Cairopolis

Cairopolis, het boek bij de gelijknamige fototentoonstelling in de Sint-Pietersabdij in Gent, brengt een wereld in beeld waaraan het wereldnieuws doorgaans voorbijgaat. Vier Belgische fotografen helpen begrijpen dat Caïro groter is dan het Tahrirplein.

Harry Gruyaert, Filip Claus, Zaza Bertrand en Bieke Depoorter maakten hun foto’s in de periode dat Caïro massale internationale aandacht genoot, maar niet op die plekken waar de opstand in de stad culmineerde. De fotografen richtten hun camera net naast de woede, net buiten het bereik van de schreeuw om verandering. Wat je daar opmerkt, zijn minder strijdvaardige details. De opdringerige nietsheid van een tandpastaglimlach in een wereld waar het binnenste van een moegetergd volk zopas naar buiten kwam. De vermoeidheid die nog steeds in de stoffige straten hangt. De versletenheid, de armoede, de nog steeds dreigende uitzichtloosheid voor de jeugd.

Achter de schermen

Toch zie ik, wanneer ik het boek doorblader, ontegensprekelijk ook waarvoor de figuranten van Caïro in de eerste plaats hun lente ontketenden: waardigheid. De moeite die het zichtbaar kost om te overleven in Caïro, is niet meer vergeefs. Ik zie foto's die ik jaren geleden anders zou hebben gezien. En dat ligt niet alleen aan de foto's zelf, maar ook aan de gewijzigde context waarin dit boek nu wordt uitgegeven. Als westerse buitenstaander ben ik deze plek op de wereld serieuzer gaan nemen, dankzij alle beelden die erover zijn gedeeld. Zij spelen een grotere rol spelen dan iemand kan verzinnen.

Het expliciete doel van Cairopolis is van Cairo een andere kant te tonen. Wars van het bekende politieke narratief willen de publicatie én de tentoonstelling een blik werpen op het dagelijkse leven in de stad. De vier fotografen richten zich deels op het publieke leven, deels op het leven binnenskamers, op de intimiteit van de huiselijke sfeer.

De vier fotografen richten zich deels op het publieke leven, deels op het leven binnenskamers

Ook de teksten in het boek sturen onze blik weg van het gebruikelijke in-kader-brengen van de revolutie. Ze bieden een waardevolle blik achter de schermen. Zo brengt Osama Diab in zijn bijdrage nog eens pijnlijk goed naar voren dat het revolutionaire moment van Egypte enkel westerse goedkeuring kreeg zodra duidelijk werd dat er geen identiteitspolitiek ‘tegen het Westen’ mee gemoeid was. Hij schrijft ook dat de economische politiek onder Mubarak vandaag nog steeds doorgezet wordt, onder het waakzame oog van het IMF en USAID.

Geëngageerde artiesten

De fotografen zelf blijven evenmin aan de kant staan. Harry Gruyaert lijkt vooral op zoek gegaan naar de stedelijke bedrijvigheid zoals die zich in de laatste tientallen jaren heeft ontwikkeld, als een lichaam dat niet plotsklaps een metamorfose kan ondergaan. De bevolking van Caïro, 20 miljoen in getal, is helemaal met dat wezen verknoopt. Het vergt meer dan de hitte van een revolte om zoiets naar waarde te schatten. Het vergt een andere blik dan die van binnen- en buitenlandse politici of opgezweepte perslieden.

Filip Claus komt mij voor als een schilder, iemand die van een toevallig moment een meesterwerk van compositie, vorm en licht weet te maken. Je kan lang naar zijn foto's kijken en vele verhalen ontwaren. De onderwerpen die hij kiest, maken ook zijn beelden geëngageerd – zoals een stuk graffiti op een straatmuur, met het logo en de naam van Facebook. Toch ishier in de eerste plaats een artiest aan het werk. Bieke Depoorter lijkt op dat vlak een leerling van Claus. Het licht, de kleuren en de taferelen op haar foto’s zijn bijna sprookjesachtig.

Al die prachtige momentopnames van vier artiesten ten spijt, treft me in hun composities toch vooral de gezichtsuitdrukking van de mensen. Of het nu om jongeren of ouderen gaat, veelal kijken ze ernstig. Dat verontrust. Ook de jonge meisjes die Zaza Bertrand portretteert, houden hun blik en hun schouders vaak naar beneden gericht, als onder een last. Vanuit mijn perspectief zien ze eruit als tieners die samen uitgaan, maar hun zwaarmoedige en gelaten indruk is te opvallend. Misschien prostitueren ze zich? Het weefsel van een samenleving kan niet in enkele maanden worden losgeschud en vernieuwd: vooral daarvan lijkt elke foto te getuigen.

Niettemin zie je in het boek ook meteen wat de kiem van elke structurele verandering is: net die waardigheid. Ik kijk naar de gedragen menselijkheid van Caïropolis en warm me aan dat vlammetje.

Robin Van Royen geeft les in het Antwerpse volwassenenonderwijs en is transgender activist en student muziek.

Cairopolis, Jan Beke, Harry Gruyaert, Filip Claus, Bieke Depoorter en Zaza Bertrand,
 Snoeck Publishers, Heule, 2013, 126 blz, ISBN: 9789461610829.

Cairopolis, de tentoonstelling, loopt van 22 februari tot 20 mei in de Sint-Pietersabdij, Sint-Pietersplein, Gent. Info: www.sintpietersabdijgent.be.