Als hiphop zwijgt

Wat heeft Bush met hiphop te maken? Alles en niets. Het is boeiend om hiphop tegen het licht van de laatste pseudo-democratische verkiezingen in de States te houden. Politieke standpunten in hiphop en binnen muziek in het algemeen zijn namelijk not done tegenwoordig. Denk maar aan Nick Cave die beweert dat muziek niks met politiek te maken heeft (of zou mogen hebben). Of Bob Dylan die na zoveel jaar doodleuk komt vertellen dat hij niet de gedoodverfde protestzanger is waarvoor hij doorgaans wordt versleten. Natuurlijk, er was tijdens de aanloop naar de presidentsverkiezingen in de States een tour van artiesten (Springsteen en co) die de mensen opriepen om te gaan stemmen en dan nog het liefst voor de Democrats.

Maar laat ons eerlijk zijn: qua tegen-de-schenen-schoppen-gehalte hadden ze evenveel in hun mars als de plaatselijke fanfare die dit jaar voor de oppositie blaast in plaats van op het bal van de burgemeester. We weten ondertussen wat het heeft uitgehaald - en dat terwijl voor de Democrats de opkomst in hun voordeel speelde. Het is al erg dat de politieke weerslag van die enkele artiesten die zich voorzichtig roeren tegen de huidige regering zo minimaal is, komt daarbij dat pakweg de beschermheilige der domme blondjes, La Britney, zowaar wist te vertellen dat ze Bush wel oké vond. Nu, van tieneridooltjes verwacht je niet beter, en dat de gemiddelde Amerikaanse artiest krampachtig de lippen op elkaar houdt, is in het hedendaagse Amerika ook niet ongewoon.

Dat de meeste hiphoppers hun anders zo grote bek nauwelijks opentrekken is echter weird. Zeker nu de States nood hebben aan wat tegengewicht of op zijn minst wat geluid uit de onderbuik kunnen gebruiken aangezien de administratie er Poetinistische trekjes begint te krijgen. Maar nee, talking politics doet de mensen niet dansen. De protestsong is out. Of zijn het de media en de labels die de kritische stemmen niet meer pluggen? Komt het door het zo goed als volledige monopolie van mediamagnaat Clear Channel, die een actief beleid van 'geen-politiek-of-voldoende-geld-betalen' voeren? Als zelfs in de Amerikaanse senaat al vragen gesteld worden over de economische politiek van die Texaanse firma in kwestie, dan moet er ergens stront aan de knikker zijn. Maar of dat laatste nu de reden is, dan wel het feit dat er geen rappers en/of artiesten met kloten meer zijn, de uitkomst blijft dezelfde: maatschappijkritische muziek heeft geen airplay en is bijzonder afwezig in het aanbod op radio en TV, laat staan in de charts. En wat hiphop betreft: 99% van de videoclips wordt bevolkt door pornosterren (nota bene gretig nagedanst door tienermeisjes in heel de wereld), dikke auto's en genoeg edelmetaal en andere bling-bling om er een middelgroot Afrikaans land voor een tijdje mee uit de shit te helpen.

Het zou best wel eens kunnendat iemand als Bush heel ingenomen is met deze evolutie. Misschien is mister president wel een grote pornofan (hij zou de eerste niet zijn)? Of misschien zien de haviken in zijn kabinet wel mogelijke voordelen in die eenzijdige clips (die overigens hun commerciële waarde bewezen hebben, laat dat duidelijk zijn)? Geef toe: wat kan een ultrarechtse politicus meer verlangen van de weinige Afro-Amerikanen die zich in de mainstream media kunnen laten horen, dan dat ze zowel in hun videoclips als in hun teksten volledig beantwoorden aan de vooroordelen? We only deal with bling-bling, crystal, bitches and cars.  Voeg daar de nodige portie geweld en guns aan toe en je moet als president zelfs niet meer uitleggen hoe dirty the ghetto wel is en hoe gevaarlijk de gekleurde medemens. Waarschijnlijk zouden de eerste de beste rechtse partijen hier in Vlaanderen (van het Vlaams Belang over de VLD tot CD&V) ook opgetogen zijn met een bloeiende hiphop-scene bevolkt met Marokkaanse of Albanese gasten die het hebben over inbreken, carjacken en ondertussen het OCMW 'in de zak zetten'. Om maar iets te zeggen.

Laat ons (met deze evolutie in het achterhoofd) eens kijken en vooral luisteren naar van The Roots, rapformatie uit Philadelphia en als vaste waarde binnen het hiphoplandschap toch gelabeld als een politiek bewuste en kritische stem. De titel van het album, The Tipping Point, verwijst naar een boek van Malcolm Gladwell. De ondertitel van het boek was How Little Things Can Make A Big Difference, of hoe kleine ideeën en gedragingen zich kunnen verspreiden als een virus. Qua muzikale impact hebben The Roots zeker hun inbreng gehad in de huidige hiphopscene. The Tipping Point staat er muzikaal ook, al heeft het iets minder live feel als de vorige albums en lijkt het geïnspireerd door de huidige lichting hiphopproducers. Sommige fans zien die evolutie niet echt zitten, maar de kans is groot dat dit album een breder (en dus meer mainstream) publiek zal bereiken, wat wellicht de bedoeling was. Anderzijds zal het op muzikaal vlak net daardoor ook minder zijn stempel zetten op de scene. Maar het nieuwe album van Black Thought en zijn kompanen laat het ook afweten als het op kritische en politiek bewuste rhymes aankomt. In het eerste nummer ('Star') bijvoorbeeld - over hoe iedereen een ster wil worden - maken The Roots niet meer dan wat oppervlakkige krassen in het koetswerk. Hoe flets zijn zinnen als "Bowlin' for Columbine, stressin' me how it's all 'bout the dollar sign" of "Ain't it strange how the newspapers play with the language, I'm deprogrammin' y'all with slang shit" en "Shorties wanna be theyself, I know it's hard to be"? Ofwel: het gaat allemaal om geld, geloof niet alles wat in de gazet staat en het is tegenwoordig niet gemakkelijk als jong meisje om jezelf te zijn. Het zijn clichés die de eerste de beste leerling uit het eerste middelbaar in een workshop rap net zo goed had kunnen bedenken. Ook de volgende tracks zijn niet meer dan leuke nummers met hier en daar een gelijkaardig cliché. De ene keer gaat het over de flikken: "From the block where the crooked cops killin' like a villain" ('Stay Cool') en hoe de flikken je steeds weer controleren als je voorbij rijdt, in de hoop dat je zal wegrijden, "so they can blast me"('Stay Cool)'. Dan weer over geld en wat gasten er niet zouden voor doen om het te krijgen, maar hoe het diezelfde gasten uiteindelijk weinig vooruit heeft geholpen: "I knew a lot of men who did bids for mayhem, they made a lot of money but their money never made them" ('I Don't Care'). En zelfs over vrijheid: "You see the liberty is free but just for some" ('Duck Down'). Je moet trouwens al flink zoeken om dergelijke citaten te vinden, aangezien ze maar met een gemiddelde van één of twee per nummer voorkomen. Bovendien is de formulering niet van die aard dat het door merg en been gaat. Laat staan dat er kippenvel aan te pas komt; en dat voor hiphoppers. Het meest expliciete is dan misschien nog deze passage uit 'Guns Are Drawn': "What you gonna do when the police state begin, well it already began, but I guess it depends on what's really going on, what's happening, military target practicing, they gonna write another Patriot Act again".

Uiteindelijk is pas het laatste nummer, 'Why?', het enige dat op een consistente manier wat kritiek formuleert. "The world keeps spinnin', my people's (moeilijk te zeggen of het mv. of werkwoord is, met dat Black English weet je nooit) steadily losing while the rich keep winnin', it's like we never smilin' and the devil steadily grinnin', killin' what we representin', even our children and women, 2k4, livin' above and under the law" mag dan nog vrij algemeen klinken, het wordt al gauw explicieter, met duidelijke verwijzingen naar het beleid van de Bush-administratie: "Young teen join the marines, says he'll die for the core, inducted up into the government's war as if the land of money and oil". En zelfs de globalisering en het milieu zijn een topic: " It feels wrong to see the world get stripped out of every resource and people pray to Coca-Cola now instead of the gods", en verder "Some people chokin' backs broken ... givin' everything they got to stitch them swishes on ya Nikes, puttin' pockets on ya jeans, mining diamonds for them rings, rewarded with small change and bullets in the brains". En uiteindelijk verwoordt Black Thought de tweestrijd waar de gemiddelde Amerikaan (en wellicht de meeste mensen in de geïndustrialiseerde wereld) mee lijkt te kampen: "Now should I pull the hammer, clap it out and laugh about it or stand up, be counted while I cast my ballot?". Ofwel: blijf ik in mijn zetel want het maakt toch geen verschil of zou ik gaan stemmen? Brandend actueel ...

Alles samen zijn de paar kritische prikjes hier en daar - misschien op het laatste nummer na - uiteindelijk maar van die diepgang dat zelfs de gemiddelde extreem-conservatieve, ultragelovige en koeienneukende Texaan er met moeite één wenkbrauw voor optrekt. Laat staan dat de gevestigde politieke klasse er ook maar enige hinder zou van ondervinden, als ze al van het bestaan van het album weten. En zelfs al zou hun boodschap doorsijpelen en zich als een virus nestelen in het bewustzijn van de mensen, dan nog is het concept van The Tipping Point  te ver weg van wat het album op dat vlak te bieden heeft. Het vraagt een ander artikel om te gaan vergelijken met hun vorige albums, maar laat ons ervan uit gaan dat ze hun naam als kritische en politiek bewuste groep wellicht niet gestolen hebben. Dat imago wordt in dit album echter niet versterkt. Uiteindelijk komt Eminem met een nummer als 'White America' (de videoclip gaat over de symptomen van de zieke middenklasse in Amerika) of beter nog, met de single 'Mosh' (in de tekenfilmclip zie je een raid op het Witte Huis door 'de gewone man' om zich in te schrijven om te gaan stemmen) qua boodschap veel sterker en explicieter uit de hoek dan alle nummers van het album van The Roots samen. — Eminem bereikt bovendien ook nog eens de mainstream en is momenteel een van de grote namen in de muziekindustrie, waardoor het kritische gewicht van zijn songs sowieso groter is.

Uiteraard moet niet alle muziek het establishment omverblazen. Uiteraard gaat het cliché grotendeels op dat muziek de wereld niet verandert, of toch niet op één dag. En uiteraard kan een goed liefdesnummer ontroerend of uiterst dansbaar zijn. Tenslotte is niet elke artiest gezegend met kritisch inzicht en kan niet elke artiest dat kritisch inzicht ook degelijk verwoorden.  Het zou bovendien een beetje absurd zijn om bijvoorbeeld op je trouwfeest te moeten openen met een nummer dat een kind beschrijft dat wegkwijnt als gevolg van de globalisering. Een muziek-scene met alleen maar politiek bewuste en kritiek spuiende muziek zou maar saai en eenzijdig zijn. Maar er is in een moderne democratie die naam waardig, nood aan een kritische stem bij monde van onder andere (een deel van) de jonge generatie. Het is noodzakelijk dat er artiesten zijn die de tribune die ze hebben, gebruiken om een aantal zaken aan de kaak te stellen en ja, soms zelfs  te provoceren en controverse uit te lokken. Is discussie op basis van de nodige (zo mogelijk objectieve) informatie immers niet de basis van echte democratie? Maar er is het gegeven dat de berichtgeving in handen is van slechts enkele financiële groepen en dat bepaalde media schijnbaar in staat zijn om democratische verkiezingen te beïnvloeden. Dan lijken slechts het internet en (een deel van) de kunstwereld de enige mogelijke kanalen die een tegengeluid kunnen bieden. Een wijze rapper noemde het ooit Edutainment, ofwel het bijbrengen van kennis aan mensen via entertainment. Je zou het  de tegenhanger kunnen noemen van het Infotainment-concept dat de televisiewereld én haar kijkers in haar ban houdt. Internet profileert zich op dit moment als dé publieke tribune bij uitstek (toegegeven, soms met de kleine kanten die erbij horen). Het muzieklandschap, en dan meer bepaald het hiphoplandschap, is echter maar dun bezaaid met up-to-date opvolgers voor een KRS-One, Public Enemy, Disposible Heroes of Hiphoprisy of zelfs 'The Message' van Grandmaster Flash & the Furious Five. Dat wilt niet zeggen dat er tien jaar geleden geen muziek was die 100% entertainment was. - de overgrote meerderheid wellicht. Maar er wás op zijn minst een tegengeluid, of dat nu in de vorm van punk was, reggae en zelfs de betere hippiemuziek van eind  jaren zestig (toen de vijftigers van nu wel nog principes hadden).

Bij de Europese hiphopscene ligt het anders. De Franse rappers, bijvoorbeeld, hadden de laatste jaren zodanig expliciet de mond vol van een aantal zaken in de Franse maatschappij dat sommige groepen zelfs juridisch aangepakt zijn (met bijvoorbeeld celstraffen voor de leden van NTM). De Franse minister van Binnenlandse Zaken en notoir hiphophater Sarkozy heeft ondertussen het vervolgen van rappers tot een onderdeel van zijn beleid gebombardeerd, met processen tegen groepen als La Rumeur (wegens het beledigen van de nationale politie) en Sniper (omwille van hun nochtans genuanceerde en door menselijkheid geïnspireerde nummer over Palestina: 'Jeteur des Pierres'). Het zijn blijkbaar niet alleen dolgedraaide schutters die het lastig hebben met de vrije meningsuiting. We zien hetzelfde gebeuren in  andere landen, waar processen lopen tegen bijvoorbeeld Gatas Parlement in Noorwegen, groepen in Duitsland, Nederland, .... Die juridische debacles hebben de andere groepen en/of de hiphopscene in het algemeen echter niet gemuilkorfd, het heeft hen in tegendeel alleen maar bekender en populairder gemaakt bij jongeren uit de verschillende geledingen van de maatschappij. In de States 1igt dat anders . Daar lijkt het soort hiphop dat openlijk de politieke kaste aanpakt te verworden tot het intellectuele monopolie van een clubje excentriekelingen zoals Paris en Immortal Technique, nu groepen als bijvoorbeeld Black Eyed Peas steeds voorzichtiger klinken. Laat Eminem daarbij de uitzondering zijn die die evolutie bevestigt. The Roots lijken met hun album The Tipping Point die stap nu ook gezet te hebben.

Als Jaen Grae in 'Somebody's Got To Do It' stelt dat "The narrow margin with the haves and have nots will get smaller as I approach", dan geldt dat zeker niet voor dit album van The Roots. En daarom klinkt "We go to war and transcend space and time, when every record ain't a record just to shake behinds" ('Guns Are Drawn') bijzonder hol en zelfs ironisch. Tenslotte past dit album in de evolutie die hiphop - en misschien wel muziek in het algemeen - doormaakt. Het reduceren van muziek tot puur entertainment en songteksten vooral niet gebruiken als communicatiemiddel. In een tijd waarin het gros van de media en de politieke klasse vooral denken in kijk-, luister- en stemcijfers zou dit bij een gezond mens toch een stevige frons op het voorhoofd mogen verwekken, tenminste bij diegenen die de democratie in het hart dragen en beseffen dat die begint bij een goed en zo objectief mogelijk ingelichte burger. Die evolutie zal zeker niet gekeerd worden met dit album - voor zover een enkel album dat al zou kunnen. En Black Thought zal ook niet de man zijn die zulke beweging in gang zet. In 'Why?' rapt de frontman van The Roots "Them old heads say we need a modern day Moses". Hij voelde zich wellicht niet geroepen ...

The Tipping Point (Geffen Records 2004)