar, een vrouw, in het kruis met de woorden “you like this, don't you”

Ik heb té veel verhalen over hoe je daar als vrouw behandeld wordt. Maar steeds onder het mom van 'het is maar om te lachen'. En kon je er zelf niet mee lachen? Dan was je flauw, had je geen gevoel voor humor, was je preuts, of werd er net gelachen met je 'gebrek aan seksualiteit'. Het is pas met het verlaten van de reclamesector dat ik besef hoe ongelofelijk fout dit was, en hoe hard ik spijt heb van het feit dat ik het zo heb laten gebeuren."

56.

Bekijk eender welke tv-serie en je ziet het grote verschil tussen acteurs en actrices. Een serie zou een afspiegeling moeten zijn van de maatschappij. Maar meestal worden de hoofdrollen vertolkt door oudere mannen en veel jongere vrouwelijke tegenspeelsters. Oudere vrouwen mogen al blij zijn met een kleine bijrol. Om over het verschil in verloning nog te zwijgen. Een Vlaams theatergezelschap bestaat meestal uit 5 acteurs en 1 actrice. Vrouwelijke regisseurs zijn enkel te vinden in het kindertheater. Tja ,nog veel werk!"

57.

Welke dwaas heeft ooit geloofd in de slogan dat 'kunst de zeden verzacht'? Het troebele water van de kunst heeft dus ook een genderkantje, weten we sinds Simone DB. Wat wil je, een domein zonder objectieve normen. Wat is schoonheid? Wat is een goed boek? Een mooie performance? Wie het hardst roept? De meeste mannetjes en/of vrouwtjes achter zich krijgt? Gestudeerd heeft in de Schoonheid? Gevreeën heeft met Subtiliteit en Sensitiviteit? De Tijdsgeest ingeademd heeft? De Ademtocht van komende Generaties reeds voelt stromen? Ach, alles is ijdelheid, zegt Claire Goll. De regels van de Kunst, zegt Pierre Bourdieu. Leugens en bedrog, zegt GVA. Theater van de ziel, zegt le petit objet a."

58.

"Een voormalig kabinetsmedewerker van een voormalige minister van cultuur was een tijdje directeur van een internationale kunstinstelling die kunstenaars in residentie heeft. Ik heb de man in kwestie nooit een opmerkelijke visie horen verkondigen, wel uitte hij zich denigrerend en smalend tegenover zijn vrouwelijke collega's. Na een tijdje kon ik min of meer opmaken welke vrouwelijke kunstenaars in residentie zijn lievelingetjes waren. Hij valt voor het type meisje dat er wat breekbaar, aaibaar en neembaar uitziet (waarmee ik niet wil zeggen dat die vrouwen dat ook waren, schijn bedriegt). Over hem werd gezegd dat hij bang is van sterke vrouwen. Op een feestje, bij gelegenheid, met wat drank, heeft hij een Japanse kunstenaar in residentie aangerand, een vrouw, in het kruis gegrepen met de woorden “you like this, don't you”. De Japanse kunstenaar in kwestie zat er heel erg mee, maar vond nergens gehoor. Wanneer ik mannelijke collega's aanspreek over de man in kwestie, dan hoor ik steevast “toch ne toffen pee”, “sympathiek” en “ja mijn vriendin kan het ook niet met hem vinden”. Vandaag zetelt onze man in tal van kunst- en erfgoed-commissies en jaagt wanhopig achter een directeurspost van belang, want momenteel is hij directeur van een DKO, en dat beantwoordt niet aan zijn verlangen naar macht en prestige."

• REACTIE: "Oh ik herken meteen over wie het gaat! Ook voor hem gewerkt en heb dezelfde ervaringen. Problematische figuur die veel invloed heeft. Meester in micro-agressies. Moeilijk aan te kaarten, want 'hij bedoelt het toch goed'. Enorm betuttelende houding tegenover vrouwen die hij ziet als zijn minderen, en enorm achterbaks tegenover vrouwen die hij ziet als zijn meerderen. Behandelt vrouwen met wie hij in gelijke rang samenwerkt als zijn secretaresses of assistentes. Inderdaad een voorliefde voor kwetsbaar lijkende, 'meisjesachtige' vrouwen, tot hij merkt dat ze mondig of assertief zijn en tegen hem in gaan, dan negeert hij ze of gaat ze actief tegenwerken. Hopelijk houden zijn twee jonge dochters er niks aan over :/"
• REACTIE: "Ja, inderdaad, die hansworst is een uit boertigheid en machtswellust opgetrokken karikatuur van de cultuurseksist. Gelukkig is hij de laatste jaren veel van zijn pluimen kwijtgeraakt en wordt hij minder en minder au serieux genomen."

59.

"In mijn beginjaren als organisator van productionele events in een kunstsegment dat vooral door mannen gedomineerd werd, heb ik als vrouw verschillende keren - op mijn vraag om samen te werken - het antwoord gekregen 'sorry schat, ik ben al getrouwd'. Mijn mannelijke collega kreeg dit antwoord nooit... ook niet van de vrouwen waar hij mee werkte. Wij lachten er vaak mee, over het gebrek aan beschaving, van een aantal mannelijke artiesten....

Ondertussen zijn we enkele jaren verder en merken we dat de jongere generatie veel opener en onbevooroordeeld is, meer genderdiversiteit, met veel talent en goodwill om er iets van te maken, wat dan ook een behaaglijk gevoel geeft. Spijtig dat een aantal van die oudere op macht gebaseerde generatie nu de dienst uitmaakt in de beoordelingscommissies, het helpt het kunstenlandschap niet vooruit en de jongere generatie, de meest talentvolle die Vlaanderen ooit gehad heeft, blijft in de kou staan."

• REACTIE: "Zelfde ervaring hier, de jongere generatie doet het 'n pak beter. Het is wachten tot de dinosauriërs van de 'good old boys club' uitsterven. Kan niet snel genoeg gaan voor mij. En we hoeven geen namen te noemen, we weten in de kunstwereld allemaal over welke mannen het gaat, het zijn al járen dezelfde usual suspects. Maar sinds de hetze rond de uitspraken van Willem Elias is er wel een precedent geschapen, dit was een belangrijk signaal van de jongere generatie dat dat soort ouderwets sexisme niet meer getolereerd wordt. Stilaan komt er verandering!"

60.

"Op een van mijn tentoonstellingen overhoorde ik ooit twee mannen commentaar geven op mijn werk: 'amai da's een sterk werk... oh van een vrouw... Dat zal wel een heel lelijke vrouw zijn dan, als ze zo goed werk maakt, hahahah'. Ja, want een mooie vrouw kan geen goeie kunstenaar zijn, zeker...

Als ik ergens aankom om mijn werk op te bouwen voor een tentoonstelling, wordt er meer wel dan niet automatisch van uitgegaan dat mijn mannelijke assistent de kunstenaar is. Terwijl ik op dat moment al uitgebreid contact gehad heb met de organisatie via mail en telefoon.

Ik merk na 15 jaar in de kunstwereld wel dat de jongere generatie mannen het een pak beter doet.

Tijdens een groepsgesprek met een directeur van een vooraanstaand kunstinstituut werd ik consistent genegeerd elke keer dat ik mijn mond opentrok, terwijl mijn mannelijke collega's wel gehoord werden. Bij het naar buiten gaan nam de directeur mij even apart en zei betuttelend: 'doe maar je jasje aan, het is koud buiten'.

Na een tentoonstelling in een bekend museum hoorde ik het gerucht de ronde gaan dat ik die kans gekregen omdat ik een 'mooi poppemieke' ben. Ik heb zo'n opmerkingen nog nooit gehoord over mannelijke kunstenaars.

Tijdens mijn opleiding aan de academie vermeed ik bepaalde vakken omdat de docenten de reputatie hadden de vrouwelijke studenten lastig te vallen. Sommigen van hun hadden actieve aanklachten tegen hun lopen. Deze personen gaven 15 jaar later nog steeds les op deze school.

Een tentoonstelling met enkel vrouwelijke kunstenaars wordt zowieso gezien als een statement, een tentoonstelling met enkel mannelijke kunstenaars is neutraal. Etc etc.

Sexisme is dagelijkse kost in de kunstwereld, en moeilijk uit te roeien. Ik merk na 15 jaar in de kunstwereld wél dat de jongere generatie mannen het een pak beter doen op dit vlak. Maar het is als vrouw nog altijd harder knokken om serieus genomen te worden."

61.

Ik heb jaren voor een organisatie gewerkt waar ik minder verdiende dan mijn mannelijke collega die hetzelfde werk deed. Toen ik hierachter kwam, vond mijn mannelijke collega dit nog grappig ook.

Wat weinig aan bod komt in deze discussie, is dat vrouwen met een machtspositie in de culturele sector zich net zo goed schuldig maken aan seksisme ten opzichte van andere vrouwen.

Na een telefonische screening en een verder uitsluitend positief sollicitatiegesprek zei een directrice op het einde: 'Je bent bijna 30... Ik zie op je CV dat je samenwoont met iemand...' Toen ik hier niet op inging, vervolgde ze: 'Je begrijpt dat wij een organisatie met weinig middelen zijn... Als we energie stoppen in het vinden van een nieuwe werknemer, willen we niet binnen een paar maanden weer naar een vervanger op zoek'. Achteraf bleek deze directrice zelf drie kinderen te hebben... En wierf ze uiteindelijk een jongere vrouw aan (ik durf vermoeden dat mannen niet solliciteren naar een job aan de voorwaarden die ze boden).

Zo worden vrouwen met talent klein gehouden, en het werkt nog ook. Ik walg ervan.

Daarnaast heb ik een sollicitatiegesprek gehad waarin een museumdirectrice het nodig vond om me herhaaldelijk te vernederen met de vraag (letterlijk): 'Heb jij dan zo weinig ambitie in je lijf dat je naar deze job solliciteert?' Het betrof een functie met als diplomavereiste 'C'. Zoals zo vaak ging het om een inhoudelijk boeiende functie waarbij je zelfs geacht werd leiding te geven aan een klein team, met andere woorden: een job op A-niveau, of minstens B, waarvoor ze iemand slechts tegen een C-verloning kunnen aanwerven. Mijn universitair diploma staat op mijn cv vermeld, dus ik heb geen idee waarom ze haar tijd stak in het mij laten opdraven voor een gesprek. Achteraf beschouwd moet ik haar, denk ik, dankbaar zijn dat ik de job niet kreeg.

Inmiddels werk ik al een tijd in een andere sector en stel ik vast dat ik nooit eerder zoveel respect en waardering kreeg voor wat ik doe en wie ik ben.

Ik denk nog vaak aan een vacature die een literaire organisatie uitschreef en die het helemaal zegt: bovenaan de functiebeschrijving stond een plaatje van galeislaven. Is ermee lachen al wat ons nog rest?"

62.

Voorgesteld worden als meisje. Weggewuifd worden als ik op de afwezigheid van vrouwelijke kunstenaars in exposities wijs. Tijdens afspraken kort gehouden worden. Secretaresse-taken toegeschoven krijgen die niet bij mijn takenpakket horen. Geculpabiliseerd worden als ik in mijn eigen tijd aan eigen projecten werk en dat niet vertel. Op deze manier worden vrouwen met talent klein gehouden, en het werkt nog ook. Ik walg ervan."

63.

"Op een sollicitatiegesprek de vraag krijgen of je een lief hebt. De ene man vraagt het me. De andere gniffelt. En de vrouw die erbij zit, geeft al lachend een opmerking. Ik zeg, onverwacht alert, is dat belangrijk dan? Gelukkig was het daarmee afgehandeld, maar het zijn dergelijke, dwaze sexual innuendo's die vrouwen elke keer opnieuw het gevoel geven dat hun capaciteiten en intelligentie op de tweede plaats komen. Het is naast de kwestie en zonder meer irritant. Vooral omdat het zomaar passeert. Zonder veel gedoe. Alsof het erbij hoort."

64.

"Het werk van een eveneens vrouwelijke collega-kunstenaar en mijzelf maakte deel uit van een grote tentoonstelling in een museum voor hedendaagse kunst. Op een opening waren wij dit in het bijzijn van een mannelijke collega aan het bespreken, waarop hij bloedserieus beweerde dat de curator ons werk vast had geselecteerd omdat die een zwak zou hebben voor ‘mooie meisjes’. Ik vrees dat de uitspraak ons zo verbijsterde, dat we er nauwelijks op reageerden.

Later heb ik dit aan de betreffende (mannelijke) curator verteld. Die bezwoer nooit iets met die kunstenaar te maken willen hebben en voor zover ik weet is dat tot nu toe ook niet het geval geweest. Ik heb de kunstenaar in kwestie nooit meer serieus kunnen nemen. Onder andere door zijn opmerking ben ik sterk aan zijn intellectuele (en bijgevolg artistieke) vermogens gaan twijfelen."

Heb je als vrouwelijke medewerker in de kunsten zelf frappante situaties, uitspraken of gedachten te delen? Mail ze naar info@rektoverso.be, en we posten ze hier anoniem.